Morgunblaðið - 07.07.1991, Side 7

MrmawKuvj^MENNIfiOABS*KMAÐlllMWaiVI(MKJÆ.!æ/iji)tÐ9r.
O 'B
SIDFRÆDI/ Getur ást manns og
lands verid gagnkvœm?
Þaðeruekki
allir lóur!
Er hægt að elska Iand?
Imyndið ykkur lífíð án ástarinn-
ar. Ef engin ást bærðist í titr-
andi hjarta. Ef engin augu stöfuðu
geislum. Ef blóðið rynni kalt um
æðarnar, ástkomalaust. Ef löng-
unin hyrfi. Ef
þráin slokknaði.
Ef ástin stigi upp
til himna og
kæmi aldrei aft-.
ur. Hvers virði
væri lífíð þá, og
hve mörg yrðu
ljóðin? Enginn
gæti kveðið af
ást eins og Jónas Hallgrímssoríi
„Heiðlóarkvæði" sínu:
Snemma lóan litla í
lofti bláu „dírrindí"
undir sólu syngur:
Lofið gæsku gjafarans
grænar eru sveitir lands
fapr himinhringur.
Þar sem ástin lifír ekki, dafnar
skeytingarleysið, kæruleysið og
virðingarleysið. Ekki einu sinni
lög og refsingar duga til að vemda
það sem enginn skeytir um. En
hvað er okkur fært að elska? Það
sem við þekkjum. Það sem við
dáum, treystum og finnum styrk
af. Það sem eykur sjálfstraustið
og hvetur okkur til dáða. Það sem
við söknum. Og fegurðina, hið
fagra og ómengaða, en fegurðin
er einmitt ein af máttarstólpum
ástarinnar, ásamt hinu góða og
þránni til að sigra dauðann og
hverfulleika mannlífsins.
Við getum elskað hvert annað,
dýrin og Guð, og aðrir geta elskað
okkur, að minnsta kosti sýnt okk-
ur væntumþykju. En land? Getum
við elskað land, snert eða ósnert
af mannlegri skipulagsgáfu?
Landið og lífríki þess, til að mynda
fjall, sléttu, dal, hæð, hól, þúfu,
vatn og silunginn, læk, heiðlóu,
gjótu, helli, hraun, hrafn og græn-
ar grundir? Og getur ást manns
og lands orðið gagnkvæm?
Eru trén, gróðurinn, blómin og
öll flóran ef til vill ástarbirtingar-
kraftur landsins? Og birtist okkar
ást til landsins í hegðun okkar og
ljóðum, eins og í kvæði heiðlóunn-
ar sem söng um hvernig hnökra-
laus ást er:
Ég á bú í beijaraó,
bðmin smá, í kyrrð og ró,
heima í hreiðri bíða.
Mata ég þau af móðurtryggð,
maðkinn tíni þrátt um byggð
eða flugu friða.
Ást þeirra sem alast upp, lifa
og hrærast, í nánum tengslum við
landið, fjarri öllum borgum er inn-
byggð, ósjálfráð og ómeðvituð.
Þeir þurfa ekki að íhuga ástar-
samband sitt við landið og finna
ekki fyrir því nema þeir flytji á
brott og deyi úr heimþrá. Jónas
Hallgrímsson átti slíka ást til
landsins, en hann flutti í stórborg,
og ljóð með innbyggðri ást urðu
til í bijósti hans. Halldór Laxness
segir um ást Jónasar á einum stað:
„Jónas hefur aldrei látið sér um
munn fara ástaijátningar þvflíkar
sem gert hafa stórskáld önnur til
ættjarðarinnar ... það sem önnur
skáld játuðu með svo geystum
fögnuði var Jónasi of sjálfsagt
mál til þess að honum gæti dottið
í hug að taka það fram.“
Við getum tekið ástfóstri við
land. Við löðumst að tilteknum
stöðum. Þeir toga í okkur, seiða
okkur til sín aftur og aftur.
Ástæðan virðist óljós og hulin,
eigmlega ósegjanleg, en ef til vill
er um gagnkvæma ást manns og
lands að ræða:
Tré hafa staðið eins og dauð
við mannlaus býli, en líkt og risið
upp frá dauðum jafnskjótt og
búskapur hefur hafíst á nýjan leik.
Tré hafa hangið líkt og niðurdreg-
in á afskiptum stöðum, en tekið
fjörkipp um leið og sumarfólkið
fyllir bústaðina. Allt líf er tengt.
Það liggur sami lífsþráðurinn í
gegnum allt sem er. Skipti manns-
ins og hinnar lifandi náttúru
landsins varða spurninguna að lifa
eða deyja. Ekki þarf að fjölyrða
um árangur þess að tala af alúð
við blómin. Orðin virka eins og
áburður sem eykur vöxtinn. I
gegnum þráð lífsins hefur allt
áhrif hvað á annað, land, menn,
dýr og jurtir, og fegurðin sjálf.
Skeytingarleysið getur slitið sam-
band manns og lands, en ástin
styrkt.
Að sjá hrikafegurð fjallanna,
heyra fuglasönginn og niðinn í
ánni, finna lykt hinna ólíku staða
og vita að hún er öll tilbrigði við
sama stef, snerta og baða sig upp
úr dögginni, bragða á beijunum,
og vinna á jörðinni uns hin nota-
lega þreyta rekur menn til hvfldar.
Það er að vera ástfanginn af land-
inu, eins og lóan hans Jónasar var:
Lóan heim úr lofti flaug,
ljómaði sól um himinbaug,
blómi grær á grundu,
til að annast unga smá.
Það er aðeins tvennt sem skipt-
ir máli í þessu heimi, að elska og
hegða sér sómasamlega. Það er
allt sem við getum gert og það
eina sem er á okkar valdi. Við
hlúum að því sem við eigum. Við
trúum og vonum að allt fari vel,
en við vitum að við ráðum í raun
ekki niðurstöðunni. Við verðum
nefnilega aldrei fullkomlega ör-
ugg í viðsjárverðum heimi, frekar
en lóan sem flaug heim til að
annast unga smá:
alla etið hafði þá
hrafn fyrir hálfri stundu.
— Heiðlóan hans Jónasar.
eftir Gunnar
Hersvein
I
'LÆ.KNISF'RÆÐI/Hvemig var hún
um 1800f
Allt hefur sinn tíma
ÞEGAR blaðað er í sögu læknis-
fræðinnar er örðugl að veijast
þeirri hugsun að síðustu tvö
hundruð árin haf i fært okkur flest
það scm nú er talið til nauðsynja
ef alvarleg veikindi eða slys ber
að höndum.
eftir Þórarin
Guðnason
En hvemig var þá vitneskju um
sjúkdóma háttað um og eftir
aldamótin 1800? Krufningar voru
stundaðar í læknaskólum og nem-
endur þeirra urðu vel að sér í líffæra-
■■immm^h fræði en rannsókn-
ir á lifandi fólki
voru einskorðaðar
við það sem Iæknir-
inn sá, heyrði og
fann við þreifíngu.
Hann leit á sjúkl-
inginn sem eina
heild, setta saman
úr þekktum
líkamshlutum: æðum, taugum, vöðv-
um, beinum, hjarta, lifur, lungum,
maga o.s.frv. Sjúkdómar tóku sér
bólfestu í ákveðnu líffæri eða á
ákveðnum stað, t.d. þvagblöðru,
móðurlífi, nýrum, liðamótum eða
húð. Aðsetur sjúkleikans var oft auð-
fundið með skoðun og stundum
þurfti að þrýsta fast á vanheila svæð-
ið til þess að fínna óeðlilega fyrirferð
eða fá upplýsingar um eymsli. Ef
veikindin drógu sjúklinginn til dauða
mátti svo ganga nánar úr skugga
um greiningu sjúkdómsins með
krufningu.
Það var franski læknirinn Xavier
Bichat sem fyrstur vék af þessari
troðnu braut. Hann var afkastamik-
ill krufningameistari og birti merki-
leg ritverk um reynslu sína og þá
lærdóma sem hann dró af henni. Þar
að auki bjó hann til prentunar lækn-
isfræðirit kennara síns og fóstra sem
hét Desault. Þrítugur að aldri dó
Bichat af völdum ígerðar í smásári
sem hann hlaut meðan á krufningu
stóð. — Nýjungar í kenningum hans
snerust mest um líkamsvefí og himn-
ur og hann áleit hvert líffæri samfé-
lag eininga af mismunandi gerðum.
Honum fannst ekki sjálfgefið að
sjúkdómar væru bundnir við eitt
líffæri heldur gætu þeir engu síður
sest að í ákveðnum vefjategundum.
Bichat taldi upp tuttugu og eina teg-
und líkamsvefja og raðaði þeim í
kerfí eins og efnafræðingar raða
Desault og Bichat
frumefnum. Hver vefjategund átti
að hafa ákveðna eiginleika til að
bera og verk að vinna. Honum gat
skjátlast eins og öðrum dauðlegum
mönnum, en þótt sumt í kenningum
hans stæðist ekki dóm reynslunnar
voru þær sá grunnur sem Jean Cru-
velhier reisti kenningakerfí sitt á 40
árum síðar. Hans meining var að
orsök sjúkdóms væri ævinlega sú,
að vondir vessar fyndu sér farveg inn
í líffærið. Einnig hann villtist dálítið
af vandrataðri leið en eigi að síður
urðu kenningar hans til þess að
Vínarlæknirinn Carl Rokitansky tók
sér fyrir hendur að grennslast nánar
eftir byggingu líkamsvefja. Hann
framkvæmdi sjálfur meira en 30
þúsund krufningar og athugaði að
auki annan eins fjölda sýnishoma
sem aðrir læknar sendu honum til
skoðunar. Rokitansky gaf út nokkrar
bækur með dæmalaust skýrum
teikningum sem lýsa uppgötvunum
hans betur en orð fá gert og vörpuðu
ljósi á sjúkdóma í lungum, lifur, nýr-
um og auk þess ýmsa meðfædda
hjartagalla. Þess ber að geta að at-
huganir hans og fyrirrennara hans,
þeirra Bichats og Cruvelhiers, voru
flestar gerðar án hjálpar smásjárinn-
ar. Hún var að vísu fundin upp löngu
áður, en það var ekki fyrr en um
miðja nítjándu öld eftir miklar breyt-
ingar á henni sem áhrifa hennar fór
að gæta að marki í læknisfræðinni
með starfí Pasteurs, Kochs, Listers
og síðast en ekki síst Rudolfs Virc-
hows sem umskapaði þá meinafræði
sem smám saman hafði verið að þró-
ast í huga og höndum þeirra braut-
ryðjenda sem hér hafa verið nefndir.
11 """■ 11 " """ "■ ■"""ll11"1"
í Kaupmannahöfit
FÆST
í BLAÐASÖLUNNI
ÁJÁRNBRAUTA-
STÖÐINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OGÁRÁDHÚSTORGI
°9 betri b//aSa/a„_
f BÍLASALA GARÐARS)
BORGARTÚNÍ1, SÍMAR 19615 &18085
Þessi gæðavagn er nú loksins til sölu
Ford Econoliner 250, 4x4, 37” dekk, 8 cyl, 351, sjálfsk., vökvast..
Bíllinn er allur gegnum tekinn af fagmönnum. Topp innrétting.
Veröiö er sanngjarnt, aöeins 2.400.000.- Staögreiösluafsláttur.
Upplýsingar í síma 43235.
Tilbod óskast
í MMC Galant 2,0 GLSI Super árgerð '89 (ekinn
19 þús. km.), Jeep Cherokee 4 W/D árgerð '85, t
Chevrolet Luxury Van G-20 innréttaðurárgerð '83
og aðrar bifreiðar er verða sýndar á Grensásvegi
9, þriðjudaginn 9. júlí kl. 12-15.
Tilboðin verða opnuð á sama stað kl. 16.00.
Sala varnarliðseigna