Morgunblaðið - 01.12.1982, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. DESEMBER 1982
13
heima. Fyrirtækið fór t.d. að
smíða stærri vatnstúrbínur en
áður, og umsmíða og breyta
rafvélum. Þannig að í rauninni
komst fyrirtækið nokkuð sæmi-
lega í gegnum stríðsárin."
Og umboðin hafa öll skilað sér
eftir stríð?
„Vesturveldin höfðu lýst öll
þýsk umboð fyrirtækisins ógild
og bannað að endurnýja þau án
þeirra leyfis. Og eftir stríðið
hófst hérlendis hörð barátta um
þessi umboð. En svo fór að lok-
um að fyrirtækið fékk öll sín
eftirsóttustu umboð aftur, t.d.
AEG-Telefunken og BOSCH."
Var Bræðrunum Ormsson ekki
breytt í hlutafélag á þessum tima?
„Jú, það þótti hagstæðara.
Innflutningur hafði glæðst
smám saman og viðskiptin auk-
ist. Og það var einmitt á afmæl-
isdegi fyrirtækisins þann 1. des-
ember 1952, fyrir 30 árum, sem
þessi breyting var gerð.“
Hvenær hefur þú störf hjá
Bræðrunum Ormsson hf?
„Það var árið 1959. Þá var
fyrirtækið orðið það umfangs-
mikið að faðir minn fékk mig til
að taka að mér framkvæmda-
stjórn þess, en ég hafði fram að
þessum tíma helgað fluginu alla
mína starfskrafta."
Og fljótlega eftir að þú tekur til
starfa er ráðist í byggingu stórhýs-
isins við Lágmúla?
„Það var vorið 1963 sem tekin
var ákvörðun um að hefjast
handa við bygginguna í Lág-
múla 9. Það réð mestu um það
að ráðist var í þessa byggingu að
stórframkvæmdir voru í upp-
siglingu hérlendis, virkjun
Þjórsár við Búrfell og álbræðsla
við Straumsvík, en fyrirtækið
þurfti á betri aðstöðu að halda
til að geta boðið í þau verk. Þá
ýtti það ekki síður undir að eng-
in innlend fyrirtæki höfðu þá
aðstöðu að geta tekið að sér svo
mikil rafmagnsverk og hér yrði
um að ræða, þannig að sýnt var
að þessi viðskipti lentu að meira
eða minna leyti í höndum er-
lendra aðila ef ekkert yrði að-
hafst.
En auk þess var nokkur þrýst-
ingur frá þýska fyrirtækinu
BOSCH um að umboðsmenn
þess hér á landi sem annars
staðar færðu út kvíarnar."
Og hvenær flyst starfsemin í
nýju húsakynnin?
Árið 1966. Og strax þá mynd-
aðist aðstaða til að færa veru-
lega út kvíarnar í ýmsum grein-
um og gera rekstur fyrirtækis-
ins fjölbreyttari en hann hafði
verið áður. Nú var t.d. í fyrsta
sinn unnt að taka algerlega að
sér viðgerðir á rafkerfi þeirra
bifreiða sem BOSCH-rafbúnað-
ur var í.
Og það var sett á fót verslun
með alls kyns heimilistækjum,
frá þeim fyrirtækjum sem
Bræðurnir Ormsson hafa umboð
fyrir. Og í sambandi við heimil-
istækjaverslunina óx upp ný
deild, sem annast viðhald og við-
gerðir heimilistækja."
Og þið takið að ykkur á þessum
árum rafvirkjun fyrir álbræðsluna
í Straumsvík?
„Já, og það kom á daginn að
ekki var seinna vænna með hús;
bygginguna í Lágmúlanum. í
upphafi árs 1967 var boðin út
rafvirkjun fyrir álverið í
Straumsvík. Við buðum í þetta
verk í samvinnu við danskt
fyrirtæki og fengum. Verkinu
var lokið á tilsettum tíma eftir
ánægjulega samvinnu allra að-
ila. Og það get ég fullyrt að þáð
var okkur öllum góður skóli að
starfa með hinum áreiðanlegu
yfirmönnum hins svissneska
fyrirtækis, sem héldu alla sína
samninga í hvívetna.
Okkur bauðst líka að taka við
hálfunnu rafmagnsverki við
Búrfellsvirkjun, og var það
einnig afgreitt á réttum tíma.“
Það hefur orðið mikil aukning á
umsvifum fyrirtækisins þegar
unnið var að þessum verkefnum.
„Gífurleg. Á meðan á bygg-
ingu álversins í Straumsvík stóð
vorum við með u.þ.b. 340 manns
í vinnu. Og síðar tókum við
einnig að okkur Búrfellslínu 2,
ásamt bresku fyrirtæki, og þá
unnu hjá okkur um 200 manns.
Við héldum stórum hluta
þessa starfsliðs eftir að því
verki lauk, og árið 1973 störfuðu
hjá okkur um 100 manns, þar af
60 rafvirkjar. En eftir samning-
ana frægu vorið 1973 urðum við
að segja þeim flestum upp vegna
þess að ekki fékkst hækkun á
útseldri vinnu. Þessir samning-
ar fóru geysilega illa með fyrir-
tækið, sem á þessum tíma riðaði
til falls af þessum sökum og eins
vegna hins mikla aðstöðugjalds
sem við þurftum að borga rík-
inu. En aðstöðugjald er 2% af
veltu, alveg óháð því hvernig
verk kemur út. Og það gefur
augaleið að slíkur skattur getur
leikið fyrirtæki eins og Bræð-
urna Ormsson grátt, sem var á
þessum tíma með mjög breyti- »
lega veltu frá ári til árs. Og við
komum ekki vel út úr Búrfells-
línu 2 og þoldum því illa þetta
álag.
En við drógum saman seglin,
og nú starfa hjá fyrirtækinu 35
manns.“
Framtíðin? Er hún björt?
„Vonandi verður hún það. En
það eru erfiðir tímar framundan
hjá mörgum fyrirtækjum. Og til
að komast yfir þessa erfiðleika
verður starfsfólk og forsvars-
menn fyrirtækja að snúa saman
bökum. Ef menn bera gæfu til
að standa saman kvíði ég engu
um framtíðina."
... það sem þér
gjörðuð ... “
eftir Heimi Páls-
son skólameistara
Umræður blaða á undanförnum
mánuðum um málefni fanga á ís-
landi hafa á marga lund verið fróð-
legar fyrir þann sem nennir að lesa
— og nennir að hugsa. Vitanlega
hefur þar hæst látið í nafnleysingj-
um sem berja sér á brjóst og eru
ævinlega reiðubúnir að kasta ekki
einungis fyrsta steininum heldur
einnig öllum hinum. Þannig hafa
höfundar ýmislegra blaðagreina
hrópað á refsingu og hefnd yfir
þeim sem brotlegir gerast við lög
mannanna. Þetta er skiljanlegt við-
horf, einkum hjá fólki sem lítið
þekkir til mála og telur sér ekki
skylt að hugsa áður en það talar
eða skrifar.
Hins vegar hefur líka heyrst þó
nokkuð í hinum, þeim sem vilja að
við hugleiðum málið nánar áður en
við sleppum alveg fram af okkur
beislinu í refsigleði.
Því fer fjarri að unnt sé að af-
greiða spurningar um fangelsi eða
ekki fangelsi á einfaldan hátt.
Flestallir munu sammála um að
þörf sé á lögum og viðurlögum við
brotum á þessum sömu lögum, ein-
faldlega af þeirri ástæðu að
mannkynið er ekki eins þroskað og
nafngiftin „homo sapiens", hinn
viti borni maður, gefur í skyn. Hins
vegar er fjarri því að lausnin hafi
endanlega fundist þegar ríkisvald-
inu var faiið að sjá um refsinguna
— og hún varð í okkar dæmum
hérlendis fyrst og fremst fólgin í
fjársektum og frelsissviptingu.
Á þessari aðventu eru mér sér-
lega ofarlega í sinni mál þeirra
fanga sem dæmdir eru ungir að ár-
um til langrar fangelsisvistar. Þótt
ástæðurnar til slíkra dóma geti
verið margar og misjafnar hef ég
áhyggjur — og þær rökstuddar —
af aðferðum okkar við að fullnægja
réttlæti.
Eg held hver sem um málið hugs-
ar í alvöru geti skilið að einangrun
frá samfélaginu í mörg ár hlyti að
vera jafnvel hinum sterkasta
ofraun. Og hvað skyldi þá um hina
veikari meðbræður okkar, þá sem á
unga aldri hafa leiðst út í afbrot af
sí-alvarlegra tagi, þangað til sam-
félagið sá sér þann grænstan að
loka þá einhvers staðar inni árum
saman. Hvernig getum við ætlast
til að þeim takist hjálparlaust að
koma aftur út fyrir múrana, gerast
virkir þegnar í samfélagi okkar
hinna? Hvernig getum við vonast
til að þeir líti á það sem sitt samfé-
lag? — Er ekki miklu meiri hætta á
að þeir hugsi annað tveggja: Ég á
ekkert erindi hingað út, ég verð að
komast aftur inn fyrir múrana svo
þeir verndi mig frá samfélagi
hinna. — Ellegar þá: Þetta samfé-
lag dæmdi mig. Nú er best ég sýni
þeim að ég átti skilið að vera
dæmdur!
Bæði svörin leiða til síbrotafer-
ils, og dæmi sögunnar um slíka
Heimir Pálsson
„Eins og oft vill verða
er það ekki ríkisvaldið
sem hefur forgöngu um
mannúðarmál heldur
frjáls samtök einstakl-
inga. Af slíkum stofni
eru félagssamtökin
Vernd
þróun eru svo mörg að þau verða
ekki talin.
Meðal annars af þessum sökum
leita mannúðarsinnar um allan
heim sífellt leiða til þess að brúa
bilið milli fangasamfélagsins sem
afbrotamenn eru dæmdir til þátt-
töku í og hins frjálsa samfélags
sem þeim er síðar ætlað að taka
þátt í af fúsum og frjálsum vilja.
Ein þeirra leiða sem miklar von-
ir eru við bundnar er skólaganga og
menntun. Þar vantar að vísu mikil-
væga löggjöf eins og er til þess að
unnt sé hérlendis að framkvæma
það sem skynsamlegast mun í þeim
efnum, en sannarlega má gera sér
vonir um að einhverjar breytingar
verði þar áður en langt um líður.
En það þarf að leita fleiri leiða.
Eins og oft vill verða er það ekki
ríkisvaldið sem hefur forgöngu um
mannúðarmál heldur frjáls samtök
einstaklinga. Af slíkum stofni eru
félagssamtökin Vernd, samtök sem
þegar hafa lyft Grettistaki i þá
veru að auðvelda fyrrverandi vist-
mönnum fangelsa að laga sig að
lífsháttum utan veggja stofnana.
En margt er þó óunnið og það er
erindi þessara lína að vekja athygli
á því að innan skamms gefst okkur
öllum tækifæri til að sýna hug
okkar til Verndar og starfsemi
hennar, þegar fram fer merkjasala
og fjáröflun á vegum samtakanna.
Sýnum þá að aðventan megni
raunverulega að minna okkur á
hann sem sagði: „Sannlega segi ég
yður, það allt sem þér gjörið einum
minna minnstu bræðra, það hafið
þér gjört mér.“
Selfossi 1. 'sunnudag aðventu.
Að vera
eða ekki vera
eftir Lisbet
Bergsveinsdóttur
„Tilvera okkar er undarlegt
ferðalag". Svo kvað Tómas. Við
fæðumst og fáum ýmislegt í vöggu-
gjöf, bæði gott og illt, það besta er,
ef okkur hlotnast andlegt og lík-
amlegt atgervi, góðar gáfur og gott
heilsufar. Þá er okkur ekkert að
vanbúnaði að takast á við verkefn-
in á þessu ferðalagi.
Margir hverjir rísa upp úr öllum
verkefnum með pálmann í höndun-
um, allt farnast þeim jafnvel, en
því miður eru til einstaklingar sem
ávaxta ekki sitt pund sem skyldi.
Allt rennur þeim úr greipum þrátt
fyrir öll hin bestu skilyrði og má
því segja að hver er sinnar gæfu
smiður.
Þá eru það þeir, sem sitja við
hótelgluggann, aðgerðarlausir og
bíða þess eins að ferðalaginu ljúki.
En þeir gleymast oft, og eru ekki
teknir með í ferðalagið, sem ekki
fæðast heilbrigðir eða verða sjúkir
síðar á lífsleiðinni, þar á ég við þá
fötluðu. Margir þeirra hafa til að
bera góðar gáfur, metnað og reisn,
en þeim eru takmörk sett. Fá ekki
sömu tækifæri til þátttöku á ferða-
laginu og við hin, — eru geymdir á
stofnunum og gleymdir, eða þeim
er sýnt afskiptaleysi af okkur sam-
ferðarmönnunum.
Við sem ófötluð erum ættum að
veita þeim von til betri skilnings á
þeirra vandamálum — gefum þeim
tækifæri sem þeir eiga fyllst rétt á,
og rænum þá ekki tækifærinu til
þátttöku á ferðalaginu — opnum
dyrnar á vagninum og gefum þeim
far.