Morgunblaðið - 06.03.1979, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. MARZ 1979
Þóroddur Guðmundsson:
Geirlaukur Eddu,
heilsulaug fólksins
og hamingjugjafi
Ileimili Gustafs Larsson í gotlenzkum stfl.
Mikið hefur verið rætt og ritað
um norræna samvinnu á síðustu
árum, þar með taldar þýðingar
norrænna bókmennta af einu
Norðurlandamáli á annað. Varið
hefur verið talsverðu fé til útgáfu
þeirra bóka á norræn mál og
margt og misjafnt sagt um ágæti
þeirra eða ókosti. Hefur þar marg-
ur otað sínum tota, með eða án
verðleika.
Norræn samvinna er margþætt,
stjórnmálalegs, fjárhagslegs og
bókmenntalegs eðlis. Hin síðast
talda verður einkum gert hér að
umtalsefni. Víkur nú sögunni til
þess manns, er langmesta stund
hefur lagt á að þýða íslenzk ljóð á
norsku, dr. ívars Orglands, og um
leið hlutdeildar hans í þessari
grein norrænnar samvinnu, sem
fyrst og fremst er fólgin í kynn-
ingu íslenzkra bókmennta á
norsku, en hún er einstætt afrek í
sinni röð. Hann hefur þýtt úrvals-
ljóð eftir 9 skáld, íslenzk ljóð frá
vorri öld (1975), íslenzk gull-
aldarljóð (1976), hvort tveggja
mikil rit, og í lausu máli fslenzkan
aðal eftir Þórberg Þórðarson.
Árið 1978 færði dr. Orgland út
kvíarnar og flutti sig austur til
Gotlands og sendi frá sér stóra
bók, 255 bls., þýddra ljóða,
Gustaf Larsson
Gotlenzk ljóð eftir Gustaf Lars-
son, þar með töldum 48 blaðsíðna
formála.
Gotlenzk ljóð í þýðingu Org-
lands er sýnishorn eða úrval úr
ljóðabókum frumhöfundar, 12 að
tölu. Með þýðingu þessa úrvals
hygg ég að Orgland hafi unnið
harla þarft verk fyrir norræna
menningu og bókmenntir með því
að kynna löndum sínum skáldskap
Larssons. Orgland eru þaulvanur
og þjálfaður þýðandi og birtir
þarna sérstakan þátt gotlenzks
þjóðlífs og menningar á einni af
þrem þjóðtungum Norðurlanda,
þeirra sem germanskar eru. Hann
á fyrir það miklar þakkir skyldar
og sannan heiður.
En ekki nóg með það. I löngum
formála fyrir ljóðunum gerir Org-
land grein fyrir lífsstarfi Gústafs
Larssonar og persónu hans, en
hvort tveggja er harla fjölþætt,
svo og sérkennum gotlenzkrar
tungu, sem er afar fornt mál og
sérkennilegt, en þó náskylt öðrum
germönskum málum, til að mynda
íslenzku, færeysku, norsku og
þýzku...
Fyrst er eðlilegt, að gerð sé
nokkur grein fyrir Gústaf Lars-
syni. Hvergi sést þess getið, að
hann sé skólagenginn, en mikill
kunnáttumaður er hann í mörgum
greinum. Dverghagur er hann og
hefur lagt stund á byggingar í
fornum stíl framar öðru. Faðir
hans lagði grunn að byggðasafni
því, sem Gústaf síðar fullgerði
með mikilli prýði. Hann er líka
fornleifa- og þjóðminjafræðingur,
eins og hver kemst að raun um,
sem fær að skoða Norrianda
fornstuga undir hans leiðsögn.
Hann er forkunnargóður ljós-
myndari, hefur tii að mynda feng-
ið ýmis verðlaun fyrir þjóðlífs- og
blómamyndir sínar og hefur með
ljósmyndum sínum varðveitt
margt út þjóðlífinu frá glötun.
Grasafræðingur er hann frábær,
enda blómavinur. Frábærlega er
hann ritfær á laust mál, og hefði
verið gaman að hafa sýnishorn
þess í bókinni, auk ljóðanna. Átt-
haga- og ættjarðarást hans er
hrein og fölskvalaus. Hann elskar
Gotland, sem bezt sést á því, að
hann hefur hvergi annars staðar
unað lífinu stundinni lengur. Vin-
sæll er hann svo, að hverjum
manni þykir vænt um hann, þeim
sem honum hefur á annað borð
kynnzt.
Það, sem nú hefur verið sagt,
hefði ég ekki þorað á borð að bera,
ef ég hefði ekki persónulega
reynslu fyrir því, að það er satt.
Það byggi ég á persónulegum
kynnum. Hann þekkir af eigin
reynslu skyldleikann við norskan,
sænskan, íslenzkan og um fram
allt gotlenzkan anda. Og hið sama
hygg ég, að mætti segja um
danska og finnska menningu, ef
hann væri þeim jafnkunnugur. Eg
þekki engan mann, sem er jafn-
mikill eða meiri persónugervingur
norræns hugar.
En hvað um skáldskap hans,
fyrst þessi grein á einkum um
hann að fjalla? Gústaf Larsson er
fyrst og fremst skáld, hljóðlátt og
hógvært, jafnvel hlédrægt og
feimið, eins og hann sé að biðjast
afsökunar á því að vera til. Þegar
hann var 85 ára og honum var
haldið heiðurssamsæti með hljóm-
leikum, ræðuhöldum og upplestri,
var það með naumindum, að hann
fengist til að koma fram, og ekki
var að tala um, að hann sæti á
fremsta bekk í salnum í Visby, þar
sem athöfnin fór fram. Hann
settist aftar í salnum!
Gústaf Larsson er ekki gefinn
fyrir að trana sér fram. Og svo
mikið fálæti hefur honum verið
sýnt af bókmenntafræðingum í
Svíþjóð, að í tveimur kunnustu
sýnisbókum sænskra ljóða,
Lyrikboken, en svensk antologi,
redaktör Tage Nilsson (1951) og
Den svenske lyriken fr&n
Ekelund till Sonnevi, Antologi av
Tom Hedelund (1978), er ekkert
ljóð tekið eftir Gústaf Larsson. Ég
hef heyrt íslenzk góðskáld láta sér
fátt um skáldskap Gustafs finnast.
Ekki karpa ég um það efni við þau.
En íslenzki bókmenntafræðingur-
inn og skáldið, Kristján Karlsson,
lét sér sæma að birta tvö af ljóðum
Gustafs úr kveri mínu
Gotlcnzkum ljóðum, sem út kom
1975 í þýðingum sínum, 5 bindi af
íslenzku ljóðasafni.
Minnisstæð er mér fyrsta kom-
an að Fjölum í Anga, þar sem
Gustaf Larsson býr, íbúðarhúsið
hvíta með askinum fyrir framan
það og smíðaverkstæðinu á vinstri
hönd, hæglátt fas húsbóndans og
heiði svipur, silfurhvítt hárið og
augun blá. En minnisstæðust er
mér röddin, einkum þegar hann
las úr eigin verkum eða þá íslenzk
ljóð í þýðingu á önnur Norður-
landamál. Hún var svo mjúk og
mild, þrungin tónlist — rödd
Gotlands.
Þróun ljóðrænu Gústafs að efni
og formi er svo gagnger, að bylting
má kallast. Fyrstu bækur hans.
Strandbyggð (1912) og Heimferð
(1923) eru í bundnum stíl, en í
þeirri síðustu, Utanför (1977), er
skáldið búið að ná svo fullkomnu
valdi yfir formi, hljóm og
hrynjandi, að hvergi skeikar.
Hann er orðinn algerlega frjáls.
Þar á milli eru hans mörgu og
heillandi ljóð á fornmálinu, got-
lenzkunni, tungu þeirri, sem enn
er töluð í sókn hans á Austur-Got-
landi og Fárö og hann er farinn að
temja sér á árunum um og eftir
1960. Með því gerist hann skáld
gotlenzkunnar og skipar þar
svipað sæti í norrænum bók-
menntum og Robert Burns í
enskumælandi heimi, en hann orti
á skozkri mállýzku, svo gerólíkir
sem þeir voru að öðru leyti.
Hitt er þó eigi síður athyglisvert
fyrir oss Islendinga, hversu mjög
Gústaf í ljóðum sínum líkist
Jónasi Hallgrímssyni, enda er
hann mikill aðdáandi hans, og
kynntist Gústaf honum óbeinlínis,
bæði skáldskap og æviferli.
Hvorugu gat hann gleymt. Hann
sýndi mér ljóða fyrst í bókasafni
sínu Hvide falke, íslenzk ljóð í
danskri þýðingu eftir Guðmund
Kamban, þar á meðal Ferðalok og
mundi kveikju þess kvæðis, ástar-
sorg Jónasar, sem snart hann
djúpt. Þegar Gústaf ári síðar kom
til Islands í fyrsta sinn, ferðaðist
hann norður í Öxnadal. Og þegar
heim kom, þýddi hann þetta kvæði
á sænsku og eftir atvikum frábær-
lega vel. Dylst ekki skyldleikinn
með Jónasi og Gústaf í ástar-
játningu beggja til náttúrunnar:
Skyldleikinn lýsir sér bæði þar,
sem um er að ræða skilning á
alþýðumálinu, fagurt ljóðrænt
form og innilegt samband náttúr-
unnar við mannssálina, sem er
aðalsmerki beggja. Til dæmis að
taka eiga blómin mikilvægu hlut-
verki að gegna hjá báðum.
Islenzk yrkisefni, sem minna á
Jónas og skírskota til ferðar
Gústafs Larssons til Öxnadals og
fleiri staða á Islandi og annarra
kvæða Jónasar, svo sem Gunnars-
hólma og Alþingis hins nýja, já,
einnig til fornaldar vorrar, sbr.
Geirlauk Eddu, sem er ímynd
Sigurðar Fáfnisbana,, eru víðar í
kvæðum Gústafs. Tökum til að
mynda ljóðið Geirlauk Eddu, sem
um leið er lofgerð um norræna
hetjudáð:
Geirlaukur Eddu
Villilaukurinn
— segir þú —
er firrtur allri fegurö,
segðu heldur,
að hann hafi
á öllum öldum verið
heiisuiaux fúlksins
og hamingjuKjafi,
mót göldrum og gerninKum,
geirlaukur Eddu,
angan mannkyns
og ynKÍngarlind.
(Gotlenzk Ijóð, 1975, Þ. Guðm. fslenskaði).
Slík yngingarlaug hefur got-
lenzka skáldinu Gústaf Larsson
orðið Edda, Jónas Hallgrímsson,
Hraun í Öxnadal, fornöldin, ís-
lenzkur og gotlenzkur gróður að
enn þá lifir hann, Guði sé lof, svo
ungur í anda sem nokkur af oss,
þótt 86 ára sé sem táknmynd af
Þórsborg Gotlenzkrar sléttu á
asturströnd þessarar hvítu og
grænu eyjar, útvörður norrænunn-
ar í austri, líkt og ísland er það á
vesturvegum. Hann gæti verið
fyrirmynd vor, sakir kærleika síns
til alls, sem fegurst er og göfugast
á íslandi að fornu og nýju.
-Og vel sé ívari Orgland fyrir
afrek hans fyrr og síðar við að
túlka á tungu frændþjóðar vorrar,
Norðmanna, sýnisbækur öndvegis-
ljóða fegurðar og göfgi, hvort sem
þau heldur eru íslenzk eða got-
lenzk. Ég vona, að gagnsemin sé sú
sama, hvort heldur sem er.
Það er einn sá þáttur norrænnar
kynningar og samvinnu, sem þrátt
fyrir allt er hvað mest um verður
og minnzt skal miklu lengur en þó
að þráttað sé um þorskveiði við
Jan Mayen, svo mikilvægir sem
þeir fiskar eru. Þorskinn er hægt
að endurnýja og fá hann bættan,
en ekki yngingarlaug geirlauks
Eddu og angan hans. Sé sú
yngingarlind frá norrænum
þjóðum tekin um aldur og ævi, er
tjónið óbætanlegt.
Þóroddur Guðmundsson.
Fréttabréf frá Bolungarvík
BolunKarvfk, 3. marz
GÆFTIR voru nokkuð góðar í
febrúar. Héðan róa 15 bátar, 7 á
línu, sjö á rækju og einn á net.
Auk þess eru gerðir héðan út
tveir skuttogarar og einn loðnu-
bátur.
Línubátarnir sjö fengu 450
lestir í 126 róðrum. Af rækju-
veiðunum er það að segja að
aflamagnið hefur verið
takmarkað þannig að viku-
skammturinn er nú 3 lestir á bát
og eru bátarnir undantekningar-
laust með þann skammt yfir
vikuna. Afli togaranna hefur
heldur glæðzt, en aflinn í febrúar
var samtals 650 lestir. Lítils
háttar loðna barst á land í
febrúar, en menn gera sér bjartar
vonir um að úr rætist með hana,
þar sem vart hefur orðið við

talsverða loðnu á Vestfjarða-
veiðum. Hafrún kom í gærkvöldi
með 450 lestir af loðnu.
Þessi vetur, sem nú er langt
gengið á, hefur verið sérlega
snjóléttur og er það samdóma álit
manna, að ef varanleg tenging við
Djúpveg hefði verið komin, hefði
verið bílfært til Reykjavíkur í
mestallan vetur. Það sem á
vantar þarna er tiltölulega
stuttur vegarkafli, sem leggja
þyrfti. Furða menn sig hér á því
að slíkt skuli standa í ráða-
mönnum.
Sem stendur er enginn læknir
hér, er. hingað kemur læknir frá
ísafirði tvisvar í viku. Virðist
ganga erfiðlega að fá lækni til að
setjast hér að, þrátt fyrir nýja og
fullkomn'a heilsugæzlustöð og að
auki er hér stór og góð læknis-
íbúð. Á síðasta ári störfuðu hér
sex eða sjö læknar og er ekki við
því að búast að hin nauðsynlegu
tengsl náist milli lækna og
bæjarbúa, þegar svo örar
skiptingar eru.
Á þessum tíma árs ber mest á
hefðbundnum samkomum svo
semeins og þorrablótinu, sem
haldið var í janúar með miklum
glæsibrag að vanda. Nýlega hélt
kvenfélagð Brautin sína árshátíð,
þar sem öllum bæjarbúum 70 ára
og eldri er boðið. Að tilstuðlan
skáknefndar UMFB var Helgi
Ólafsson skákmeistari hér með
skáknámskeið og sóttu það 50
ungir skákáhugamenn. Nú um
helgina efnir Junior Chamber til
ljósmyndasýningar í ráðhússaln-
um. Myndirnar hafa fjórir
áhugaljósmyndarar á ísafirði
tekið.
Gunnar.