Morgunblaðið - 26.10.1980, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 1980
„Trianon*
„Trianon" var dulnefni sov-
ézka diplómatsins Antaoi Fila-
tow. Árið 1976 starfaði Filatow í
sendiráði Sovétríkjanna í Alsír.
Bandaríska leyniþjónustan lagði
gildru fyrir Filatow, sem hann
gekk í þegar teknar voru af
honum myndir í vafasömum
félagsskap kvenna, sem hann
vildi ekki fyrir nokkurn mun, að
kæmust í hendur Sovétmanna.
„Ég gat ekki annað en samþykkt
að starfa fyrir CIA,“ sagði Fila-
tuw í réttarhöldunum, sem fram
fóru yfir honum tveimur árum
síðar.
Fljótlega eftir að CIA hafði
iagt fyrir hann gildruna var
Filatow sendur til að starfa í
stjórnarmiðstöð KGB, sovézku
leyniþjónustunnar, í Moskvu.
Í'IA sá Filatow fyrir öllum þeim
tækjum og tólum, sem nauðsyn-
leg geta talizt fyrir njósnara, s.s.
mini-myndavél, sérstökum sendi
og sérstökum póstkassa undir
brú einni í Moskvu, þar sem
hann gæti komið því efni, sem
Eru KGB-menn í innsta hring CIA?
Unnið er um þessar mundir að mjög umfangsmikilli rannsókn á
því hvort innan leyniþjónustu Bandaríkjanna séu sovézkir
njósnarar. Rannsóknin er unnin að frumkvæði þingmannanna
Daniel Moynihan og Malcolm Wallop, sem telja þessa rannsókn
nauðsynlega í ljósi þess sem kom fram i njósnamálinu fræga
fyrir fjórum árum, sem nefnt hefur verið „Trianonmálið“.
hann vildi koma til Bandaríkj-
anna. Árið 1978 komst upp um
Filatow og eftir stutt réttarhöld
var hann dæmdur til dauða.
Maður fyrst
inn 1962
Bandaríski leynilögreglusér-
fræðingurinn Edward Jay Ep-
stein hefur ritað nokkuð ítarlega
bók um alþjóðlega njósnastarf-
semi og fjallar þar m.a. nokkuð
um Trianonmálið. Hann segir,
að bandaríska leyniþjónustan
hafi fyrst komið manni að innan
veggja KGB árið 1962, þegar
sovézki ofurstinn Oleg Penk-
owsky hóf að njósna fyrir
Bandaríkjamenn.
Á svipuðum tíma voru þrír
sovézkir diplómatar, með dul-
nöfnum „Top hat“, „Fedora", og
„Igor“, þjálfaðir sérstaklega til
að njósna fyrir Bandaríkjamenn
í höfuðstöðvum CIA og FBI í
New York og Washington. Síðar
kom reyndar í ljós að þeir voru í
raun tvöfaldir í roðinu, höfðu
verið sendir út af örkinni frá
KGB í Moskvu.
Sovézkur „mölur“
innan CIA
Sú spurning hefur því vaknað
hvernig Filatow á sínum tíma
var uppgötvaður. Voru það að-
eins hans mannlegu mistök, sem
urðu honum að faili, eða var það
einhver innan CIA, sem hrein-
lega benti á hann? Eða er
sovézkur „mölur" inni á innsta
gafli hjá CIA í Bandaríkjunum?
Njósnarar
allsstaðar
Það er reyndar fullyrt, að
innan veggja allra ráðuneyta í
Bandaríkjunum og innan flestra
meiriháttar stofnana, séu sov-
ézkir njósnarar, og því skyldi
ekki vera einn slíkur inni á gafli
hjá CIA? — Þetta er spurning,
sem þingmennirnir Moynihan og
Wallop, vilja nú fá svarað. —
„Njósnari verður ekki uppgötv-
aður, nema annar njósnari hafi
bent á hann,“ er haft eftir
Tennant Bagley, sem um árabil
var yfirmaður njósnadeildar
CIA, sem hafði sérstaklega með
Sovétríkin að gera. í þessu
sambandi er bent á, að njósnar-
arnir Peter Popv og Oleg Pen-
koswky, sem störfuðu fyrir
bandarísku leyniþjónustuna,
voru báðir uppgötvaðir eftir að
njósnarar innan CIA höfðu bent
á þá.
„Heckenschiitze“
Eitt frægasta njósnamál síð-
ari tíma er nefnt „Hecken-
schútze" og um það hefur Ep-
stein ritað ítariega lýsingu í bók
sinni. Henry J. Taylor, sendi-
herra Bandaríkjanna í Sviss,
fékk 1. apríl 1958 sent bréf, sem
honum var sagt að afhenda
yfirmánni CIA-deildar sendi-
ráðsins þegar í stað.
Tennant Bagley, sem var einn
æðsti maður CIA á þessum tíma,
segir, að bréfið hafi verið skrifað
á mjög góðri þýzku. Sá sem það
sendi hafi fullyrt, að hann væri í
tengslum við eina af leyniþjón-
ustum kommúnistaríkjanna
fyrir austan Járntjald. Hann gat
ekki um nafn sitt né þjóðerni.
Undirskrift bréfsins var „Heck-
enschútze". Sá sem sendi bréfið,
sagðist gjarnan vilja hjálpa hin-
um vestrænu ríkjum við að moka
út flórinn hjá sér, því honum
væri kunnugt um, að innan
leyniþjónusta þeirra væri mikill
fjöldi sovézkra njósnara.
Benti á sjö
njósnara
í fyrstu umferð benti „Heck-
enschútze" á sjö njósnara, sem
starfandi voru innan erlendra
Ieyniþjónusta, þ.á m:
— Harry Houghton, einn af
yfirmönnum bandaríska sjó-
hersins í Portland, sem gaf KGB
nákvæmar upplýsingar um
bandaríska kjarnorkukafbáta og
skip;
— Israel Beer, ofursta, sem var í
nánu sambandi við Ben-Gurion,
forsætisráðherra Israels;
— Stig Wannerström, ofursta í
sænska lofthernum, sem sendur
var til Bandaríkjanna til að
fylgjast með málum þar í landi
og var í raun KGB-njósnari.
26 Pólverjar
Þá afhenti „Heckenschútze"
skjöl, þar sem meðal annars var
að finna lista yfir 26 Pólverja,
sem brezkir njósnarar töldu lík-
lega til samstarfs í Varsjá, og
vakti listinn að vonum enga kæti
Breta. Það var greinilegt að
listinn kom frá KGB. Bagley og
samstarfsmenn hans rannsök-
uðu listann mjög gaumgæfilega
og eftir samanburð kom í ljos, að
hann var hárréttur. Það lék því
ekki vafi á því, að innan brezku
leyniþjónustunnar var sovézkur
njósnari, raunar mjög háttsett-
ur.
Eftir nokkra rannsókn fóru
böndin að berast að hollenskt
fæddum Breta, George Blake,
Hann hafði starfað innan leyni-
þjónustunnar um áraraðir, en
það sem gerði hann tortryggi-
legan var á hvern hátt hann
komst í samband við hana. Hann
var þjálfaður af helzta sérfræð-
ingi þjónustúnnar í málefnum
Austur-Þýzkalands, sem hafði
komizt upp um, þegar hann
sendi upplýsingar austur fyrir.
George Blake
Blake viðurkenndi við yfir-
heyrslur, að hann hefði starfað
fyrir KGB allt frá árinu 1952 og
sent þeim öll mikilvæg skjöl
leyniþjónustunnar, sem á annað
borð voru innan seilingar fyrir
hann. Skömmu eftir að flett var
ofan af Blake, var annar frægur
njósnari gripinn, Anthony
Blunt. Þriðji njósnarinn, Kim
Philby, komst undan til Moskvu.
Blake var dæmdur til fangelsis-
vistar og sat inni í nokkur ár, en
var sleppt lausum eftir samn-
ingaviðræður og sendur austur
fyrir.
Afhjúpanir í
V-Þýzklandi
Þá bárust upplýsingar frá
„Heckenschútze" um njósnara
KGB, sem voru starfandi innan
vestur-þýzku leyniþjónustunnar.
Þeir voru afhjúpaðir hver af
öðrum.
Upplýsinga-
streymið hættir
Eftir um þrjá mánuði hættu
upplýsingar skyndilega að ber-
ast vestur yfir frá „Hecken-
schútze". Þar lágu eðlilegar
ástæður að baki. KGB hafði
fengið vitneskju að vestan um
þetta upplýsingastreymi. Það
var sem sagt kominn fram leki
hinum megin frá, sovézkur
njósnari í höfuðstöðvum CIA. —
„Heckenschútze" náðist hins
végar ekki.
Kom fram í Berlín
Það var svo um jólaleytið 1960,
að „Heckenschútze" kom fram í
bandaríska hlutanum í Berlín
með konu sinni. Það var þá fyrst,
sem ljóst var hver maðurinn var:
Michael Goleniewski, yfirmaður
í pólsku leyniþjónustunni. Hann
sagði Bandaríkjamönnunum, að
hann hefði á flótta sínum skilið
eftir kassa, sem í væru skjöl með
mjög mikilsverðum upplýsing-
um. Kassann væri að finna í húsi
einu í Varsjá.
Það var farið að ráðum „Heck:
enschútze" og kassinn fannst. í
honum var að finna mörg þús-
und blaðsíðna pappírshaug, sem
allur fjallaði um starfsemi sov-
ézku og pólsku leyniþjónustunn-
ar. Þar var að finna hernaðar-
legar upplýsingar, sem einungis
var hægt að fá staðfestar í æðstu
stöðum innan NATO og varnar-
málaráðuneytisins bandaríska.
Flutti til
Bandaríkjanna
„Heckenschútze" flutti til
Bandaríkjanna, þar sem hann
fékk þegar skrifstofuaðstöðu hjá
CIA. Á næstu mánuðum þar á
eftir starfaði hann mjög náið
með starfsmönnum CIA við
rannsókn á starfsemi KGB í
hinum ýmsu Iöndum NATO.
Alexej Nikolaje-
witsch Romanow
stórfursti
Síðar upplýsti „Hecken-
schútze", að Goleniewski hefði
aðeins verið dulnefni hans í
pólsku leyniþjónustunni. Hans
raunverulega nafn væri Alexej
Nikolajewitsch Romanow, stór-
fursti, og faðir hans væri' Niko-
laus keisari, sem varð að hrökkl-
ast frá í októberbyltingunni og
flúði þá til Póllands.
Það var haft eftir yfirmanni
CIA á þessum tíma, að „Heck-
enschútze, væri án efa sá
„starfsmaður" CIA, sem beztum
árangri hefði náð við að koma
upp um njósnara KGB innan
leyniþjónustu hinna ýmsu vest-
rænu ríkja. Hann hafði komið
upp um 15 starfsama njósnara í
sex löndum. Árið 1964 var sam-
band „Heckenschútze" við CIA á
enda og hann hvarf í mannfjöld-
ann.
Edward Jay Epstein veltir því
fyrir sér í bók sinni hvort
„Heckeschútze" hafi í raun vilj-
að aðstoða hin vestrænu ríki, eða
hvort hann hafi verið útsendari
KGB, sem ætlað var að ná í
innsta hring CIA með nægilega
miklum fórnum. Svör við þeirri
spurningu fást víst seint, en eins
og sagði í upphafi er í gangi
mjög umfangsmikil rannsókn á
þessum hlutum innan CIA, og
verður fróðlegt að fylgjast með
niðurstöðum hennar.
(heimild: Welt am
Sonntag) — sb.
Patreksfjörður:
Afengisvandinn ræddur í skólanum
Paíreksíirói. 24. okt.
FYRRIPART vikunnar var
staddur hér maður frá Afengis-
varnaráði, Jón Jóelsson, og
vann með efri bekkjum skólans
við umræðu um áfengisvarna-
mál. Myndaðir voru starfshópar
með unglingunum og náði Jón
mjög góðu sambandi við þá.
Hann fékk marga menn í lið
með sér, sem gátu talað um
áfengisvandann af eigin raun.
Á miðvikudágskvöldið hélt Jón
fund með formönnum allra fé-
laga á staðnum, læknum og
lögreglu og varð niðurstaða
fundarins sú, að gengist verður
fyrir almennum borgarafundi á
staðnum og fræðslufundum um
áfengisvandamálið. Jón Jóelsson
hyggst ferðast um öll þorpin hér
á sunnanverðum Vestfjörðum og
heimsækja alla skóla. Hefur
þessi heimsókn verið mjög gagn-
leg, til þess að reifa þetta
vandamál, sem glímt er við alls
staðar á landinu.
- Páll