Morgunblaðið - 07.07.1991, Blaðsíða 4

eftir Jokob F. Ásgeirsson
FYRIR ári síðan var Aung San
Suu Kyi ein umtalaðasta kona
heims. Barátta hennar fyrir
mannréttindum og lýðræðislegum
umbótum í heimalandi sínu,
Búrma, og afgerandi kosningasig-
ur hennar 1989 vakti heimsat-
hygli og aðdáun. Tvisvar á árun-
um 1989-90 prýddi hún t.d. forsíðu
bandaríska tímaritsins Time.
Þrátt fyrir mikinn þrýsting Sam-
einuðu þjóðanna og vestrænna
ríkja hefur herforingjaklíkan sem
ræður ríkjum í þessu ógæfusama
landi komist upp með að hundsa
kosningasigur Aung San Suu Kuy
og hreyfingar liennar. Allir helstu
stjórnarandstæðingar hafa verið
fangelsaðir og þúsundir óbreyttra
borgara hafa verið myrtar. Sjálfri
hefur Aung San Suu Kyi verið
haldið í algerri einangrun í stofu-
fangelsi á heimili sínu í Búrma,
og breskum eiginmanni hennar
og tveimur sonum meinað að
koma til landsins. Það er ekkert
að frétta lengur frá Búrma, mót-
mælin hafa þagnað, fólkið hefur
gefist upp fyrir byssustingjunum
— a.m.k. í bili. Landinu hefur ver-
ið lokað fyrir vestrænum áhrifum
og fjölmiðlar hcimsins hafa snúið
athygli sinni í aðrar átti. Aung
San Suu Kyi er ekki lengur í frétt-
um. Tilefni þessa pistils er að
segja sögu þessarar einstæðu
konu, sem vegna hugrekkis síns
og hugsjóna varð á fáeinum vikum
sameiningartákn þjóðar sinnar,
þjóðar sem fyrir tveimur árum
virtist í þann mund að brjótast
undan aldarfjórðungs kúgun og
ofbeldi.
Akung San Suu Kyi fæddist í
Rangoon, höfuðborg Búrma, 19. júní
1945. Faðir hennar, Aung San, er
sjálfstæðishetja landsins. Hann leiddi
þjóðina til sjálfstæðis frá Bretum og
Japönum, en var myrtur þegar Su
var aðeins tveggja ára, 1947, Alla
tíð síðan hefur hann verið með þjóð
sinni þjóðhetja og frelsistákn. Þegar
dóttir hans gekk fram fyrir skjöldu
í þeirri vakningu sem fór um Búrma
sumarið og haustið 1988, varð hún
og faðir hennar eitt í huga fólksins.
Þau 1850 ár sem liðin eru frá því
Búrma er fyrst getið í heimildum
hefur landið einungis búið við lýð-
ræði í 18 ar, eða frá því það endur-
heimti sjálfstæði sitt að lokinni
heimsstyijöldinni síðari uns hers-
höfðinginn Ne Win rændi völdum
árið 1962. Strax við morðið á Aung
San 1947 var Ijóst hvert stefndi, og
þegar Ne Win varð yfirmaður hersins
1955 tók hann smám saman að safna
til sín völdum og sjö árum síðar þótt-
ist hann þess umbúinn að taka öll
ráð í sínar hendur. Ne Win boðaði
það sem hann kallaði „búrmanskan
sósíalisma" og hafa þeir stjómar-
hættir gengið svo nærri landinu að
Búrma er nú, þrátt fyrir að vera rík-
asta land Asíu að náttúruauðæfum,
komið í hóp tíu fátækustu þjóða
heims.
Þegar Ne Win rændi völdum var
Aung San Suu Kyi sautján ára og
bjó í Nýju-Delhí með móður sinni sem
þá var sendiherra Búrma á Indlandi.
I sama mund og þessi pólitísku um-
rót áttu sér stað í heimalandi hennar
hóf Suu nám í stjómmálafræði við
samlega með útifundum og tilheyr-
andi ræðuhöldum, en þegar lögregla
og hermenn komu á vettvang til að
leysa upp fundina, kom til átaka sem
mögnuðust stig af stigi uns gijót-
kasti var svarað með skothríð. Þessi
ofbeldisalda breiddist út til fjöratíu
bæja víðs vegar um landið. Her og
lögregla gerðust æ aðgangsharðari,
hófu jafnvel fyrirvaralausa skothríð
á starfsfólk borgarspítalans í Ran-
goon. Þann 12. ágúst sagði Sein
Lwin af sér eftir 18 daga ofbelds-
stjórn. Það var ljóst að yfirmenn
hersins vora að hugsa sinn gagn;
ofbeldisverkin virtust ekki megna að
þagga niður í almenningi.
Það er á þessum tímamótum sem
Aung San Suu Kyi kemur til skjal-
anna — og sameinar á skömmum
tíma stjórnarandstöðuna undir merki
lýðræðis og mannréttinda.
Suu hafði snúið heim til Búrma í
apríl 1988 til að hjúkra móður sinni
sjúkri. Þann 15. ágúst birti hún opið
bréf til stjómarinnar í Rangoon og
ellefu dögum síðar kom hún fyrst
fram opinberlega á fundi með hálfri
milljón manna. Frá þeirri stundu var
hún sameiningartákn þjóðarinnar
gegn hinum illa þokkuðu valdhöfum.
„Við vorum geysilega undrandi,"
sagði Aung Lwin, þekktur leikari í
Búrma, sem nú situr í fangelsi: „Það
var ekki aðeins hún bæri mikinn
svip af föður sínum, heldur talaði
hún í hans anda, stutt og skorinort."
í ræðu sinni brýndi Suu fyrir áheyr-
endum sínum, að þjóðin yrði að
standa saman sem einn maður og
að baráttan fyrir mannréttindum og
lýðræðisumbótum yrði að vera frið-
samleg, annars skapaðist upplausn.
Hin útbreiddu mótmæli almenn-
ings og forsprakka ýmissa andstöðu-
hópa höfðu hingað til verið stefnu-
laus. Enda þótt þjóðin mætti kallast
einhuga í andúð sinni á stjórnvöldum,
þá vantaði hana sameiginlegt mark-
mið til að stefna að. Sumir andófs-
menn kröfðust frjálsra kosninga;
öðrum var einkum umhugað um að
þeim sem hnepptir höfðu verið ólög-
lega í varðhald yrði sleppt og að fóm-
arlömbum ofbeldisverka stjórnvalda
yrðu greiddar skaðabætur; enn aðrir
beindu spjótum að þeim auði sem
Ne Win og fjölskylda safnaði á sama
tíma og sífellt var þrengt að almenn-
ingi.
Með tilkomu Aung San Suu Kyi
öðlaðist andófið gegn stjómvöldum
markmið og tilgang. Boðskapur
hennar kom eins og ferskur vindur
af hafi eftir þrjátíu ára stöðnun. Hún
hélt því fram að forsenda póiitískra
og efnahagslegra umbóta væri að
öllum landsmönnum yrðu tryggð
grundvallarmannréttindi. Og eina
leiðin til að endurverkja mannrétt-
indi, sagði hún, eru friðsamleg mót-
mæli. Aimenningur skyldi því ekki
espa herinn til ofbeldisverka, herin
væri í sjálfu sér ekki þjóðníðingur,
heldur þeir sem beittu honum gegn
þjóðinni; undir réttum kringumstæð-
um væri herinn ein míkilvægasta
stofnun þjóðfélgsins. Undir stjórn
Ne Wins hefði herinn hins yegar far-
ið langt út fyrir valdsvið sitt og tek-
ið yfir allt framkvæmdavald í land-
inu. Aung San Suu Kyi hvatti lands-
menn til að standa einhuga saman
og halda stillingu sinni. Það var trú
hennar að ef allur iandslýður kæmi
á götur út og mótmælti friðsamlega
háskólann í Delhí. Tveimur áram síð-
ar hóf hún nám við háskólann í Ox-
ford (St. Hugh’s College), þar sem
hún lauk prófum í P.P.E. (heim-
speki, stjómmálafræði og hagfræði)
árið 1967. Næstu árin starfaði hún
hjá Sameinuðu þjóðunum í New
York, en flutti á ný ti Oxford eftir
að hún giftist Dr. Micheal Aris, sér-
fræðingi í tíbeskum fræðum, árið
1971. Tveir drengir þeirra hjóna
fæddust 1973 og 1977. Þau sautján
ár sem Suu bjó í Oxford áður en hún
fór að hafa afskipti af frelsisbarátt-
unni í heimalandi sínu, vann hún að
fræðistörfum og var um skeið gisti-
prófessor í Japan og á Indlandi.
Meðal fræðiverka hennar er stutt
ævisaga föður hennar og ritgerðir
um félagslega og pólitíska þróun í
Búrma næstu áratugina áður en
sjálfstæðisbaráttan hófst í landinu
fyrir heimsstyijöldina síðari. „í huga
mínum hef ég því aldrei verið aðskil-
in landi mínu og þjóð“, sagði hún
eitt sinn í viðtali við BBC, og allan
þann tíma sem hún bjó í Bretlandi
heimsótti hún föðuriand sitt reglu-
lega.
■september 1987 ákvað Ne Win að
nema úr gildi gjaldmiðil landsins.
Þetta var tilraun til að stemma stigu
við óviðráðanlegri verðbólgu og geys-
ilegu svartamarkaðsbraski. En af-
leiðingin var sú að spamaður jafnt
ríkra sem fátækra þurrkaðist út á
einni nótt. Þessi ákvörðun vakti því
mikla reiði um allt Jand og telja
margir að hún hafi verið dropinn sem
fyllti mælinn. En almenningur var
hræddur við að safnast saman á
götum úti og það var ekki fyrr en í
mars 1988 sem mótmælaaldan reis
af fullum krafti. Þá komu allmargir
námsmenn saman í Rangoon og
héldu æsigaræður gegn stjóminni.
Óeirðalögreglan var send á vettvang
og leysti upp fundinn með skothríð.
Þessi mótmæli urðu öðram hvatning.
Á næstu fímm dögum breiddist alda
mótmæla um höfuðborgina, háskól-
anum var lokað og á næstu vikum
öllum æðri menntastofnunum lands-
ins. Fjöldi óbreyttra borgara slóst í
hóp námsmanna og mótmælti aldar-
fjórðungs kúgun og ofbeldi, mislukk-
aðri stjóm efnahagsmála, fátækt og
félagslegu óréttlæti. Það er ætlað
að 12-15 þúsund manns hafi tekið
þátt í þessum mótmælum. Á þriðja
hundrað þeirra vora drepnir. Fjölda
kvenna var nauðgað, mörgum hvað
eftir annað, af flokki hermanna. Þeir
sem teknir vora til fanga vora pynt-
aðir.
Þann 9. maí létu stjómvöld það
út ganga að einungis þrír námsmenn
hefðu fallið í þessum mótmælum. Það
hratt af stað nýrri og enn stærri
mótmælaöldu, sem nú breiddist út
fyrir Rangoon og til þorpanna út um
land, og stóð fram í ágústmánuð.
Stjómvöld gerðust nú uggandi. Á
átakamiklum fundi í hinu ráðandi
stjómmálaafli, „Flokki hinnar sós-
íölsku áætlunar í Búrma“, ákvað hinn
illræmdi Ne Win að segja af sér. Það
varð til þess að mótmælendur hertu
enn róðurinn — nú væri lag — en
tilnefning eftirmanns hans, hins mis-
kunnarlausa Sein Lwin, varð aftur á
móti hemum og öryggislögreglunni
hvatning til að sýna enn meiri hörku.
Að sögn fjölmiðla myrtu öryggis-
sveitir sfjómvalda a.m.k. 3 þúsund
manns á tímabilinu 8. ágúst til 18.
september; tugir þúsunda voru fang-
elsaðar og pyntaðar. Gangurinn var
sá að mótmælin hófust jafnan frið-