Morgunblaðið - 03.12.1983, Blaðsíða 20

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 1983
20
Það fer vissulega vel á því, að
íslenskir stúdentar skuli tengja
þann dag, sem táknrænn er fyrir
sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar,
því fjöreggi, sem sker úr um,
hvort ein þjóð getur í raun og
sannleika talist sjálfstæð í tær-
ustu merkingu þess orðs. Þjóð
getur búið við bestu landkosti,
eða átt í stöðugum átökum við
óblíð náttúruöfl. Henni getur
vegnað vel ellegar mætt miklu
andstreymi. Þjóð getur sótt
fram í efnahag og kjörum, eða í
annan tíma komist í krappann
dans í þeim efnum. Allt eru
þetta mikilvæg atriði, þegar
hagur einnar þjóðar er metinn,
en ekkert af þessu ræður samt
úrslitum um, hvort hún nýtur
þess sjálfstæðis sem eftirsókn-
arvert er.
Ríki getur verið sjálfstætt út á
við, þótt þegnar þess megi vart
um frjálst höfuð strjúka. Friður
getur ríkt um landamörk ríkis,
þótt innan þeirra sé ófriður.
Mannréttindi geta skipað önd-
vegi gullbryddaðrar stjórnar-
skrár þjóðar, en verið um leið
sem bögglað roð fyrir brjósti
valdhafa þess. Þjóðarétturinn
myndi ekki velkjast í vafa, að
ríki, sem státað gæti af framan-
töldum ytri einkennum, væri
undir með Merði Valgarðssyni,
sem sagði, að friðurinn væri
mönnum fyrir bestu, sérstaklega
smælingjunum. Herra Hitler
taldi friðarhorfur heldur aukast
eftir því sem hann fékk lengur
að vígbúast einn og auka yfir-
burði sína í vopnaskaki yfir ná-
grönnum sínum. Góðviljaðir
friðargöngumenn í þeim grann-
ríkjum, sem hann síðar lagði
undir járnhæl sinn, gerðu ekki
ágreining við hann í þeim efn-
um, þótt þeim geðjaðist vissu-
lega ekki að tilburðum hans á
öðrum sviðum. Flest rök benda
nú til, að leiðtogar vesturveld-
anna hefðu getað sparað mann-
kyninu tugmilljónir mannslífa,
ef þeir hefðu fyrr hafnað þeirri
stefnu, að friðvænlegast alls
væri að þóknast ofbeldissinnun-
um.
Ekki er fyrir það að synja, að
þótt margt sé öðru vísi nú en þá
var, þá eru viðbrögðin á báða
bóga æði áþekk. Einn megin
munur er þó á. Forystumenn
lýðræðisríkjanna og fólkið, sem
þar býr, er nú ekki eins grunn-
hyggið og þá. Það hefur ekki
gleymt öllu, sem áður gerðist. En
enn sem fyrr er magnaður áróð-
ur hafður í frammi og alræðis-
öflin notfæra sér til hins ýtrasta
Davíð Oddsson, borgarstjóri, flyt-
ur hátíðarræðuna 1. desember.
ur en í einangrunarklefa fanga-
búðanna? En eru fangaverðir þá
um leið einu trúverðugu friðar-
boðendurnir?
Ótti friðarhreyfínganna
Miðað við það svartnætti, sem
mörgum finnst grúfast yfir, er
kannski ekki að undra, þótt
fréttir af starfsemi hvers konar
friðarhreyfinga séu dálæti nú-
tíma fjölmiðla. Ástæðulaust er
að draga í efa, að rétt eins og
nafn þeirra lætur vel í eyrum, er
tilgangur þeirra yfirleitt góð-
kynja. Fyrir þeim vakir að berj-
ast með sem áhrifamestum
hætti gegn því, að nokkuð það
verði gert í heiminum, sem
magnað gæti ófriðarlíkur.
Talsmenn friðarhreyfinganna
þykjast heyra með óyggjandi
hætti fótatak ófriðarins í
fjarska. Og kannski er þeim vor-
kunn, þótt þeir sjái ekki aðra
leið til að bægja hættunni frá, en
að koma fyrir kattarnef þeim
tækjum og tólum, sem nota-
drýgst eru, þegar til styrjaldar
er komið. Auðvitað er fráleitt að
haida því fram, að sá fjölmenni
hópur, sem kosið hefur að skipa
kaldri gröf kommúnismans, taka
þessum boðskap með fögnuði og
gera sitt til þess að vinna honum
fylgi, að vísu þar sem síst skyldi.
Þeir hafa þó ekki nefnt þá leið,
að einhliða afvopnunin hæfist
þeirra megin járntjaldsins, þar
sem uppbygging vopnaforðans
hélt stöðugt áfram, meðan dreg-
ið var úr styrknum andspænis
þeim. Hugarfar og tilfinningar
þessara manna verða ekki skilin
nema menn átti sig á, að lykill-
inn að valdinu yfir þeirra eigin
þegnum er óttinn. Án hans væru
þeir einskis megnugir. Fólkið í
þessum löndum er fælt frá and-
stöðu við yfirvöldin með atbeina
óttans, sem er afsprengi ofbeld-
isins. Án ofbeldisins og óttans
fengi stjórnkerfið ekki staðist
deginum lengur.
Á hinn bóginn má undir það
taka, að þessir herrar óttans
telja sér vissulega ögrað. Ekki
með þeim hætti, að Vesturlöndin
sýni, að þau ætli að verja hendur
sínar verði á þau ráðist. Þeir
gera sér glögga grein fyrir því
nú orðið, að þjóðlífsmynd þeirra
og kjör þegnanna standast ekki
samanburð við það, sem frelsið
býr þjóðunum. Án frelsis, ekkert
líf, segir hver flóttamaðurinn úr
Gulaginu á fætur öðrum. Þess
Rœða Davíðs Oddssonar borgarstjóra á
hátíðarsamkomu stúdenta 1. desember
sjálfstætt ríki, en þjóðin, sem
það myndar, væri sennilega litlu
bættari.
Öðru máli gegnir um þá þjóð,
sem býr við frið út á við og er um
leið í sátt við sjálfa sig. Nýtur
frelsis til orðs og æðis og á lif-
andi bókstaf, sem tekur af öll
tvímæli um, að allir séu jafnir
fyrir lögunum, enginn sé jafnari
en annar gagnvart þeim. Sú þjóð
getur með reisn og stolti horfst í
augu við sjálfa sig og sagt svo
aðrar þjóðir megi heyra: „Ég er
sjálfstæð þjóð“.
Ef við göngum út frá, að þessi
kenning sé rétt, getum við ís-
lendingar þá ekki litið drjúgir í
eigin barm og sagt: „Þarna var
einmitt okkar sérkennum lýst og
getum við af meiru státað en
aðrar þjóðir." Þarf nokkuð frek-
ar um það að segja á hátíðardegi
sem þessum. Ér ekki nær að
horfa til þess sem brýnna kann
að vera fyrir okkur og meira
álitamál er, hvort vel eða illa
hafi tekist.
Svipull er sjávarafli segjum
við, þegar við teljum rétt að út-
mála efnahagslegt öryggisleysi
okkar. í ölduróti mannhafsins
eru friður, frelsi og mannrétt-
indi sýnu fágætari og hverfulli
gæði. Sú stjórnskipun, sem gædd
er þeim eiginleikum, er fáum
þjóðum gefin. Allmörg lönd hafa
þó um skamma hríð skapað
borgurum sínum slík skilyrði að
hluta eða öllu leyti, en hafa síð-
an mátt sjá á bak þeim öllum,
ýmist vegna valdbeitingar ann-
arra ríkja, sem við önnur lögmál
bjuggu, eða innan þeirra sjálfra
leyndust öfl, sem sölsuðu til sín
með valdi forræði þjóðarinnar.
Frelsið er fágæti, en fágætast
alls er þó, að frelsi, sem einu
sinni glatast, heimtist á nýjan
leik.
Að þóknast ofbeldinu
Aðeins ein styrjöld hefur verið
háð, sem segja megi að náð hafi
til heimsins alls. Hún hófst með
sérstökum griðasáttmála, sem
stærstu og öflugustu alræðisríki
veraldar gerðu með sér. Einræð-
isherrar þeirra beggja höfðu
fram til þess tíma verið helstu
friðarboðendur, sem þá voru
uppi, og áttu lærisveina víða um
heim. Þeir hefðu getað tekið
veikleika hins opna lýðkerfis
andstæðingsins, veikleika, sem
við viljum varðveita, en megum
ekki láta misnota.
Ég skal ekki segja, hvort þá
miklu svartsýni, sem einkennt
hefur þjóðfélagsumræðu á Vest-
urlöndum, megi rekja beint til
þeirrar iðju, enda eru margar
aðrar marktækar skýringar á
þeirri myrkfælni við morgun-
daginn, sem fjöldinn allur er al-
tekinn, ekki síst unga fólkið.
Sumt af því sér ekki annað, en að
þegar hilli undir endalok alls lífs
á jörðinni, og það hefur jafnvel á
orði, að af þeim sökum sé til-
gangslaus fásinna að nota þau
fáu ár til að undirbúa sig undir
þátttöku í framtíð, sem aldrei
komi. Þessu fólki stendur ógn af
því, sem kallað er taumlaust
vopnakapphlaup. Nú sé hel-
sprengjum hrúgað upp í vopna-
búrunum. Slíkum sprengjum
hljóti að vera sköpuð þau örlög
að springa fyrr eða síðar með
þeim afleiðingum, að mannkynið
allt þurfi ekki um að binda.
Frelsiö herfang
Segja má, að sú umræða, sem
einkum hefur ýtt undir þetta
hugarvíl, hafi hafist að marki
fyrir nokkrum árum, þegar for-
ystumenn hins aðþrengda
frjálsa heims sáu, að löndin, sem
loka sig af með járntjöldunum,
ætluðu ekki að láta staðar num-
ið, þótt þau stæðu nú Vestur-
löndunum jöfn að vopnamagni.
Ekki var ágreiningur í þeirra
röðum um, að óhjákvæmilegt
væri að bregðast við þessu eða
að þurfa ella að sitja og standa
framvegis eins og alræðisríkjun-
um kynni að þóknast. Samn-
ingsstaða lýðræðislandanna
myndi við þær aðstæður vera
áþekkust stöðu sigraðrar þjóðar
andspænis sigurvegara. Og for-
ystumenn þeirra vissu jafnframt
að helsta herfangið, sem alræð-
isríkin sækjast eftir, er frelsið.
Ég hygg, að ekki sé um það
ágreiningur, að vilji Vesturlönd
gjalda fyrir það með frelsi sínu,
sé auðsótt mál að fá að njóta upp
frá því þess friðar, sem alræðið
hefur upp á að bjóða.
Sagan kann ekki að greina frá
neinu dæmi þess, að á ríki hafi
verið ráðist, vegna þess að and-
stæðingar þess hafi talið það
hafa yfirburði í vopnum og varn-
arbúnaði. Hin dæmin eru fleiri
en upp verði talin, þar sem varn-
arlaus bráð hefur verið freisting,
sem herveldi gat ekki staðist.
Um þessar mundir er því hins
vegar hiklaust haldið á loft, að
vaxandi varnarviðbúnaður vest-
rænna ríkja feli sjálfur í sér
ófriðarhættuna.
Þeir menn, sem á frelsið trúa,
sjá að ekki er fagurt um að litast
í heiminum nú. Hvarvetna blasir
við dauðkalin eyðimörk ófrelsis.
{ henni miðri býður dálítill gróð-
urteigur eyðingaröflunum byrg-
inn. Frelsið er sú lind, sem þessi
tiltölulega litla gróðurvin á til-
veru sína að þakka. Sú lind er
þess virði, að varin sé. Mikill
minnihluti mannkyns er frjáls
skoðana sinna og hefur frelsi til
að koma þeim á framfæri.
Kannski mætti halda því fram,
að hinn hlutinn, hinn frelsis-
svipti meirihluti, búi við eins
konar frið. En hvers virði er sá
„friður“, hversu dýru verði var
hann keyptur? Ljónið í búrinu
býr við betri frið en bróðir þess í
skóginum. Halda menn, að þau
vildu skipta? Hvar er dýpri frið-
sér í raðir friðarhreyfinga, geri
slíkt af annarlegum hvötum. Það
hlýtur líka að vera ofsögum sagt,
að allur þorri sé ginningarfífl
þeirra kennisetninga og þjóðfé-
lagsgerða, sem á ofbeldinu nær-
ast og án ofbeldisins geta ekki
þrifist. Það er hins vegar óvið-
ráðanlegt ólán þessara hreyf-
inga, að þær skuli óviljandi, í
ótta sínum og angist, ganga er-
inda þeirra afla, sem síðast alls
myndu viðurkenna sambærilega
starfsemi á þeim velli, sem vald
þeirra markar.
Meginröksemdir friðarhreyf-
inganna virðast vera þær, að
aukinn varnarviðbúnaður vest-
rænna þjóða hljóti að ögra al-
ræðisríkjum til vaxandi vopna-
gerðar og í beinu framhaldi af
því til óhæfuverkanna, sem leiða
muni til lokaþáttar mannlífsins.
Með slíkri ögrun sé því fremur
alls verið að kalla yfir þær þjóð-
ir, sem frelsinu unna, að verða
óhjákvæmileg skotmörk í ger-
eyðingarstyrjöld. Ekkert sé til,
sem réttlæti slíkra ögrun, ein-
hliða afvopnun sé því eini útveg-
urinn. Hún muni sýna ótvíræðan
friðarvilja þeirra, sem vestan
múra búa, og um leið tilgangs-
leysi stríðsvæðingar komm-
únistaríkjanna, og því hljóti af-
vopnun þeirra að fylgja í kjöl-
farið.
Án frelsis, ekkert líf
Ef minnsta glóra væri í að
trúa slíkum málflutningi mætti
sjálfsagt jafna því við glæp
gagnvart mannkyninu öllu að
ganga ekki hiklaust braut ein-
hliða afvopnunar. Því miður er
ekkert í tilverunni, hvorki í nú-
tíðinni né fortíðinni, sem bendir
til þess, að slík leið sé fær. Að
vísu er því ekki að neita, að for-
svarsmenn þeirra ríkja, sem
kviksett hafa þjóðir sínar í
vegna er allt gert til að fela ein-
kenni frelsisins fyrir fólkinu.
Múrar eru reistir. Mannleg sam-
skipti við erlenda menn eru
bönnuð öðrum en þeim, sem inn-
vígðir eru. Gíslum er haldið eftir
fyrir hvern ferðalang, sem úr
landi fer. Útvarps-, sjónvarps-
og blaðamiðlun er trufluð, hver
með sínum hætti.
Trúin á frelsiö
Það er frelsið, sem ögrar al-
ræðisríkjunum. Sú hreyfing, sem
tæki það baráttumál upp á arma
sína, að vestræn ríki förguðu
frelsi sínu, gengi hreinna til
verks, en þeir aðilar, sem krefj-
ast varnarleysis vestrænna ríkja
og að alræðislöndum verði falið
skömmtunarvald á þeim friði,
sem þjóðir heims eigi að búa við.
Vill nokkur maður eiga fram-
tíð sína og sinna undir úrslitum
þess dómstóls, sem á ekki í aðra
lögbók að vitna en þá, sem of-
beldið og óttinn hafa skrifað?
Hvers vegna geta menn í blindni
boðað sjálfdæmi þeirra afla, sem
ætíð bregða því vopni, sem sár-
ast bítur á þá, sem veikburða eru
og varnarlausir, óttanum og von-
leysinu?
Við öll, sem hér erum saman
komin, og ég vona flest þeirra,
sem á mál mitt kunna að hlýða,
erum sannfærð um, að lýðfrelsið
sé þrátt fyrir annmarka þess
besti kosturinn, sem völ er á. Því
gefur það ekki tilefni til svart-
sýni, heldur þvert á móti til von-
ar og bjartsýni, að lýðræðisþjóð-
irnar meti frelsi sitt svo mikils,
að þær sýni og sanni að leið
óttans til útrýmingar þess er
ekki fær.
Frelsið getur ekki án sannleik-
ans þrifist. Þegar ofbeldið og
kúgunin taka hús á mönnum eða
þjóðum er sannleikurinn fyrst-
um allra varpað á dyr. Við hljót-
um að trúa á það góða, sem í
manninum býr. Við verðum um-
fram allt að trúa á frelsið, ekki
bara mitt frelsi og þitt frelsi,
heldur frelsi allra manna og þá
getum við óhrædd spurt með
Tómasi:
„Og hví skal þá ei ógn og hatri hafna,
ef hjálp og miskunn blasir öllum við.
í trú sem ein má þúsund þjóðum safna,
tii þjónustu við sannleik, ást og frið.“