Morgunblaðið - 27.03.1975, Blaðsíða 12

60
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. MARZ 1975
Torfi Jónsson varðstjóri í um-
ferðardeild rannsóknarlögregl-
unnar í Reykjavík er mörgum
kunnur, enda haft meiri og minní
afskipti af árekstrum og slysum í
umferð höfuðborgarinnar frá ár-
inu 1961, með tilheyrandi skýrslu-
gerðum og viðtölum við þá sem
þar hafa átt hlut að máli. Þegar
haft er í huga, að árekstrar og slys
hafa verið frá 3000 upp í 4500 á
hverju ári í Reykjavík frá því
Torfi hóf að vinna að umferðar-
málunum má sjá, að hann hefur
umgengizt æði marga i öll þessi
ár, því stór hluti þessara mála
heíur lenl á hans könnu. En Torfi
vélritar upp fleira en lýsingar á
árekstrum. Hann hefur um
margra ára skeið safnað og ritað
upp vísur og spakmælí. í þetta
söfnunarstarf fara flestar hans
fristundir. Okkur lék forvitni á að
fræðast um þetta áhugamál
Torfa, og varð hann ljúfmannlega
við þeirri bón okkar, að hann
svaraði nokkrum spurningum þar
um.
Torfi er Dalamaður að upp-
runa, fæddur að Kvennabrekku í
Miðdölum fyrir röskum 55 árum.
Ahugi hans á kveðskap er því
skiljanlegur, og því ekki úr vegi
að spyrja hvenær sá áhugi hafi
vaknað fyrst:
„Eg hef hafl áhuga á kveðskap
frá því ég man fyrst eftir mér.
Mig minnir að afi minn kenndi
mér fyrstu vísuna sem ég lærði og
er hún svona.
Lömbin skoppa hátl með hopp
hugur sloppin meinum.
Bera snoppu að blómsturtopp
blöðin kroppa af greinum.
I bernsku minni í Dölum lærði
ég margar vísur, enda var áhugi á
kveðskap þar mikill, eins og þá
var í sveitum áður en útvarp og
sjónvarp kom til sögunnar. Mér er
minnisstætt að Jóhannes heitinn
úr Kötlum, sem var farkennari
þar í þá daga, kenndi mér að lesa.
Við lærðum að lesa saman tveir
bræöurnir, ég var þá 6 ára en
bróðir minn árinu eldri. Þótt ég
væri yngri var ég heldur fljótari
til við lesturinn og hafði það mest
að segja að ég leilaöi oft aðsloðar
eidri systur minnar við lesturínn,
en það vildi bróðir minn ekki með
nokkru móti gera. Fyrir frammi-
stöðuna fékk ég verðlaun frá
Jóhannesi, bókina um stígvélaða
köttinn.
LÆRÐI KVÆÐI
UPPA 43 EKINDI
Eftir að ég fór að geta lesið fékk
ég ntikinn áhuga á Ijóðum, las og
lærði mikið af þeim, enda hafði
ég gott minni á ljóö. En ýmislegt
af þvi sem ég lærði hefur nú
týnzt. Lengsta kvæði sem ég man
eftir að hafa lært var 43 erindi og
hvert þeirra 9 Ijóðlínur. Þetta var
kvæðið um „Þorgeir í Vík“ eftir
Henrik Ibsen í þýðingu
Matthfasar Joehumssonar. Eg
heyrði þaö flult vorið 1931 á
Reykjaskóla. Ég var þá að læra
sund þar og sundkennarinn var
Helgi Valtýsson, mikill ung-
mennafélagsfrömuður. Það var
einhver samkoma þarna um
vorið, konur frá kvenfélögum urn
allt land komu þangað til fundar-
halds. Þegar fundarhaldinu var
lokið flutti Helgi þetta kvæði yfir
fundargestum. Ég varð svo heill-
aður af kvæðinu, að þegar ég kom
heim og fór að sinna lambfénu
um vorið, hafði ég alltaf eitt og
eitt erindi með mér og lærði
þannig kvæðið á stuttum tíma.
Þetta kvæði kunni ég lengi vel
allt og enn held ég að ég kunni
obbann af þvi. Þetta er magnað
kvæði, sem segir frá því, er Eng-
lendingar settu Noreg í herkví
laust eftir aldamótin 1800, og
hungur svarf að landsmönnum.
Þorgeír í Vík fór þá á lítilli kænu
yfir sundið til Danmerkur til að
sækja vistir, en lenti í klóm Eng-
lendinga á heimleiðinni. I kvæð-
inu segir:
Stór var ei þunginn
sem Þorgeir fékk.
Þrjár tunnur byggs var allt.
En fjör hans og líf
við farminn hékk
og fagnandi knýr hann öldubekk
til hennar sem heima svalt.
Siðan segir í kvæðinu frá sögu
borgeirs og örlögum á þann veg
að ekki getur annað en hrifið
þann sem les og lærir. Þetta var
eigínlega upphafið að áhuga
mínum á löngum ljóðum. Móðir
min kunni töluvert af ljóðum úr
Friðþjófssögu Tegnérs og söng
þau oft. Ég var það næmur á ljóð,
þótt næmi á annað væri ekki að
sama skapi, að ég lærði þau á því
að heyra fólk fara með þau. Móðir
mín, Guðlaug Bjartmarsdóttir,
kunni mikið af kvæðum og fór oft
með þau og ýtti þannig undir
áhuga minn á þeim. Afi minn,
Bjartmar Krístjánsson, sem síðast
var fiskimatsmaður hér i Reykja-
vík en áður bóndi á Brunná í
Dalasýslu, kunni mikið af vísum
og kvæðum og kvað oft við raust.
Visur, sem hann hafði safnað
saman í kver, eignaðist ég, þegar
hann féll frá. Faðir minn, sr. Jón
Guðnason, safnaði einnig um hríð
vísum og kveðskp, sem ég hef
fengið að hnýsast í, og skráði þá
ævinlega vandlega sögu hverrar
stöku eða kvæðis. En aðaláhuga-
mál hans er, eins og kunnugt er,
ættfræðin.
SAFNAR BÆÐI RlMUÐUM
OG ÖRÍMUÐUM KVEÐSKAP
— Svo við snúum okkur að
vísnasöfnuninni, hvernig atvikað-
ist það að þú hófst hana?
„Eins og ég sagði áðan lærði ég
vísur hér áður fyrr þegar ég
heyrði þær og skrifaði þær svo
niöur. Nú verð ég fyrst að skrifa
þær niður og læra þær á eftir,
mér hefur farið aftur hvað næmi
snertir. Og það er sjaldgæft
núorðið að ég læri heil Ijóð. En ég
byrjaðí snemma að safna ljóða-
bókum og á nú eitthvað á milli
200 og 300 eintök. Þessum bókum
hef ég safnaó smátt og smátt.
Nokkrar Ijóðabækur seldi ég
ásamt öðrum bókum, þegar ég var
að byggja yfir mig og var fjár
vant, og nokkrar þeirra hef ég
ekki getað náð í aftur og þykir
það illt. Eg safna bæði rímuðum
og órimuðum kveðskap, þó met ég
rímuö ljóð yfirleitt meir. Ég kann
lítið af órímuðum ljóðum, þó
nokkur eftir Jón úr Vör, sem ég
hel' mikið dálæti á. En svo mikils
met ég gott ljóð, ég ég tel það þess
virði að gefa út ljóðabók, þótt þar
sé aðeins eitt gott ljóö að finna.
Ekki minnkaði áhugi minn eftir
að ég kom í lögregluna hér i
Reykjavík og kynntisl Sigurði
Jónssyni frá Haukagili, sem þar
var fangavörður um tíma. Hann
er óþrjótandi uppspretta af vísum
og ljóðum og á líklega stærsta
vísnasafn á landinu. Þetta safn er
hann alltaf að stækka og bæta. Til
hans hef ég sótt mikið af mínum
fróðleik og einstaka vísum hef ég
getað gaukað til hans i staðinn. Ég
á marga kunningja sem hafa
gaman af góðum visum og láta
mig heyra vísur sem þeir kunna
góðar. Ég fer í sundlaugarnar á
hverjum morgni, syndi þar 200
metra fyrir föðurlandið og 50
metra fyrir sjálfan mig, eða alls
kvartkílómetra. Hjá sundfélög-
unum hef ég fengið margar góðar
stökur og þeir aðrar hjá mér í
staðinn. Nú svo eru ýmsir sem
vita af þessu áhugamáli mínu og
hafa samband við mig, þegar þeir
hafa heyrt vísu sem þeir telja að
mér sé fengur í. Það má segja að
ég sé alltaf á varðbergi ef ég
skyldi heyra góðar visur og sög-
una um tilefni þeirra. Og þá
skrifa ég þær á miða, flokka vís-
urnar, vélrita þær á blöð sem ég
síðan hefti saman og set i stinna
kápu. Því verki hefur þó litið
miðað, vegna tímaleysis, ég lýk
því kannski í ellinni. Gæti ég
trúað að ég hafi á þennan hátt
safnað hátt á annað þúsund vís-
um, en auk þess á ég bæði bindi
Vísnasafns Sigurðar frá Hauka-
gili, en í þeim eru á annað þúsund
vísur.“
Er ennþá mikill áhugi á fer-
skeytlunni?
„Já, ferskeytlan er lífseig, ekki
verð ég var við annað. Annars
finnst mér mestur áhugi á henni
hjá eldri mönnum."
Ertu félagi í einhverju kvæða-
mannafélagi?
„Nei, en ég hef lengi haft hug á
að ganga i kvæðamannafélag en
aldrei komið því í verk. En láti ég
verða af því mun ég frekast ganga
í Iðunni, því þar lendi ég i félags-
skap Sigurðar frá Haukagili.“
NOKKUR SVNISHORN
— Kannski þú leyfir okkur að
heyra örfáar vísur úr safni þínu?
„Já, hér er t.d. ein eftir
Guðmund Sigurðsson gaman-
vísnahöfund:
Látum fljóðin líða skort,
lemjum góða vini,
fyrr en bjóðum frelsi vort
falt í gróðaskyni.
og hér er önnur, höfundinn þekki
ég ekki:
Reynist flest í veröld valt,
veltur margt úr skorðum,
ég er sjálfur orðinn allt
öðruvísi en forðum.
Og svo er hér visa sem ég vildi
gjarnan vita hver er höfundur að:
Sá ég vorsins rauðu rós
risa úr grænu fiosi.
Meðan nóttin iokkaljós
lézt í árdagsbrosi.
Þætti mér vænt um það ef ein-
hver kannast við höfundinn, að sá
hinn sami léti mig vita."
SÖFNUN SPAKMÆLA
— Ef við snúum okkur að hinu
tómstundastarfinu, söfnun spak-
mæla. Hvernig atvikaðist það að
þú byrjaðir á því?
„Byrjunin var sú að fyrir 13
árum fékk ég þetta kort, sem
hangir hér á veggnum, frá dóttur
minni sem var þá að læra ensku
úti í írlandi og vann þar samhliða
á barnaspítala. Henni hefur vfst
fundizt ég taka lífið um of alvar-
lega og þess vegna sent mér
þennan texta, sem á fslenzku
útleggst:
Taktu lífið ekki of alvarlega, þú
kemst hvort sem er aldrei lifandi
frá því.
Nú, til að minna mig á þennan
boðskap festi ég kortið á þetta
götukort af höfuðborginni sem
I VINNUNNI — Torfi Jónsson að
ganga frá skýrslu um árekstur.
hangir hér yfir skrifborðinu
mínu. Þetta vakti áhuga hjá
sumum af þeim fjölmörgu sem
hingað áttu erindi vegna
umferðaróhappa, sem þeir höfðu
lent í, þeir fóru að gauka að mér
spakmælum. Þá fór ég að bæta
spakmælum á götukortið, skipta
um og setja þar ný. Og fyrr en
varði var ég farinn að safna þessu
rétt eins og vísunum. Ég hnuplaði
þeim hvar sem ég gat því viö
komið, þar á meðal nokkrum úr
Morgunbfaðinu. Allt eru þetta er-
lend spakmæli og flest þeirra hef
ég þýtt á íslenzku. Spakmælum
eftir fslenzka höfunda hef ég ekki
árætt að hnupla — enn sem
komið er. Ég hefi leitað fanga
víða, í erlendum bókum um þetta
efni, í erlendum og innlendum
tímaritum og meira að segja náð
nokkrum úr þáttum og kvikmynd-
um i sjónvarpinu. Fólk hlær að
snjöllum orðatiltækjum, þegar
það heyrir þau en gleymir þeim
svo jafnharðan, en ég rýk til og
skrifa þau hjá mér. Á þennan hátt
hef ég safnað saman nokkur þús-
und erlendum spakmælum.
Um þýðingarnar má eflaust
deila, þar sem þetta má heita
fyrsta tilraun mín í þá veru, en ég
hef reynt að vanda mig eins og ég
hef frekast getað.“
— Hefur ekki verið mikil vinna
fólgin í því að flokka þetta allt
saman?
„Jú, mikil ósköp. Ég flokkaði
efnið og setti það saman í bók,
sem ég síðan fór með til Guðjóns
0. Hann taldi ráðlegra að gefa
þetta út í smáheftum, einn efnis-
flokk í hverju hefti. Alls yrði
þetta þá urn 15 hefti, eða jafnvel
meira. Eitt þeirra hefur þegar séð
dagsins ljós og fjallar það um
hjónabandið og lítillega um ást-
ina. Annar flokkur er eingöngu
helgaður konum, einn um listina
að lifa og enn einn um stjórnmál-
in, lögin og stríðið, svo eitthvað sé
nefnt. Þessi spakmæli, eða
kannski réttara sagt, snjöllu orða-
tiltæki, hef ég lesið aftur og aftur
mér til ánægju og ég hef fundið
að margir þeírra, sem koma inn á
skrifstofuna til mín, hafa kunnað
að meta þau, sumir jafnvel
skrifað þau niður. Ég veit þó ekki
um neinn annan en mig sem
safnar slíku.“
MÖRG GÓÐ SPAKMÆLI
— Kannski þú leyfir okkur að
heyra smá sýnishorn af þessum
spakmælum?
„Já það er sjálfsagt. Þau eru
eins og gefur að skilja misjöfn að
gæðum, en mörg mjög góð. Hér er
t,d. spakmæli úr bókinni um
hjónabandið og ástina:
Ég hefði aldrei þolað vió í
hjónabandinu, væri það ekki
vegna konunnar minnar.
Og annaó skozkt úr sömu bók.
Giftu þig ekki vegna peninga,
það er ódýrara að fá þá lánaða.
Og hér er eitt um listina að lifa:
Ef til vill væri það góð hug-
mynd, þótt fjarstæðukennd virð-
ist, að þagga niður í öllum símum,
stöðva sérhverja vél, og leggja
niður störf i eina klukkustund
einhvern góðan veðurdag til að
gefa fólkinu tækifæri til að hug-
leiða um hvað allt þetta snýst,
hvers vegna það lifir og hvað það
er sem það í raun og veru vill.
Eitt kverið á að heita Foreldrar
og börn. Þar er þetta að finna:
Það er mjög algengur misskiln-
ingur meðal kvenna, að halda að
þegar þær hafi eignazt barn séu
þær orðnar mæður. Slíkt er jafn-
mikil fjarstæða og að trúa því að
maður verði píanóleikari eignist
maður pianó.
og
Margir foreldrar tala um fólks-
fjölgunarvandamálið eins og
þeim væri ókunnugt um hver
hefði borið eld að kveikiþræð-
inum.
— Hefur ekki farið geysimikil
vinna í þessi söfnunarstörf?
„Jú, það hefur farið mikill tími
í þetta en ég hef haft ánægjuna af
því i staðinn og þetta hefur gert
mér auðveldara að umgangast
fólk. Annars hef ég ætlað mér að
gera svo margt um dagana en
ekki komið því í verk. Ég lærði
t.d. bókband og ætlaði þá að binda
inn allar bækurnar mínar. Nú er
ég búinn að gefa flest tækin, þvi
ég sé ekki fram á að mér gefist
nokkurn tíma tími til þess, það er
svo margt sem ég hef meiri áhuga
á núna. Eg veró annaðhvort að
eiga mínar bækur óbundnar eða
láta binda þær annars staðar.“
KÆRIR SiG EKKI
UM LÆKNINGU!
— Ef við snúum okkur aftur að
vísunum og ljóðunum Torfi, átt
þú þér einhver uppáhalds skáld?
„Já það á ég svo sannarlega. Vil
ég þá fyrst nefna Guðmund
Böðvarsson. Síðan ég las hans
fyrstu bók hef ég næstum verið
„haldinn af honum“, eins og Þór-
bergur taldi sig hafa verið hald-
inn af Einari Benediktssyni. Þór-
bergur læknaðist, en ég hef ekki
læknazt, enda ekki kært mig um
lækningu á því sviði.
Svo má nefna Jón Helgason,
prófessor, Jón úr Vör, Stein
Steinarr og Tómas Guðmundsson
og reyndar marga fleiri. Eins hef
ég lesið ljóð á ensku, dönsku og
norsku mér til ánægju, og á
nokkrar ljóðabækur á þeim
málum.“
— Og að lokum Torfi, yrkirðu
sjálfur?
„Það fer nú litið fyrir þvi. Ég
hef reynt eins og aðrir en
árangurinn er ekki til að stæra sig
af. Ætli ég svari ekki þessari
spurningu bezt með einni visu
eftir mig:
Mig hefur löngum skilning skort.
Skapanornir gáfu ei meir.
Get því miður ekkert ort
aðeins hnoðað saman leir.“
— SS.
r**
Svo mikils met ég gott ljóð, að ég tel
það þess virði að gefa út ljóðabók þótt
þar sé aðeins eitt gott ljóð að finna
Rœtt við Torfa Jónsson rannsóknarlögreglumann,
sem safnar vísum og spakmœlum í tómstundum sínum
I HEITA POTTINUM — Torfi fer i sundlaugarnar í Laugardal á
hverjum morgni og syndir þar 200 metra fyrir föðurlandið og 50 metra
fyrir sjálfan sig. Þá bregður hann sér í heita pottinn og þar hefur hann
fengið margar góðar vísur.