Morgunblaðið - 06.03.1979, Page 27

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. MARZ 1979
35
Krafa Bandalags háskólamanna:
„Samning-
anaígildi”
Oþolandi mismunur í launum hefur
myndast milli borgarstarfs-
manna og ríkisstarfsmanna
BRÁÐABIRGÐALÖG ríkisstjórnarinnar frá því í septembor hafa
valdið „óþolandi mismun milli manna. sem við gildistöku laganna
höfðu sömu eða svipuð laun.“ segir í fréttatilkynningu frá Bandalagi
háskólamanna. sem Morgunblaðinu barst í gær. Mismunur á launum
manna eftir því hvort þeir vinna á vegum Reykjavíkurborgar eða ríkis
er nú orðinn allt að 65.840 krónur á mánuði eða 14.35% borgarstarfs-
mönnum í vil. Því er krafa launamálaráðs BIIM: „Samningana í gildi.“
Fréttatilkynning Bandalags há-
skólamanna er svohljóðandi:
„Með bráðabirgðalögum um
kjaramál í september s.l. var sem
kunnugt er sett þak á verðbætur.
Samkvæmt Iögunum var hámark
verðbóta miðað við ákveðin há-
markslaun fyrir dagvinnu, á hærri
laun skyldu verðbætur síðan vera
sama krónutala. Engin tilraun
hefur verið gerð til að skilgreina
dagvinnulaun, heldur aðeins verið
miðað við grunnlaun skv. kaup-
töxtum. Þeir sem hafa allskonar
álög ofan á þessa kauptaxta, eins
og mjög tíðkast hjá iðnaðarmönn-
um, fá því fullar verðbætur þótt
raunveruleg dagvinnulaun þeirra
séu verulega hærri en þau há-
markslaun, sem fá eiga fullar
verðbætur skv. lögunum. Sama
gildir um ákvæðisvinnutaxta en
þeir eru reiknaðar út frá grunn-
töxtum sem fá fullar verðbætur.
Lögunum er því í raun aðeins
framfylgt gagnvart þeim sem sam-
kvæmt launataxta hafa laun yfir
ákveðnu hámarki og veldur þetta
óþolandi mismunun milli manna
sem við gildistöku laganna höfðu
sömu eða svipuð laun.
Talið er að nær engir félags-
menn ASÍ hafi orðið fyrir skerð-
ingu vegna þaksins, en hins vegar
hafa um 83% ríkisstarfsmanna
innan BHM skert laun vegna
ákvæða um þak.
Hinn 1. janúar s.l. var vísi-
töluþakinu aflétt hjá starfsmönn-
um Reykjavíkurborgar og eru laun
háskólamenntaðra manna sem
starfa hjá borginni því verulega
hærri en þeirra sem starfa hjá
ríkinu og jókst þessi munur enn 1.
mars, en það er í þriðja sinn sem
verðbætur eru skertar vegna
ákvæða um þak. Þegar bornar eru
saman launatöflur háskólamanna
hjá ríki og borg kemur í Ijós að
laun borgarstarfsmanna í í lf. 110
eru 4,47% (kr. 15.735) hærri en
ríkisstarfsmanna og í lfl. 122 er
munurinn orðinn 14,35% eða kr.
65.840. I þessu sambandi má
benda á að Reykjavíkurborg er
stærsti vinnuveitandi háskóla-
menntaðra manna að ríkinu frá-
töldu. I báðum tilfellum er um að
ræða opinbera starfsmenn, störfin
eru yfirleitt algerlega hliðstæð og
laun og önnur kjör hafa verið
sambærileg. Þessi launamunur er
því bæði óeðlilegur og óréttlátur
og ekki hægt að ætlast til að
ríkisstarfsmenn sætti sig við
hann. Sem dæmi um þennan mun
má nefna að starfsmenn á Borgar-
spítala fá fullar verðbætur en
starfsmenn Landspítalans skertar
verðbætur, og er athyglisvert í
þessu sambandi að ríkið greiðir
um 80% af launakostnaði Borgar-
spítalans.
I desember s.l. krafðist launa-
málaráð BHM endurskoðunar á
launalið aðalkjarasamnings BHM
og fjármálaráðherra.
Kröfugerð launamálaráðs BHM
er mjög einföld. Segja má að hún
felist í orðunum samningana í
gildi, en það er sem kunnugt er
sama krafa og launþegasamtökin
höfðu uppi í sameiginlegum að-
gerðum sínum 1. og 2. mars fyrir
réttu ári.
Samkomulag tókst ekki og var
málinu vísað til Kjaradóms og skal
hann kveða upp dóm fyrir 4. mars
n.k.
Sajnariburöur á l.iunum.
rlkis- og borgarstai'fsmanna 1
mars 1979.
Lfl. Ríkisstarfs- Borgarstarfs-
5- hrep menn Diunn M i sm. i %
101 257.207 257.214 7 0
102 266.209 266.217 8 0
103 275.526 275.535 9 0
1 n/j 285.169 235.177 n 0
105 295.152 . 295.161 9 0
106 303.984 305.490 1 .506 0,50
107 311.538 316.183 4.645 1,49
108 319.354 327.250 7.896 2,47
109 3?7.444 338.702 11 .258 ■ 3,44
110 3.36.536 .351.574 15i038 4r47
m 345.972 364.933 18.561 S.4B
112 355.768 3/8.800 23.032 f Í47
113 365.936 393.195 27.529 7,46
114 376.490 408.137 31.647 8,41
115 387.446 423.647 36.201 9,34
116 396.723 436.780 40.057 10,10
117 406.288 450.321 44.033 10,84
118 416.148 464.280 48.138 11 , r>7
119 426.315 478.674 52.359 12,88
i2b 436.797 493.512 56.715 12,68
121 447.60,3 508.811 61.208 13,(7
122 458.746 524.586 65.840 14,35''
A RÖKSTOLUM
HANNES
HOLMSTEINN GISSURARSON:
Eugen von
Böhm-Bawerk
sem starfsmenn eru margir og
vélar fáar eða ekki. ^enningin í 1.
bindinu var í mótsögn við veru-
leikann. „Lausn“ Marx í 3. bind-
inu var sú, að samkeppni fyrir-
tækjanna jafnaði „gildisaukann"
út, þannig að gróðinn yrði svipað-
ur í öllum framleiðslugreinum og
fyrirtækjum, því að fyrirtækin
yrðu vegna samkeppninnar að
selja vörur sínar fyrir ofan eða
neðan það verð, sem væri rétt
skv. vinnuverðgildiskenningunni.
Böhm-Bawerk benti á það í hinu
fyrrnefnda riti sínu, Óleystri
mótsögn í kenningakerfi Marx.
að þessi „lausn“ Marx felldi allt
kenningakerfi hans, því að kerfið
væri reist á vinnuverðgildiskenn-
ingu 1. bindisins, sem hann
neyddist vegna veruleikans til
þess að hafna í 3. bindinu! Hann
gagnrýndi arðránskenningu
Marx, sem stóð og féll með
vinnuverðgildiskenningunni, í
hinu síðar nefnda riti sínu,
Arðránskenningu
samhyggjumanna. Það rit er
einn hluti aðalrits hans,
Fjármagns og gróða (Kapital
und Kapitalzins I-III, 1884—1912,
Capital and Interest, 1959), en í
því skýrði hann gróða annarri og
nákvæmari skýringu en Marx, og
hann er sennilega kunnastur
fyrir hana með nútímahag-
fræðingum (sbr. Econonics eftir
Paul A. Samuelson).
Hagfræðingar höfnuðu vinnu-
verðgildiskenningunni fyrir
síðustu aldamót. Þessa úreltu
kenningu er þó enn að finna í
stefnuskrá Alþýðubandalagsins í
kennslubók róttæklingsins Gísla
Pálssonar fyrir framhaldsskóla,
Samfélagsfræði. Marx fékk þessa
kenningu frá „borgaralegu" hag-
fræðingunum Adam Smith og
Fáir eru þeir íslendingar
sennilega, sem vita, hver Eugen
von Böhm-Bawerk var — austur-
ríski hagfræðingurinn, sem
fæddist 12. febrúar 1851 og lézt
27. ágúst 1914, var fjármálaráð-
herra Austurríkis 1895, 1897 og
1900—1904 og prófessor við há-
skólana í Innsbruck og Vínar-
borg. Hans er þó getið í fjórum
bókum á íslenzku, svo að ég viti
til. Róttæklingurinn Ásgeir
Blöndal Magnússon reit í
Marxismanum 1937, að „verka-
lýðurinn" hefði hrakið „borgara-
lega hagfræðinga út á andlega
flatneskju pólitískra blekkinga-
skrifa" eins og sjá mætti á
„okurkarla-lífsspeki Böhm
Bawerks". Róttæklingurinn
Maurice Dobb reit í Karli Marx
og hagfræðikenningum hans,
sem Haraldur Jóhannsson hag-
fræðingur gaf út 1962, að
Göhm-Bawerk væri „veigamesti
gagnrýnandi Marx“. Ólafur
Björnsson prófessor reit stuttan
kafla um hann í Hagfræði,
alfræðirit Menningarsjóðs 1975,
og gat hans sem frjálshyggju-
manns. Og Frjálshyggju og al-
ræðishyggju 1978. Það er ómaks-
ins vert að lesa rit eins virts
fræðimanns og Böhm-Bawerks,
óg ég aflaði mér því nýlega
tvegsna þeirra á ensku. Annað
var Oleyst mótsögn í kenninga-
kerfi Marx (Unresolved
Contradiction in the Marxian
Economic System í bókinni
Shorter Classics of Eugen von
Böhm-Bawerk 1962), og hitt er
Arðránskenning Samhyggju-
manna (The Exploitation Theory
of Socialism — Communism
1975). Bandaríska bókafélagið
Libertarian Press, South Holland
í Illinois gaf út báðar bækurnar.
Það hefur gefið út mörg rit
„austurrísku hagfræðinganna"
svonefndu, Carls Mengers,
Ludwigs von Misesar og von
Böhm-Bawerks, en þeir eru
sennilega með löndum sínum
Friedrich Hayek og Karli Popper
skeinuhættustu fjandmenn sam-
hyggjunnar (sósíalismans) í
fræðilegum efnum.
Böhm-Bawerk samdi ritið
óleysta mótsögn í kenninga-
kerfi Marx (sem nefndist á frum-
málinu „Zum Abschluss des
Marxschen Systems") 18%, eftir
að Friedrich Engels hafði gefið út
3. bindi aðalrits Marx,
Fjármagnsins (Das Kapital), að
Marx látnum og telja mátti kenn-
ingakerfið fullsmíðað. í 3. bind-
inu var „lausn" Marx á einni
mótsögn 1. bindisins að finna.
Hver var þessi mótsögn? Marx
kenndi, að verðgildi vöru væri í
réttu hlutfalli við vinnuaflið, sm
notað væri til þess að framleiða
hana (sem má einnig orða svo, að
vinnuaflið eitt skapi verðgildi),
Gróði borgarann^ væif fejgirfh
með því að greiða ðreu'íunrfhi Wtt
verð fyrir vöru þeirra (vinnuaflið
eða vinuna, keypta í einhvern
tíma), en neyða þá þó til þess að
vinna lengur, með öðrum orðum
umfram greiddan tíma. Gróðinn
væri í rauninni fenginn með því
að raena tíma af öreigunum,
„arðræna" þá. Öreigarnir sköp-
uðu skv. kenningunni „gildis-
auka“ borgaranna á þessum um-
framtíma, þegar þeir framleiddu
vöru, sem hefði verðgildi.
Mótsögnin blasir við að þessu
sögðu: Þau fyrirtæki eiga skv.
kenningu Marx að græða mest,
sem hafa flesta starfsmenn og
fæstar vélar, því að sköpun
„gildisaukans" er að sjálfsögðu
mest í þeim. En svo er alls ekki.
Gróði er svipaður í öllum fram-
leiðslugreinum og fyrirtækjum,
þegar til lengdar lætur, hvort
Davíð Ricardo, þannig að hún var
alls ekki „sósíalísk" að ætt.
Böhm-Bawerk færið rök gegn
henni vegna hinna mörgu galla,
sem á henni voru frá fræðilegu
sjónarmiði (en ég benti á nokkra
þeirra í morgunblaðsgrein 2.
apríl 1978). Hann og aðrir úr hópi
austurrísku hagfræðinganna
kenndu, að verðgildi vöru færi
ekki eftir því vinnuafli, sem
notað væri til þess að framleiða
hana, heldur eftir því notagildi,
sem varan hefði f hugum kaup-
enda hennar, eftir því, hverju
þeir væru tilbúnir til þess að
fórna fyrir hana. „Rétt“ verð
vöru væri ekki til annað en það
verð, sem menn væru tilbúnir til
þess að greiða fyrir vöruna á
frjálsum markaði. Austurrísku
hagfræðingarnir bentu á það, að
vara er ekki framleidd til þess
eins að framleiða hana, heldur til
þess að fullnægja þeirri þörf, sem
einhyerjir finnaitil fyrir vörpna.
*\ ‘Nótagildiskenningin e
*fnáteágd frjálshyggjunrii, því að
forsenda hennar er sú, að maður-
inn meti sjálfur, hvaða vöru hann
taki fram yfir aðrar, með öðrum
orðum að hann velji sjálfur og
hafni í þessu lífi. Forngríski
heimspekingurinn Prótagóras
sagði, að maðurinn væri mæli-
kvarði allra hluta. Böhm-Bawerk
var sömu skoðunar og
Prótagóras. Gildið liggur í
mönnunum, ef svo má segja, en
ekki í hlutunum, það er huglægt,
en ekki hlutlægt. Verð eða gildi
vöru ræðst af mati notenda
hennar, en ekki af kostnaði
framleiðenda hennar. Til þess
eru lífsgæðin, sem mönnunum
eru gefin á þessari jörð, að
þörfum þeirra sé fullnægt með
framleiðslu og viðskiptum án
afskipta einhverra valdsmanna.
Sá er kjarni frjálshyggjunnar.