Morgunblaðið - 03.12.1983, Blaðsíða 24

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 1983
24
ittftfgU] Útgefandi ttMnfcife hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Flaraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baidvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 250 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 20 kr. eintakiö.
Sjávarútvegs-
dæmið
Sjávarútvegsdæmið er erfið-
asti þáttur þess marg-
slungna efnahagsvanda, sem
blasir við íslendingum á liðandi
stund. Sjávarútvegurinn, sem
lagði til þrjár af hverjum fjór-
um krónum útflutningstekna
1982, sætti alvarlegum afla-
samdrætti 1983. Fiskifræði-
legar tillögur standa til enn
frekari samdráttar — eða 100
þúsund tonna minni þorskafla
1984 en 1983. Vinnsluverðmæti
100 þúsund tonna af þorski eru
2—2,5 milljarðar króna gróft
reiknað. Það þarf minna til að
skekkja kjarastöðu á þjóðar-
heimilinu.
Samansafnaður vandi sjáv-
arútvegsfyrirtækja var ærinn
fyrir. Margra ára taprekstur,
sem stafaði m.a. af aflasam-
drætti og of miklum veiðikostn-
aði á hvert aflatonn miðað við
markaðsverð sjávarvöru, var
ærinn fyrir. Harðnandi sölu-
samkeppni í helztu viðskipta-
löndum okkar gefur ekki vonir
um hækkandi markaðsverð
nema síður sé.
Hagsmunaaðilar í sjávarút-
vegi og forsjármenn í þjóðmál-
um hljóta að bregðast við með
margvíslegum hætti. Engin ein
leið leysir vandann. En sam-
virkar aðgerðir, sem hljóta að
koma víða niður en taka mið af
heildar- og framtíðarhagsmun-
um, koma vonandi í veg fyrir
hrun í lífskjörum. Það skiptir
mestu að ná þeim sjávarfeng,
sem fiskifræðileg rök standa
til, með sem minnstum til-
kostnaði, og vinna þann veg, að
sem hæst verð fáist fyrir. Sam-
hliða þarf að skjóta nýjum
stoðum undir atvinnu- og efna-
hag þjóðarinnar. Þar er helzt
að horfa til stóraukins fiskeldis
og margs konar iðnaðar; orku-
iðnaður ekki undanskilinn,
enda eina leiðin til að breyta
ónýttri orku fallvatna í umtals-
verð gjaldeyrisverðmæti.
Nettógjaldeyrishagnaður af ál-
verinu í Straumsvík 1982 var
rúmur milljarður króna.
Vandi sjávarútvegs hefur
sett svip á umræður á Alþingi, í
fjölmiðlum og manna á meðal.
Tvennt hefur komið fram í
þessum umræðum, fiskileit og
nýting nýrra fiskimiða og fisk-
stofna, sem vert er vandlegrar
skoðunar. Eyjólfur Konráð
Jónsson vakti máls á því á AI-
þingi, hvort ekki mætti nýta
fiskimið á Reykjaneshrygg, þar
sem Sovétmenn hafa veitt
karfa, Rockall-svæðið, en þang-
að sæktu Norðmenn þorsk og
ýsu, og Jan Mayen-svæðið, en
þar sé að fleiru að hyggja en
loðnu. Lagði hann til að send
yrðu tvö til þrjú fiskiskip á
hvert þessara svæða til til-
raunaveiða.
Jóhann E. Kúld, sem skrifar
um fiskimál í Þjóðviljann, fjall-
ar um hliðstætt efni. Greinir
hann frá veiðiferð norsks línu-
veiðara á Rockall-mið, þar sem
afli var unninn um borð, og
skilað eftir 10 vikna úthald 50
tonnum af flöttum og söltuðum
stórþorski, 70 tonnum af sölt-
uðum flökum og 23 tonnum af
frosnum fiski.
Halldór Ásgrímsson, sjávar-
útvegsráðherra, segir í viðtali
við Morgunblaðið í gær, að
hann hafi óskað eftir því við
Hafrannsóknastofnun, að
kannaðir verði möguleikar á
því að halda úti rannsóknar-
skipi á djúpslóðum, sem ekki
hafi verið nægilega sinnt 1
rannsóknum, með það í huga að
íslenzk fiskiskip geti stundað
veiðar þar. Ýsuveiði hafi t.d. á
stundum verið mikil á Rockall-
svæði, en klak hafi þar stund-
um misheppnazt, enda land-
grunnið lítið. Sovétmenn hafi
einnig sótt karfa, langhala og
gulllax á Reykjaneshrygg.
Ráðuneytið er að kanna, hvern-
ig megi auka rannsóknir á þess-
um stofnum og veiðimöguleik-
um, sagði ráðherrann.
Það þarf einnig að kanna
möguleika á heimildum til
veiða í fiskveiðilögsögu annarra
ríkja, t.d. Bandaríkjanna og
Kanada. Fiskstofnar á þessum
svæðum sýnast vannýttir.
Kanadamenn er að vísu skæð-
astir keppinauta okkar á fisk-
markaði í Bandaríkjunum, en
rangt er að kasta þeim mögu-
leika frá, óskoðuðum, að þessar
tvær þjóðir, íslendingar og
Kanadamenn, geti fundið
samningsflöt á þessum vett-
vangi.
Sjávarútvegsnefnd Fiski-
þings hefur lagt fram tillögur
um kvótaskiptingu á allar fisk-
tegundir og öll fiskveiðiskip yf-
ir 12 brúttólestum að stærð.
Þessi tillaga felur í sér róttæk-
ar breytingar á stjórnun fisk-
veiða. Það eitt, að slík tillaga
kemur fram, sýnir, hve hags-
munaaðilar í sjávarútvegi líta
alvarlegum augum þann vanda,
sem undirstöðuatvinnuvegur
þjóðarbúsins stendur frammi
fyrir.
Margskonar hagsmunir rek-
ast á þegar hið erfiða sjávar-
útvegsdæmi er gert upp. Það er
því eðlilegt að skoðanir falli
ekki í einn farveg. Því ber
hinsvegar að fagna hve víðtæk-
ur vilji til samstöðu kemur
fram. Neikvæð viðbrögð hafa
að vísu einnig látið á sér kræla.
Hér er hinsvegar of mikið í
húfi, og til of mikils að vinna,
til að láta skeika að sköpuðu.
Þjóðin er þann veg stödd í
þessu sjávarútvegsdæmi — og
raunar fleirum — að hagsmun-
ir hennar krefjast samstoðu.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir GUÐM. HALLDÓRSSON
transkir stríðsfangar: Iranir þjálfa suma þeirra til að myrða íranska Saddam Hussein: Setti þrjá
leiðtoga. hálfbrsður sína í stofufangelsi.
Kurr getur ógnað
Saddam Hussein
SADDAM HUSSEIN íraksforseti hefur bælt niður fjölskylduuppreisn, sem
leiddi næstum því til stjórnarbyltingar, og vitneskja um málið getur rýrt álit
hans og orðið vatn á myllu andstæðinga hans. Valdastaða Husseins virðist
ekki eins sterk og áður og hættan á því að völdum hans verði ógnað hefur
greinilega aukizt vegna vaxandi álags af völdum stríðsins við írana.
rír valdamiklir hálfbræður
Saddam Husseins — Barzan,
yfirmaður leynilögreglunnar, Seb-
awi, annar æðsti yfirmaður leyni-
lögreglunnar, og Watban, lands-
tjóri í Takrit — voru óánægðir með
mannsefni einnar af dætrum for-
setans og vildu að hún giftist
manni af ætt hans í Takrit. Síðan
kom upp ágreiningur um hvort
Hussein ætti að segja af sér eftir
þriggja ára stríð við frana og leyfa
öðrum að reyna að binda enda á
stríðið. Gripið var til skotvopna og
skothríð heyrðist í forsetahöllinni.
Hálfbræður forsetans og nokkrir
stuðningsmenn þeirra munu vera í
stofuvarðhaldi í Takrit og verið
getur að einn þeirra hafi verið tek-
inn af lífi. Hussein er sagður við
góða heilsu, þótt hann hafi ekki
sézt opinberlega í þrjá mánuði.
Hisham Fakri, hershöfðingi, sem
hrundi sókn Irana við Basra fyrr í
ár, hefur verið skipaður yfirmaður
leynilögreglunnar í stað Barzans.
Barzan er nokkurs konar sér-
fræðingur í samsærum. f sumar
sendi hann frá sér bók, sem hann
kallaði „Sjö tilraunir til að ráða
Saddam Hussein forseta af dög-
um“.
Hussein forseti hefur alltaf
stuðzt við ætt sína, landherinn og
Baath-flokkinn. Margir helztu
leiðtogar Baath eru frá Takrit og
frændi hans frá Takrit, Adnan
Khairrallah Talfah, yfirflug-
marskálkur og landvarnaráðherra,
styður hann enn. En vegna fjöl-
skyldudeilunnar verður Hussein að
treysta meira en áður á stuðning
landhersins og herforingja frá
Mosul nyrzt í frak, sem eru valda-
miklir í hernum.
Aukin áhrif Mosul-manna geta
ógnað völdum Saddam Husseins og
honum stafar mest hætta frá Taha
Yasin Ramadan, yfirmanni 200.000
manna alþýðuhers íraka, sem jafn-
framt er yfirmaður hermálanefnd-
ar Baath-flokksins, nýtur mikilla
áhrifa innan fastahersins og er
einnig frá Mosul. Ramadan hefur
verið tengiliður nýrrar deildar
stjórnmálaforingja, sem Hussein
forseti kom á fót, og forsetans og
samvinna þeirra hefur verið náin.
Stjórnmálaforingjarnir sjá um
pólitíska innrætingu hermanna,
leysa úr persónulegum vandamál-
um þeirra og senda forsetanum
leyniskýrslur um hvers konar
óánægju.
íraksher er skipaður 600.000
mönnum og þar til nú fyrir
skömmu virtist hann hafa staðizt
allvel álag þriggja ára styrjaldar
(50.000 hafa fallið, 100.000 særzt,
70.000 verið teknir til fanga). Yfir-
menn hersins virtust einnig
ánægðir með stjórn Husseins á
stríðinu, m.a. tíðar heimsóknir
hans á vígstöðvarnar. Með þeim
hefur hann reynt að efla baráttu-
þrek hermannanna og hann hefur
oft tekið að sér stjórn herdeilda
um tíma.
En að undanförnu hafa blaða-
skrif bent til umræðna æðstu ráða-
manna um hvernig stjórna skuli
næsta stigi stríðsins og binda enda
á það. Einnig er hermt að Hussein
hafi nýlega vikið yfirmönnum allra
fjögurra stórfylkja írakshers, eða
a.m.k. nokkrum þeirra, vegna slæ-
legrar frammistöðu. Þegar síðasta
sókn frana hófst sendi hann hall-
arlífvörð sinn, sem er skipaður úr-
valshermönnum, til vígstöðvanna
og það þótti bera vott um ugg um
að deildir fastahersins stæðu sig
ekki nógu vel.
í viðtali fyrir skömmu reyndi
Talfah, landvarnaráðherra, að
skipta heiðrinum af frammistöðu
fraka milli forsetans ogyfirmanna
á vígstöðvunum, þótt hann bæri
nokkurt lof á forsetann. Hann
endurtók líka gagnrýni, sem Sadd-
am Hussein hefur sætt, þótt hann
virtist vísa henni á bug.
Að baki liggur grundvallar-
ágreiningur. Landvarnaráðherr-
ann vill að fraksher geri innrás í
fran eins og 1980 og nái nógu miklu
landsvæði til að geta samið úr
sterkri aðstöðu um endalok stríðs-
ins. Hussein vill hins vegar að her-
inn haldi að mestu kyrru fyrir á
vígstöðvunum, en neyði frani til að
láta í minni pokann með nokkrum
stórbrotnum afrekum.
Hussein forseti vill t.d. koma á
fót hópi manna til að myrða helztu
leiðtoga frana. Hann vill lauma
þeim í raðir íraskra stríðsfanga,
sem íranir hafa fengið í lið með sér
til að berjast með íranska hernum
eða snúa aftur til íraks til að
myrða íraska leiðtoga.
Einnig vill Hussein kröftuga
loftárás eða eldflaugaárás á norð-
urhverfi Teherans, þar sem leið-
togar írana búa. Þá vill Hussein
nota hinar fimm Super Entend-
ard-flugvélar og Exocet-eldflaugar
þeirra, sem hann hefur fengið frá
Frakklandi, til að þurrka út olíu-
mannvirki frana, en hann hefur
ekki fengið vilja sínum framgengt.
Nýlega sagði ráðamaður í
Bagdad að eina leiðin til að koma
af stað samningaviðræðum væri
loftárás á Kharg-eyju, aðalolíu-
útflutningshöfn lrana. Ef frakar
vilja ekki beita Super Entendard-
flugvélunum til slíkrar árásar geta
þeir beitt sovézksmíðuðum Scud-B
eldflaugum, sem draga 280 kíló-
metra (Kharg er í innan við 200 km
fjarlægð frá Irak).
franir svöruðu hótun fraka með
hótun um að loka Hormuz-sundi,
sem einn sjötti olíu vestrænna
ríkja fer um. Bretar og Banda-
ríkjamenn reyndu þá að fá Frakka
ofan af því að senda Super Ent-
endard-flugvélarnar til Iraks, en
án árangurs. Síðan virðast franar
hafa reynt að efla varnir Kharg-
eyju og stórrar flota- og flugstöðv-
ar í Bushebr, suður af eynni.
Það ber vott um aukið eirðar-
leysi í fraksher að 10.000 hafa
hlaupizt undan merkjum, en fyrstu
tvö ár stríðsins var liðhlaup nánast
óþekkt. Nokkur hundruð liðhlaupa
kunna að hafa gengið í skæruliða-
samtök ofsafullra andstæðinga
Saddam Husseins. Þau stóðu fyrir
árás á aðalstöðvar leyniþjónust-
unnar í Bagdad í vor og hafa síðan
ráðizt á olíumannvirki, brýr og
flugvelli. f sumar myrtu þau sex
franska og fimm brazilíska iðnað-
arráðunauta. Leynisellur komm-
únista undir forystu Aziz Mu-
hamad, hafa verið endurvaktar,
m.a. vegna nýrrar samvinnu ír-
anskra og egypzkra kommúnista.
Bagdad ber þess fá merki að bar-
izt sé í a.m.k. 240 km fjarlægð, en
þó er skortur á matvælum.
Óánægja með stjórn Husseins er
ekki áberandi og „tekjudreifing"
virðist hafa aflað honum nokkurs
fylgis. Þótt Amnesty International
hafi kvartað yfir pyntingum, er
kúgun minni í Irak en í öðrum Mið-
austurlöndum. Fáir eru teknir af
lífi án dóms og laga nema liðhlaup-
ar eða stuðningsmenn þeirra.
Amnesty segir að 520 pólitískir
fangar hafi verið líflátnir síðan
1978 og 23 hafi látizt vegna pynt-
inga.
Á ytra borðinu virðist þannig
allt með felldu þrátt fyrir óánægj-
una undir niðri og ýtt er undir
dýrkun á persónu Saddam Hus-
seins. Myndir af honum eru alls
staðar og miklum hluta fréttatíma
sjónvarpsins er varið til að segja
frá honum og sýna myndir af hon-
um. En vegna sjálfheldunnarí
stríðinu hefur hann ekki verið
traustur í sessi um nokkurt skeið.
Framtíðin leiðir í ljós hvað við tek-
ur.