Morgunblaðið - 27.03.1975, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. MARZ 1975
79
Til Golgata
ípáskaleyfínu
muldri og fótaþruski i áheyrenda-
hópi hans og hann laut höfði og
beið þar til hljóð var komið á.
„Um áhættu er ekki að ræða,“
hélt hann áfram, „svo fremi, sem
þið farið nákvæmlega eftir þvi,
sem ykkur verður fyrir lagt. Ég
get ekki lagt nógsamlega áherzlu
á þetta atriði. Þið vitið, hvað
gerðist og hvernig það vildi til.
Við munum koma þann dag, sem
Pilatus býður íbúum Jerúsalem-
borgar að ákveða, hvorn hann eigi
að leysa, því borgararnir hafa rétt
til þess að veita einum refsifanga
frelsi á páskaföstunni. Þegar
lýðurinn byrjar að hrópa
’Barabbas’, eins og við vitum þeg-
ar, þá verðið þið að hrópa með.
Því svo verður að virðast sem þið
séuð á einu máli með lýðnum.
Þetta er lífsnauðsyn. Það verður
að lita svo út sem þið séuð sama
sinnis og hinir. Þið verðið að
hæða Krist og steyta að honum
hnefana, þegar hann dregur
krossinn um göturnar. Þið verðið
að hafa i huga, að samfélög á
þessum tímum voru litil, og ef
lítill hópur manna þegir þunnu
hljóði fara hinir að undrast það
og spyrja ykkur. Þið munduð
örugglega koma upp um ykkur, ef
á ykkur yrði gengið — ekki vegna
þess, að þið séuð svo einföld,
heldur vegna þess, að það eruð
þið ekki. Menn voru einfaldir til
forna. Þeir fylgdu foringjanum að
málum og öllum, sem ekki gera
það verður tekið með mestu tor-
tryggni. Það er miklum mun
erfiðara að hugsa og tala ein-
feldnislega við erfiðar aðstæður,
heldur en hitt. Þið skuluð því fara
eftir því, sem ég segi; þá mun allt
ganga að óskum. Það kann að
verða ykkur þvert um geó og jafn-
vel vekja hjá ykkur viðbjóð, en
það er samt bráðnauðsynlegt.
Þegar þeir festa upp skiltið, þar
sem stendur „Jesús frá Nazaret,
konungur Gyðinga” verðið þið að
hlæja. Þeir sem standa eins og
þrumu lostnir, meðan lýðurinn
ólmast, hrópar og kallar, munu
aðeins draga að sér athygli manna
með þögn sinni. Ég endurtek, að
öryggi ykkar er í húfi. Jæja, vill
einhver spyrja einhvers?”
Ræðunni var lokið. Tvenn barn-
laus hjón báðu um fargjaldið aft-
ur.
„Hvernig gátu þeir gert þetta?“
spurði Júlía í fimmta sinn, rétt
áður en þau lögðu af stað til Jerú-
salem. „Hvernig gátu þeir kross-
fest hann? Hans eigin þjóð. Sama
fólkið og fagnaði og fleygði
pálmagreinum fyrir fætur hans
svona stuttu áður. Þetta er eins og
að veita einhverjum heiðurs-
merki og hengja hann á eftir.“
„Ég hugsa, að það sé líka til,“
svaraði Simon.
Börnin, sem voru i fyrstu treg
til ferðarinnar, höfðu nú vanizt
tilhugsuninni og voru farin að
lesa Biblíurnar sínar.
„Mundu það, sem maðurinn
sagði. Þetta var einfalt fólk.“
Símon var ánægður með Júlíu.
Hún fór þetta með réttu hugar-
fari; til þess að gaumgæfa fólkið,
sem hafði krossfest Krist, og til
þess að reyna að gera sér grein
fyrir ástæðum þess.
Júlía hélt áfram. „Ég trúi þvi
ekki, að þeir hafi þurft þess. Ég
veit, að Kristur varð aó deyja til
að friðþægja fyrir syndir okkar,
en...“
„Mannkynið átti sökina. Þú
verður að líta á þetta í víðu sam-
hengi. Það er ekki hægt að kenna
einstökum þjóðum, eins og Róm-
verjum eða Gyóingum um þaó.“
„Mér finnst þeir nú samt hafa
farið hræðilega með hann.“
Já, Símon var harðánægður
meó Júliu. En hann var ekki viss
um James, enn sem komið var.
Hann var dulari en Júlia.og meiri
tíma þurfti til að sinna honum en
nú var til umráða.
Meðferðin var sársaukalaus,
eins og heitið hafði verið og feró-
in sjálf var næsta skemmtileg.
Menn urðu svolitið skritnir yfir
höfðinu; ef þeir létu aftur augun,
fannst þeim sem þeir rynnu niður
rennibraut, er engan enda hefði.
Þetta var ekkert umtalsvert. Þeg-
ar Simon lauk upp augum sá
hann, að hann sat í hlýjum sandi
rétt við mjóa geitagötu. Hinir
voru í sömu stellingum og þeir
höfðu verið i timaferjunni. Allir
risu á fætur og lögðu af stað eftir
geitagötunni til borgarinnar, sem
virtist titra í hitanum í fjarlægó.
Sólin brann á bökum þeirra og
Simon tók utan um James, svo
hann hrasaði ekki. Þau voru öll
óvön þvi að ganga á svo ósléttu
landi, þöktu eggjagrjóti. Simon
fann til meðaumkunar með sum-
um hinna eldri ferðafélaga.
Sendiboðinn varð fyrstur inn í
borgina. Það mátti þekkja hann á
hárlubbanum, tötrunum og forn-
legum stafnum, sem hann hafði i
hendi, en enginn mátti yrða á
hann, nema brýna nauðsyn bæri
til. Þetta varð langur gangur og
grófar treyjurnar voru óþægileg-
ar. Nokkur barnanna voru þegar
farin að kvarta um hitann og um
eymsli, þar sem fötin nerust við
húðina, en meðal hinna fullorðnu
ríkti almenn ákefð og eftirvænt-
ing. Treyjurnar og ilskórnir voru
ósvikin; undirbúningsstjóri
nokkur hafði keypt þau í ferð
nokkru áður. Sumt ferðafólkið
hafði kosið að fara berfætt að
beiðni ferðaskrifstofunnar. Iljar
þess höfðu hlotið sérstaka með-
ferð og verið hertar. Símon hugs-
aði samt með sér, að þær yrðu
áreiðanlega eyddar upp í kviku,
þegar þau sneru aftur. Liklega
reiddi ferðaskrifstofan Tíminn
sig á það, að þjáningar Krists
fengju svo á fólkið, að það
skammaðist sín fyrir þessi smá-
vægilegu óþægindi. Hundur
flæktist fyrir fótum þeirra gelt-
andi, er þau siluðust eftir
þröngri, rykugri götunni. Fyrstu
kynni þeirra af innfæddum. Sím-
on skotraði augum til Mandýar.
Hin nýju brúnu augu hennar
leiftruðu í átt til hans og hún var
mjög falleg, hafði dálítinn svip af
tatarastúlku.
„Ertu ekki feginn, að þú skyldir
fara?“ hvíslaði hún á hebrezku.
„Ég veit það ekki enn,“ svaraði
hann af einlægni.
Loks komu þau að nokkrum
leirkofum og gengu inn á torg í
miðbænum.
„Alveg timanlega,” sagði sendi-
boðinn. „Dreifið ykkur!"
Manngrúinn var þéttur, en
Harry tryggði þeim stæði rétt fyr-
ir innan mannhringinn. Hávaxinn
maður og grannur, greindarlegur
á svip, var að tala til fólksins ofan
af þrepum steinhúss eins. Hann
var þreytulegur og virtist jafnvel
veikur. Hann mælti á latínu.
„Hvað segir hann?“ hvislaði
Símon að Harry, sem hafði numið
fornmál í æsku.
„Hann er að bjóða okkur að
kjósa öðrum sakamanninum
frelsi,“ svaraði Harry. „Þú veizt,
þetta þú hefur lesið bókin^."
„Nú,“ sagði Símon. Hreyfing
var á mannfjöldanum, en þögn
rikti. Fluga settist á sveitt nefið á
Símoni óg hann bandaði henni
óþolinmóðlega frá sér. Guð minn
góður, en sá hiti, hugsaði hann.
Rómverjinn endurtók orð sín.
Allt i einu hrópaði James upp,
eins og hann hefði fyrst skilið
orðin i þvi vetfangi: „Barabbas,"
hrópaði hann hárri röddu. Hann
hafði verið að dreyma eitthvað og
spurningin hafði komið að honum
óvörum, eins og margar spurning-
ar áður í latinutimum. Orðin
bergmáluðu um sólbakað torgið
og James virtist hálfskelfdur af
upphrópun sinni. Þá tók að heyr-
ast muldur i mannþyrpingunni og
brátt æptu allir i einum kór:
„Barabbas! Barabbas!"
Simoni létti þegar köllin hófust.
Honum hafði brugðið við hróp
sonar síns, og óttaðist, að það
hefði dregið að þeim athygli
manna. En enginn veitti þeim
neina eftirtekt.
„Hvers vegna gerðirðu þetta?“
hvæsti hann meðan hrópin
glumdu.
James var taugaóstyrkur og
spenntur.
„Fyrirgefðu. Ég hélt við ættum
að gera þetta. Hann spurði okkur
og maðurinn sagði... æ, ég veit
það ekki.“
„Allt í lagi,“ sagði Harry. „Það
hefði orðið hvort eð var. Þú varst
bara fyrstur til. Það er allt og
sumt. En gerðu þetta ekki aftur,
því annars getum við lent í
klípu."
James var hinn aumasti, en
Símon lét við svo búið standa.
Engin ástæða var til þess að
stofna til deilna og það varð ekki
aftur tekið, sem þegar hafði gerzt.
Þau stóðu þarna á torginu i um
það bil klukkustund, enginn vissi
vel, hvað verða mundi. Þá sagði
Júlia, að sér væri ómótt. Símon og
Mandy fóru með hana bak við
einn leirkofann, og skildu James
eftir hjá Harry, Söru og börnum
þeirra.
„Þetta hlýtur að vera hitanum
að kenna," sagði Mandy að stundu
liðinni. „Hann Ieggst líka hálfilla
i mig. Gætum við ekki tyllt okkur
einhvers staðar í skuggann?"
Hún horfði niður eftir þröngu
strætinu í leit að hvildarstað, en
engan var að sjá. Þá datt henni
allt í einu nokkuð í hug. Hún gekk
að einu húsinu og leit inn í opinn
ganginn. Gyðingafjölskylda sat á
kollinum í miðju herbergi og
höfðu þau spennt greipar. Öld-
ungurinn í hópnum lyfti augum i
spurn. Inni i ganginum var svalt,
en augljóst var, að hér truflaði
hún eitthvað, sem aðra varðaði
ekki um.
„Fyrirgefið," sagði Mandy og
fór aftur út á götu. Hitann af
jörðinni lagði aftur upp um sólana
á skóm hennar og hún gekk að
næsta húsi. Þar var einnig fólk,
og líka í þarnæsta húsi, og næsta
húsi við það. Hún fór aftur þang-
að, sem Símon og Júlía biðu.
„Hér er eitthvað undarlegt um
að vera,“ hvíslaði hún að Símoni,
þegar hún kom til hans. „Húsin
eru öll full af fólki.“
„Nú?“ sagði Simon gremjulega.
„Nú, maður skyldi halda, að það
væri úti við á svona degi. Af
hverju horfir það ekki á Krist
draga krossinn um göturnar? All-
ir hinir ibúarnir eru þar.“
„Kannski eru þeir... nú, það
veit ég ekki. Hverju skiptir það?“
Svo varð hann hugsi. „Heyrðu, ég
held þú hafir nokkuð til þíns
máls. Við skulum athuga nokkur
hús í viðbót."
Þau. fóru hús úr húsi, um marg-
ar götur, gægðust inn í anddyri og
inn um gluggatjöld þar til þau
vissu, að þau höfðu farið um mest-
alla borgina. Vissu nóg til þess, að
þeim var ljóst, að eitthvað meir
en lítið var að. Það rann mjög
fljótt upp fyrir þeim, hvað mundi
vera að, og skipti engu hve mjög
Simon reyndi að hafna því í huga
sér, eða finna upp afsakanir fyrir
það — hinni hræðilegu tilhugsun
varð ekki burtu bægt. Júlía fylgd-
ist með æstum foreldrunum; hún
skyldi hvorki upp né niður og
henni leið bersýnilega ekki vel.
„Ég er þyrst,“ sagði hún loks i
kvörtunarrómi.
„Ja, það verður að hafa það,“
sagði Mandy stutt í spuna. „Vatn-
ið er ekki drykkjarhæft. Það eru
alls konar gerlar í því.“
„En þetta fólk veikist ekki,“
sagði Júlía og saug upp í nefið. En
hún talaði fyrir daufum eyrum.
Símon fann hitabylgju líða yfir
andlit sitt. Hann verkjaði í augun,
munnur hans var skrælnaður og
rykið blandaðist svitanum á fót-
um hans og myndaði slimugt
gróm á milli tánna. Likamleg van-
líðan hans var þó smávægileg
samanborin við hið andlega álag.
Hann var mjög óttasleginn.
„Finnst þér ekki einkennilegt,
að fólksfjöldinn skyldi vera svo
mikill?“ spurði hann og þurrkaði
ennið með erminni um leið.
„Nú ferðaskrifstofan Timinn úr
framtíðinni leggur nú sitt af
mörkum og gleymdu því ekki að
það eru fleiri ferðaskrifstofur."
Simon skalf nú á beinunum, svo
að greinilega sást. „Það er fjöld-
— Grjótaþorp
Framhald af bls.74
og skrifstofustjóri • í Stjórnarráð-
inu, byggði um 1920. Það er
f allegt hús og vel við haldið.
XXX
Leiðin liggur upp á Garða-
stræti. Nálægt bæjarstæðinu í
Grjóta stendur örlítið hús, svo
lítið að iitur fremur út fyrir að
vera geymsluskúr en íbúðarhús.
Það er vel og vandlega merkt með
bilnúmeri: R-23590. Þetta er eitt
af merkishúsunum hér, þótt lítið
láti það yfir sér. Það var kallað
múrarahús, vegna þess að maður-
inn sem byggði það var Stefán
múrari, faðir þeirra þjóðkunnu
manna Eggerts söngvara og Sig-
valda Kaldalóns, sem raunar er
fæddur þarna í húsinu. Ættingj-
ar þeirra munu hafa haft áhuga
á að fá húsið friðað og koma þar
um minjasafni um Sigvalda.
Norðar við Garðastræti er Unu-
hús, rauðmálað, tvær hæðir en
litið um sig og sker sig mjög frá
steinhúsunum í næsta nágrenni.
Talsverður ævintýraljómi hefur
staðið af þessu húsi og má rekja
hann til frásagna skálda og lista-
manna, sem áttu griðastað þar og
urðu þar heimagangar. í þeim
flokki voru menn eins og Þór-
bergur Þórðarson, Halldór Lax-
ness, Stefán frá Hvitadal, Steinn
Steinarr og Nína Tryggvadóttir.
Una sú er húsið er kennt við,
bjó þar lengi með Erlendi syni
sínum eftir að Guðmundur maður
hennar dó. Una var alla tið
bláfátæk, en veitul og hjartahlý
með afbrigðum. Hún vildi gefa
öllum að borða, sem þangað komu
og flestir þeir sem komu voru
soltnir. í Unuhúsi var ekki aðeins
matur látinn í té; margir fengu að
sofa þar, ef þeir áttu ekki annars-
staðar höfði að halla.
Erlendur í Unuhúsi var sér-
stæður maður, sjálfur vel hag-
mæltur og kunni vel við sig í
félagsskap skálda. Honum var líkt
farið og móður hans, að hann
hlynnti að mörgum og laun hans
fóru oft I að hjálpa öðrum. Efri
hæðin var leigð út og hefur
nokkur styrkur verið að þvi, en
þrátt fyrir baslið tókst Unu alltaf
að halda húsinu. Siðar eignaðist
Ragnar i Smára Unuhús og nú
búa þar Erna Ragnarsdóttir inn-
anhússhönnuður og Gestur Ölafs-
son arkitekt.
Þarmeð má segja að lokið sé
hringferðinni um Grjótaþorpið.
En vegna þess að ég minntist á
svonefnt Borgarabæjarhverfi
fyrr í greininni skal nánar innt að
því nokkrum orðum, enda var það
i næsta nágrenni við Grjóta-
inn allur af ferðaskrifstófum,"
hrópaði hann. „Og allir borgar-
búar eru heima hjá sér að biðjast
fyrir. Við verðum að ná strax
í Harry og þau hin.“
Símon þreif til Júliu og sveifl-
aði henni upp á bak sér. Þau
hlupu eftir götunum. Svitinn lak
af augabrúnum þeirra og þau
sveið i augun af salti og ryki. í
fjarlægð heyrðu þau mannfjöld-
ann syngja og láta illum látum;
þau heyrðu hlátursrokur og
hástemmd gól. Það voru ljót,
skelfileg hljóð, eins og skrækir i
öpum, þegar ljóni verðu reikað
fyrir neðan tré þeirra. Hlátur
hýena, sem hringsóla fyrir fram-
an bæli ljónsins í öruggri fjar-
lægð, en konungur dýranna
liggur i heitri sólinni og kærir sig
hvergi. Þá varð skyndilega dauða-
þögn.
Símon hægði á sér og greip and-
ann á lofti. Hann kom auga á
slóðina eftir enda krossins, þar
sem hann hafði dregizt eftir göt-
unni og hvarf í fjarska.
„Guð minn góður,“ sagði hann
snöktandi við konu sina, „við
höfum drepið hann."
Ilskór rann af fæti hans á
hlaupunum, en hann gaf þvi eng-
an gaum. Ilann gaf engan gaum
að hvössum steinunum, sem
skáru iljar hans og hæla.
Þau höltruðu áfram og fylgdu
leiðarmerkinu i rykinu, þar til
þau komu að mannþrönginni.
Allra ásjónur beindust i eina átt
og lýstu í senn samúð og hryllingi.
Simon áræddi ekki að lita í átt til
þorpið.
Norður undir Vesturgötu stóð
eitt sinn hús, sem fékk nafnið
Borgarabær. Það var þannig til
komið, að eigandi þess, Guð-
mundur Bjarnason, hafði keypt
sér verzlunarleyfi, eða borgara-
bréf, sem stundum var nefnt svo.
Þarmeð komst hann i hóp þeirra
útvöldu borgara, sem réttindi
höfðu til þess að greiða atkvæði i
bæjarstjórnarkosningum. Asamt
kaupmönnum höfðu iðnaðarmenn
þessir réttindi, svo og allir sigldir
menn. Næsta nágrenni tók svo
nafn af húsi Guðmundar og var
nefnt Borgarabæjarhverfi. Það
var heill krans af kotum þarna i
holtinu, þar sem bílastæðin eru
núna, en Borgarabæjarlóðin náði
niður að lóð Glasgowverzlunar.
Glasgow var orðin gjaldþrota
löngu áður en húsin brunnu. Hjá
Glasgow stóðu útikamrar og eftir
brunann settist hinn kynlegi
kvistur Sæfinnur á sextán skóm
að i kömrunum. Þegar vist hans
tók að ílengjast þar, þótti mönn-
um berast slík ólykt út um
nágrennið frá kömrunum, að eig-
andinn Þórður úr Görðunum,
heimtaði að fógetinn hreinsaði út
draslið.
Það var líka gert; menn biðu
þess að Sæfinnur færi frá og
siðan var gerð húshreinsun og
öllu skraninu, sem Sæfinnur
hafði sankað saman, var umsvifa-
laust varpað beint i sjóinn.
Eftir það mátti segja að Sæ-
finnur guggnaði á lífsbaráttunni.
Hann fluttist að Skildinganesi og
dó þar. Lengi munu þeir minnast
Sæfinns, sem hann litu augum og
fáa mun hafa rennt grun í, að
hann var á unga aldri gjörvilegur
piltur. Svo er sagt að stúlka
nokkur hafi svikið hann og við
það bilaðist Sæfinnur og fluttist
þá austan úr Ölfusi til Reykja-
vikur. Þar stundaði hann um
langt skeið vatnsburð og kamar-
hreinsanir eins og kunnugt er.
Það var árátta Sæfinns að safna
að sér hverskyns dóti. Sú söfnun
átti rót sína í því að hann átti
ævinlega von á kærustunni og var
að safna handa henni. Schierbeck
landlækni þótti Sæfinnur merki-
legt rannsóknarefni og eitt sinn
er þeir hittust, vakti læknirinn
máls á því, hvort hann gæti ekki
fengið keyptan af honum haus-
inn, þegar dagar hans væru
taldir. Sæfinnur hafði ekkert á
móti þvi; hann setti upp 2 krónur
og skyldu þær greiðast strax.
Ekki stóð á þvi; Schierbeck snar-
aði út kaupverðinu og eignaðist
hausinn á Sæfinni. En af
rannsókninni varð ekki neitt;
Schierbeck var fluttur úr landi,
þegar Sæfinnur á sextán skóm
gaf upp öndina suður i Skildinga-
nesi.
krossanna. Hann vissi, að ef hann
gerði það, mundi hann líða yfir
hann, og hann hafði séð skuggana
af þeim útundan sér. Það nægði.
þau fundu Harry og Söru og börn-
in yzt i hópnum; þau voru þögul
og árvökur eins og hinir. Sara var
föl á vangann og munnur Harrys
hálfopinn.
„Harry,“ sagði Símon hálf-
kæfðri röddu, þegar geðshræring
hans leyfði. „Við verðum að taka
hann niður, Harry.“
Harry var agndofa, og honum
skildist ekki undir eins, að Simon
var kominn til þeirra aftur. Hann
hafði ekki augun af manninum á
miðkrossinum.
Hann vætti varir sinar og sagði
umkomuleysislegum rómi: „Það
er ekki hægt, Símon. Þú veizt, að
þetta hlýtur að gerast. Þannig er
það, en guð minn góður, það vildi
ég, að við hefðum aldrei farið.
Veiztu, að hann leit til mín? Ég
gleymi aldrei augnaráði hans,
aldrei meðan ég lifi.“
Simon var hamslaus. „Harry,
Harry. Sjáðu fólkið! Líttu i
kringum þig! Hér eru engir
Gyðingar. Engir heimamenn. Hér
eru engir nema við. Ferðamenn.
Gerirðu þér ljóst, hvern glæp við
höfum drýgt? Öll sekt mannkyns-
ins hvílir á herðum okkar.“
Hann skalf nú með ekkasogum.
„Við höfum krossfest son Guðs,
og við gerum það einnig í næstu
ferð, og næstu og þarnæstu .... “
„Og enn og aftur, til eilífðar,
amen," botnaði Harry auðmjúk-
lega.