Morgunblaðið - 06.01.1982, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. JANÚAR 1982
Norðmenn undirbúa framleiðslu á kavíar úr laxa- og silungahrognum:
Áætlað verðmæti fyrsta
árið 26,8 millj. króna
„Laxakavíar gefur styrjukavíar ekkert eftir“
- segir Trausti Eiríksson hjá Trausti hf. sem framleiðir hrognatækin
Norskir fjölmiðlar hafa skýrt frá
því að undanförnu, að þar í landi
hcfjist brátt framleiðsla á kavíar,
framleiddum úr laxa- og silunga-
hrognum. Skýrt er frá því að þeir,
sem hafi bragðað á þessari fram-
leiðslu segi hana jafnast á við rússn-
eskan kavíar, munurinn sé aðeins
sá, að laxa- og silungakavíarinn
verði mörgum sinnum ódýrari í
verslunum. Áætlað er að í fyrstu
verði framleidd 50 tonn á ári að
verðmæti um 26,8 millj. króna. Fram
til þessa hefur ekki verið hægt að
framleiða laxa- og silungakavíar,
nema því aðeins að ná hrognunum
úr sekknum með sérstakri handað-
ferð, en í norskum blöðum segir að
nú verði tæknin tekin í notkun og
tækjasamstæðan sem verði notuð
við þessa framleiðslu komi frá ís-
landi, frá fyrirtækinu Trausti hf. í
Keykjavík. (>á er sagt að áætlað sé
að byggja 6—7 kavíarverksmiðjur í
Noregi á næstu árum, en uppbygging
þeirra fari þó vissulega eftir því
hvernig markaðurinn taki við þess-
ari framleiðslu.
Morgunblaðið ræddi við Trausta
Eiríksson framkvæmdastjóra
Trausts hf. og spurði hann hvort
hann hefði unnið lengi að gerð
laxahrognavinnsluvélar.
— Upphaf þessa máls er, að á
sjávarútvegssýningunni í Osló
haustið 1978 sýndum við okkar
tækjaframleiðslu, þar á meðal
loðnuhrognahreinsibúnað. Þarna
á sýningunni kom að máli við mig
maður að nafni Arne Grönnings-
ætter, en hann er frumkvöðull að
ýmsu, er varðar fiskeldi í Noregi.
Hann spurði mig hvort ekki væri
hægt að nota loðnuhrognaskilju,
til að ná laxahrognum úr sekkn-
um. Hann hafði þá í 20 ár fram-
leitt kavíar úr laxahrognum og
selt þau ákveðnu hóteli í Molde, en
hann býr þar skammt frá. Arne
hafði unnið hrognin á hefðbund-
inn hátt, þ.e. nuddað þeim við dúk
úr mjúku efni t.d. silki og náð
þeim þannig úr sekknum, sem er
utan um þau, en þetta var ákaf-
lega seinlegt og erfitt verk.
Ég sagi Arne eins og er, að
loðnuhrognabúnaður yrði aldrei
nothæfur til þessa, en skömmu
eftir, að ég kom heim af sýning-
unni hitti ég Árna Jónsson hjá
Rannsóknarstofnun fiskiðnaðar-
Trausti Eiríksson MW-: Kmil1*-
ins og var hann þá kominn með
grunn að aðferð til að ná hrognun-
um úr sekknum, með því að hita
og efnameðhöndla hrognin. Við
ákváðum því í sameiningu að við
skyldum hanna tæki til að gera
þetta verk og nú eru tækin tilbúin,
en mikill tími hefur farið í alls-
konar tilraunir og við vildum
heldur ekki ana að neinu. Tækin
sem við erum nú að koma með á
markaðinn ættu að reynast mjög
vel, það hafa tilraunir okkar hér
heima sýnt.
— Laxa- og silungahrogna-
vinnslutækin eru það dýr, að við
höfum ekki efni á að vera með þau
til sýnis. Hins vegar fengum við
send 350 kíló af hrognum frá Nor-
egi á þessu ári, og smíðuðum þá
einfaldan tækjabúnað, sem gat
hreinsað 10—20 kíló á klukku-
stund, en tækjabúnaðurinn sem
Norðmenn óska eftir og er al-
sjálfvirkur á að vinna 100 kg á
klukkustund. Við leigðum aðstöðu
hjá Rannsóknarstdfnun fiskiðnað-
arins með okkar búnað og unnum
hrognin þar. Síðan fengum við að-
stöðu hjá Ora hf. til að loka dósun-
um með laxakavíarnum. Út úr
þessu kom svo skínandi vara.
— Það má geta þess að ég
kynnti hugmyndina að þessum
tækjabúnaði á sjávarútvegssýn-
ingu í Seattle í Bandaríkjunum
fyrir tveim árum, en þar fellur til
mikið af hrognum, auk þess sem
við höfum kynnt búnaðinn víða í
Noregi. I upphafi var áhuginn í
Noregi ekki mikill, nema hjá Arne
Grönningsætter, þar sem mark-
aðurinn í landinu er það lítill.
Endirinn var sá að við tókum til
þess ráðs að hafa samband við
ráðgjafafyrirtæki í Osló og kann-
aði það markaði fyrir þessa fram-
leiðslu í Hollandi, Belgíu og
Þýzkalandi. Þá var gerð áætlun
um hvort framleiðslan í Noregi
gæti staðið undir sér og hversu
mikið magn af hrognum væri
hægt að fá. Ennfremur var athug-
að hvernig hægt yrði að fjár-
magna slíkan rekstur og haft sam-
band við Byggðasjóð þeirra Norð-
manna. Stjórnendur þar voru
strax tilbúnir að styrkja þessar
framkvæmdir, þó með því fororði
að ekki yrði reistur nema ákveð-
inn fjöldi kavíarverksmiðja með
þennan tækjabúnað, það þarf eng-
inn að vera hissa á því, þar sem
aðeins tækjabúnaðurinn kostar
600 þús. kr.
— Norðmenn hafa hins vegar
ekki pantað tækjabúnaðinn enn,
en ég á von á að það verði á næstu
vikum. Ég er ekki hræddur um að
þeir reyni að stela okkar hug-
myndum, þar sem við byggjum á
reynslu og þekkingu Árna Jóns-
sonar og samstarfi við Sigurlinna
Sigurlinnason gerlafræðing. Þetta
er svo viðkvæm framleiðsla að það
borgar sig ekki að fara út í eftir-
líkingu. Þá sakar ekki að geta
þess, að við höfum þegar sótt um
einkaleyfi á þessum búnaði í Nor-
egi og á íslandi og munum jafnvel
gera það víðar. Menn hafa í fjölda
ára verið að reyna að hanna
tækjabúnað sem þennan og sótt
hefur verið um allskonar einka-
leyfi. Þessi framleiðsla hefur hins
vegar aldrei gefið góða raun fyrr
en nú og það, sem menn hafa
brennt sig á fyrst og fremst, er að
þeir hafa notað allskonar kemísk
aukaefni við framleiðsluna og fall-
ið á því.
— Þegar við spurðum Trausta
hvort hann hefði hugsað sér að
hefja kavíarframleiðslu úr laxa-
og/eða silungahrognum hér á
landi sagði hann, að hann hefði
jafnvel hugsað sér að gera það í
litlum mæli fyrir íslenzk hótel, og
jafnvel einnig úr murtuhrognum,
sem ekki væru síðri á bragðið og
kitluðu bragðlaukana. Þá sagði
hann, að ekki mætti heldur
gleyma loðnuhrognum, sem væru
orðin vinsæll forréttur á beztu
hótelunum í Osló.
En er þá nægur markaður fyrir
mikið magn af kavíar í heiminum?
— Það er til ákveðinn markaður
fyrir kavíar. I vissum heimshlut-
um er til fólk sem er hrifið af
styrjuhrognakavíar frá Rússlandi,
en fyrir kílóið af þeim þarf að
borga 600—700 krónur. Við erum
ekki að hugsa um það fólk, sem
kaupir styrjuhrognin. Það, sem
við ætlum að reyna að gera, er að
koma t.d. laxahrognakavíarnum í
Efsta myndin sýnir teikn-
ingu af tækjasamstæðunni.
Á miðmyndinni er verið að
framleiða laxakavíar í húsa-
kynnum Kannsóknarstofn-
unar fiskiðnaðarins og
neðsta myndin sýnir laxa-
kavíar.
sælkerahorn í stórverzlunum víðs-
vegar um Evrópu, en þessi hrogn
gefa styrjuhrognum lítið eftir. Þar
verður framleiðslan í 100—200
gramma umbúðum. Allur almenn-
ingur mun hafa efni á að kaupa
hrognin í þessum umbúðum, þar
sem verðið verður mörgum sinn-
um lægra en á styrjuhrogna-
kavíar.
Það sem er því til fyrirstöðu að
við getum hafið framleiðslu á
svona kavíar á Islandi í ríkum
mæli, er hvað lítið magn af hrogn-
um fellur til. Með aukinni laxa-
rækt verður eflaust hægt að ná í
eitthvað af hrognum, en það þarf
eflaust að bíða í mörg ár, þar til
hægt verður að byggja á því, sagði
Trausti að lokum.
Þ.Ó.
„Skortir ráðgjöf um starfsmannahaldu
Rætt við Jacob Hautaluoma, stjórnunarfræðing
NÝVERIÐ var á ferð hér á landi
bandarískur stjórnunarfræðingur,
Jacob Hautaluoma, á vegum við-
skiptafræðideildar Háskólans og
Menningarstofnunar Bandaríkj-
anna. Dvaldi hann hér u.þ.b. fjórar
vikur og hélt fyrirlestra um
starfsmannamálefni og stjórnun.
Þá hélt hann ennfremur námskeið
á vegum Stjórnunarfélags íslands
bæði í Reykjavík og á Akureyri.
Hautaluoma var hér á ferð fyrir
fjórum árum í svipuðum erinda-
gjörðum. Hann ræddi við blm.
Mbl. á dögunum.
„Mér finnst að stjórnendur
fyrirtækja hér, framkvæmda-
stjórar og aðrir, séu áhugasam-
ari nú en fyrir fjórum árum,
enda þótt áhuginn á þessu hafi
verið verulegur þá. Þeir vilja
fylgjast vel með og hefur tekist
það prýðilega. Það sem ég fjall-
aði um á námskeiðunum á veg-
um Stjórnunarfélagsins var
einkum spurningin um nýtingu
og stjórn mannafla, eða mann-
auðs eins og við höfum þýtt
enska orðið „human resource".
Ýmsar þær hugmyndir sem ég
hef talað um hér eru mjög nýjar
í Bandaríkjunum. Hugmyndir
um samvinnu stjórnenda og
starfsmanna. Þó er hér ekki um
að ræða hið evrópska atvinnu-
lýðræði, bandarísku hugmynd-
irnar í þessu sambandi eru nokk-
uð öðruvísi og meira í ætt við
þróun á þessu sviði í Japan, þar
sem myndaðir eru starfshópar
stjórnenda og verkamanna. Slík-
ir hópar mynda einatt eins kon-
ar gæðaeftirlitshring. Þessi hug-
mynd byggir á því að allir ein-
staklingar beri ábyrgð á því sem
þeir vinna við að skapa.
Annað sem við ræddum um
hér var svokölluð „jákvæð
endurgjöf", sem þýðir eiginlega
jákvæð gagnrýni. Gagnrýni er
algeng í fyrirtækjum, en yfir-
leitt er hún neikvæð. Svo þarf
ekki endilega að vera. Það er
eðlilegt að það komi upp deilur á
Jacob Hautaluoma
vinnustað, í fyrirtækjum, og við
fjölluðum nokkuð um það og
reyndum að finna leiðir til að
leysa þær. Þátttakendur á nám-
skeiðunum voru mjög áhuga-
samir, en nokkuð hlédrægir í
upphafi. Ég verð að segja, að ég
dáist að þeim fyrir skarpskyggni
þeirra og áhuga. Það skortir til-
finnanlega ráðgjöf á þessu sviði,
þ.e. varðandi tengsl fyrirtækis
og starfsfólks. Ráðgjöf varðandi
rekstur er fyrir hendi, en ekki af
þessu tagi.
I fyrirlestrum mínum við
Viðskiptafræðideild Háskóla ís-
lands fjallaði ég einnig mest um
starfsmannahald og greindi frá
þróun á þessu sviði í Bandaríkj-
unum. Ég fjallaði um spurning-
una um það hvernig eigi að meta
frammistöðu starfsmanna og
hugmyndir um að aðrar aðferðir
séu til að veita fólki viðurkenn-
ingu í starfi, en peningagreiðsl-
ur.
Þá ræddum við um upplýs-
ingastreymi innan fyrirtækja og
nauðsyn þess að greina starfs-
fólki frá stöðu fyrirtækjanna
hverju sinni og stuðla þannig að
því að fólk sjái eigin störf í víð-
ara samhengi. í Bandaríkjunum
er nú algengt að leitað sé til
ráðgjafafyrirtækja á sviði
stjórnunar til að safna upplýs-
ingum hvaðanæva að úr fyrir-
tækinu og öðlast þannig heildar-
yfirsýn sem sjálfum starfs-
mönnum fyrirtækisins er nánast
fyrirmunað að öðlast.
Á síðustu árum hafa
svonefndar viðhorfskannanir
rutt sér til rúms hjá bandarísk-
um fyrirtækjum, en með þeim er
leitast við að kynnast viðhorfum
starfsmanna, til að auðvelda
lausn vandamála sem upp kunna
að koma og til að kanna í hvaða
átt skuli stefnt varðandi breyt-
ingar í fyrirtækjunum.
I heild má segja að hér á landi
sé mikill áhugi á málum sem
tengjast stjórnun og rekstri og
menn hafi hug á að kynnast nýj-
ustu hugmyndum á þessu sviði,
en ennþá skortir ráðgjöf á ýms-
um sviðum stjórnarinnar. Ég
vona að fyrirlestrar mínir við
Háskólann og á námskeiðum
stjórnunarfélagsins hafi komið
hér að nokkru gagni og vakið at-
hygli manna á ýmsu því sem
þörf er að hyggja að í þessu sam-
bandi.“