Morgunblaðið - 07.07.1991, Page 5

þá myndu þeir sem stjómuðu í skjóli
vopna á endanum láta undan. Stjóm-
in stæði það höllum fæti efnahags-
lega og siðferðislega að fjöldamorð
og handtökur dygðu ekki, hinir ein-
angruðu valdhafar myndu ekki-
treysta sér að beita hervaldi ef þjóð-
in risi upp sem einn maður — svipað
og gerðist í Austur-Evrópu.
„Sem dóttir föður míns gat ég
ekki látið eins og ekkert væri,“ segir
hún á einum stað um ástæður þess
að hún hóf virka þátttöku í frelsisbar-
áttunni í Búrma. Líkt og faðir henn-
ar heldur hún því fram, að iýðræði
byggist á djúpri ábyrgðartilfinningu
sérhvers borgara, og að hollusta og
agi sé undirstaða þjóðareiningar.
Hún hefur auk þess lært mikið af
Mahatma Gandhi og hugmyndum
hans um borgarlega ólöghlýðni. Hún
vitnar oft til orða föður síns og Gand-
his, en einnig til Martin Luther
Kings.
Ikrafti þess að faðir hennar er þjóð-
hetja, sem yfirvöld hafa í gegnum
tíðina margsinnis notað til að reyna
að vinna sér hylli meðal almennings,
er valdhöfunum óhægt um vik að
þagga niður i Suu. HÚn ein var í
aðstöðu til að segja opinberlega það
sem fólkið hugsaði. Hún var auk
þess eini veigamikli stjórnarandstæð-
ingurinn sem stóð að öllu leyti utan
við hið spillta valdatafl stjómmál-
anna í Búrma. Sem foringi þykir hún
hafa sýnt frábæra stjórnunarhæfí-
leika, henni hefur tekist að halda
saman ákaflega sundurleitum hópi
andófsmanna — og með uppruna sín-
um og persónu í ræðustól tókst henni
í einni svipan að fanga hug almenn-
ings.
Eftir afsögn Sein Lwins reyndu
valdhafarnir um stund að halda aftur
af sér í þeirri von að hin nýja mót-
mælahrina. myndi eyðast af sjálfu
sér. En mótmælendum fjölgaði dag
frá degi, og þann 18. september var
skipað sérstakt herráð til að fara
með stjórn landsins. Sett voru her-
lög, þeir dómstólar sem enn voru við
lýði voru afnumdir, fleirum en fjórum
mönnum var bannað að koma saman
í einu, og lögreglu var heimilað að
handtaka fólk og senda í fangelsi
án réttarhalda. Samt sem áður var
stjórnmálaflokkum nú leyft að
„starfa" — þ.e. undir því fororði að
ekki mættu fleiri en fjórir menn koma
saman! í tilkynningu stjómvalda
sagði að almennar kosningar yrðu
haldnar í landinu í maí 1990. Að
dómi fréttaskýrenda fór ekki á milli
mála að Ne Win hélt enn um valda-
taumana á bak við tjöldin, og fáir
þeirra tóku trúanlegt loforðið um
fijálsar kosningar.
Þann 24. september 1988 stofnaði
Aung San Suu Kyi nýjan stjómmála-
flokk, Lýðræðishreyfinguna, ásamt
tveimur gömlum stjómmálamönnum
sem höfðu yfírgefíð Ne Win og setið
um tíma í fangelsi. Þessi nýi flokkur
varð á skömmum tíma langsterkasta
andstöðuaflið í landinu.
■lok október hélt Aung San Suu Kyi
í fundarherferð um landið. Hvarvetna
sem hún kom hlýddu tugir þúsunda
á ræður hennar. Svo virtist sem fólk
væri staðráðið að hafa að engu til-
skipun stjórnvalda um að ekki mættu
fleiri en fjórir menn safnast saman.
I fyrstu tók herinn þann pól.í hæðina
að láta sem ekkert væri og gæta
þess aðeins að fundimir færu frið-
samlega fram. En jafnframt hófu
stjómvöld mikla áróðursherferð gegn
Suu og hreyfingu hennar. Hermenn
óku um með hátalarakerfí og vöruðu
fólk við að mæta á fundum hennar,
veggspjöld voru sett upp til stuðnings
stjórnvöldum og linnulaust var klifað
á því að Suu væri handbendi „komm-
únista“, þrátt fyrir það sósíalíska
yfirbragð sem stjómvöld gáfu stefnu
sinni. Stjórnin í Rangoon lagðist jafn-
vel svo lágt að láta hermenn dreifa
um landið fáránlegum teikningum
af Suu: sumar gáfu til kynna að hún
ætti sér marga eiginmenn og tæki
þátt í afbrigðilegum kynlífsathöfn-
um; aðrar sýndu hana í samfarastell-
ingum við enskan djöful!
Á yfirreið sinni um landið lagði
Suu margsinnis áherslu á að hreyfíng
hennar stefndi ekki að því að ná
völdum, heldur væri markmiðið, sem
fyrr segir, fyrst og fremst að tryggja
almenn mannréttindi í landinu. Þegar
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. JÚLÍ 1991
1 .T,. .TT ✓ i 7 /■-"".“TTrf - : V i1. 'V 1'
því marki væri hins vegar náð leiddi
það af sjálfu sér að fijálsar kosning-
ar yrðu haldnar. Mannréttindaboð-
skapur hennar gerði stjómvöldum
erfítt um vik að festa hendur á henni
og benda á mótsagnir á málflutningi
hennar og gera lítið úr loforðum
hennar. Það kom á daginn að Aung
San Suu Kyi var einfaldlega ekki
hefðbundinn stjórnmálamaður að
beijast til valda, heldur hugsjóna-
maður sem gætti þess að hamra
aðeins á grundvallaratriðum sem all-
ir gátu í sjálfu sér verið ásáttir um.
Hvað eftir annað útskýrði hún að
hún hefði ekki trú á vopnaðri bar-
áttu, enda yrði frelsisbaráttan þá
væru á heimavelli. Eitt hennar erfið-
asta verk var að halda aftur af óþol-
inmóðum námsmönnum sem hætti
til að rasa um ráð fram. Það var
afar mikilvægt að sterkasta stjómar-
andstöðuaflið í landinu hefði taum-
hald á sér. Stjórnvöld biðu beinlínis
eftir því að fá tækifæri til að láta
til skarar skríða gegn Lýðræðishreyf-
ingunni. Þau áttu á hinn bóginn er-
fitt um vik í augsýn erlendra fjöl-
miðla og fulltrúa alþjóðasamtaka á
borð við Amnesty International að
fyrirskipa fjöldahandtökur og fjölda-
morð án þess að geta bent á aug-
ljóst tilefni til að réttlæta gerðir sín-
ar. Þau reyndu því með öllum ráðum
að storka mótmælendum í þeirri von
að þeir létu skapið hlaupa með sig
í gönur og þar með gæfíst lag að
láta kné fylgja kviði. Að sögn vest-
rænna stjómarerindreka var það eitt
stærsta afrek Aung San Suu Kyi að
takast með persónu sinni að hafa
taumhald á æstustu stjórnarand-
stæðingunum.
Hinn 5. apríl munaði minnstu að
dagar Suu væm taldir. Hún var á
gangi ásamt allmörgum fylgismönn-
um sínum þegar heijeppi kom
skyndilega á vettvang og sex her-
menn tóku sér stöðu fyrir framan
hópinn og miðuðu byssum sínum á
Suu, reiðubúnir að hleypa af ef
göngumenn næmu ekki staðar. Suu
bað fylgismenn sína að víkja til hlíð-
ar og bíða sín á vegarkantinum, en
sjálf gekk hún eftir miðri götunni í
skotlínu áleiðis til hermannanna.
„Það virtist svo miklu einfaldara að
gefa þeim færi á aðeins einu marki,“
sagði hún síðar. Á síðustu stundu
fyrirskipaði aðvífandi hershöfðingi
fyrirliða hermannanna sex að láta
vogin falla.
í júní 1989 tóku stjórnvöld að
gefa til kynna að fyrirhugaðar kosn-
ingar í maí 1990 myndu ekki fela í
sér sjálfkrafa valdaafsal til sigurveg-
ara kosninganna, fyrst yrði nýkjörið
þjóðþing t.d. að samþykkja nýja
stjórnarskrá. í sama mánuði voru
settar enn strangari reglur um prent-
un og útbreiðslu á áróðri stjórnarand-
stöðunnar. Stjórnvöld hertu jafn-
framt persónulegan áróður gegn
Aung San Suu Kyi. Um miðjan júlí-
mánuð létu stjórnvöld það út ganga
að nú væri heimilt að handtaka pólit-
íska andófsmenn og dæma þá á
staðnum — ýmist til þriggja ára erfið-
isvinnu, ævinlangs fangelsis eða til
dauða.
Lýðræðishreyfingin ráðgerði að
halda Rangoon fjölmenna minning-
arathöfn um föður Suu hinn 19. júlí
(1989), en þá voru 22 ár frá því
hann var myrtur. Stjórnvöld brugð-
ust við með því að fyrirskipa út-
göngubann allan daginn. Sama dag
tóku hundruð hermanna sér stöðu
fyrir utan bústað Aung San Suu
Kyi. Daginn eftir var henni tilkynnt
að henni væri óheimilt að yfírgefa
heimili sitt eða hafa nokkurt sam-
neyti við fólk annað en nánustu fjöl-
skyldumeðlimi. Skorið var á símalín-
ur hússins og allt samband við um-
heiminn. í sama mund voru aðrir
helstu forystumenn Lýðræðishreyf-
ingarinnar handteknir. Lundúnablað-
ið The Times áætlaði að þá væru um
tvö þúsund stjómarandstæðingar í
fangelsi. Uppruni Aung San Suu Kyi
og sú hylli og aðdáun sem hún vann
sér á alþjóðavettvangi með boðskap
sínum gerði það að verkum að herfor-
ingjamir urðu að taka hana öðmm
tökum. Hún krafðist þess að vera
flutt í ríkisfangelsið eins og aðrir
stuðningsmenn hennar, hún ætti ekki
að njóta forréttindi umfram þá. Hún
hóf undireins hungurverkfall til að
fylgja eftir kröfu sinni og neytti
einskis nema vatns næstu tólf daga.
Þa var ástand hennar svo ískyggilegt
að stjómvöld óku með hana í ofboði
á sjúkrahús, og gáfu fyrirheit um
að félgar hennar í fangelsi yrðu ekki
pyntaðir. The Times sagði að hung-
urverkfall Suu væri „alvarlegasta
ögrun sem herforingjastjómin í
Búrma hefði staðið frammi fyrir“.
En heimafyrir neituðu stjórnvöld því
statt og stöðugt að Suu hefði farið
í hungurverkfall. Reyndar bámst
lengi vel engar fréttir af líðan henn-
ar. Dr. Micheal Aris, eiginmaður
hennar, hafði komið til Búrma um
líkt leyti og kona hans hóf hungur-
verkfallið, en herstjórnin handtók
hann umsvifalaust á flugvellinum.
Þrátt fyrir ítrekaðar fyrirspumir og
mótmæli vestrænna sendiráða spurð-
ist ekkert til hans dögum saman. Það
var ekki fyrr en honum var á endan-
um leyft að hitta vestræna sendiráðs-
fulltrúa stuttlega í viðurvist her-
manna að vestrænir ijölmiðlar fengu
að vita að kona hans væri enn á lífi.
*
Ijanúar 1990 var Aung San Suu
Kui bannað allt samneyti við fjöl-
skyldu sína. Eiginmanni hennar og
tveimur sonum er meinað að koma
til landsins. Hefur hún síðan verið í
algerri einangrun. í júlímánuði 1990
var tekið fyrir allt bréfasamband
hennar við eiginmann og syni. í heilt
ár hafa þeir engar áreiðanlegar
spumir haft af Iíðan hennar.
Með einangrun Aung San Suu Kyi
var bundinn endi á skipulagða fjölda-
andstöðu gegn stjómvöldum. Með
vopnavaldi tókst þeim að lama stjóm-
arandstöðuna tíu mánuðum áður en
kosningarnar fór fram í maí 1990.
Engu að síður vann Lýðræðishreyf-
ing Aung San Suu Kyi yfirgnæfandi
sigur í kosningunum og tryggði sér
81% þingsæta. Að dómi fréttaskýr-
enda og vestrænna sendiráðsmanna
í Rangoon er engum blöðum um það
að fletta að þama var um að ræða
glæsilegan persónulegan sigur fyrir
Aung San Suu Kyi og baráttu henn-
ar fyrir mannréttindum.
Sú spuming vaknar, hvers vegna
herforingjarnir létu kosningarnar
fara fram. Sumir halda því fram að
þeir hafí ætlað sér að ginna upp á
yfirborðið alla atkvæðamestu andófs-
mennina í landinu. Stærstur hluti
þeirra 392 sem kjörnir vom á þingi
undir merki Lýðræðishreyfingarinn-
ar sitja nú ýmist í fangelsi, hafa flú-
ið land eða em í felum. Öllu líklegra
er þó að herforingjaklíkan hafí ein-
faldlega trúað því að hún myndi fara
með sigur af hólmi. Kosningamar
vom hugmynd Ne Wins til að afla
landinu velvildar í útlöndum og laða
að erlenda fjárfestingu. Hann sagði
undirmönnum sínum að óþarft væri
að falsa úrslitin. Eins og svo margir
aðrir einræðisherrar í sögunni mun
Ne Win einfaldlega hafa staðið í
þeirri trú að honum hafi tekist allvel
að stjóma landinu. Hann taldi því
víst að meirihluti landsmanna, eink-
um landsbyggðarfólk, myndi, þegar
til kastanna kæmi, styðja þá sem
gefíð hafa landinu „öryggi og trausta
stjórn“. Ef hernum tækist að hafa
taumhald á áróðri námsmanna og
menntafólks, þá myndi hin óspillta
alþýða standa með stjórninni. Kosn-
ingaúrslitin voru valdhöfunum því
mikið áfall.
Þeir hafa hingað til afdráttarlaust
neitað að afsala völdum í hendur
borgaralegrar stjórnar. Og það er
ekkert sem bendir til að þeir ætli sér
það. Vestrænir stjórnarerindrekar
lýsa valdhöfunum sem hópi rudda-
legra, ómenntaðara og þröngsýnna
manna sem beri enga virðingu fyrir
mannslífum og hafí ekki hugmynd
um hvað lýðræði snúist eða hvemig
eigi að reka nútíma hagkerfí.
■ ■
Orvænting ríkir í landinu. Þessi
fjörutíu milljóna manna þjóð lifír í
stöðugum ótta. Fjölmennir flokkar
hermanna eru enn á götum úti. Að
sögn The Times hafa jafnvel harð-
skeyttustu námsmenn misst kjark-
inn. „Það er engin spuming að við
verðum undir eins skotnir ef við lát-
um eitthvað á okkur kræla,“ segja
þeir. Starfsmenn bandaríska sendi-
ráðsins í Rangoon segja að ekkert
lát sé á pyntingum fanga. Öllum
vestrænum blaðamönnum hefur ver-
ið úthýst úr landinu. Þegar stjórn-
völdum býður svo við að horfa tak-
marka þau síma- og skeytasamband
landsins við útlönd. Þúsundir manna
hafa verið fluttar nauðugar milli
landshluta; haldið er áfram að of-
sækja hin ýmsu þjóðarbrot í landinu;
allir gagnfræðaskólar og háskólar
landsins hafa verið lokaðar í þijú ár;
og allir 'sem grunaðir em um að
hafa samband við Vesturlandabúa
em umsvifalaust handteknir. Margar
konur em meðal þeirra sem hafa
verið ofsóttar. Réttur kvenna hefur
öldum saman verið í hávegum hafður
í Búrma og margar konur vom í
hópi sigurvegara Lýðræðishreyfing-
arinnar.
Fjöldi sagna er af óhugnanlegum
aðfömm yfirvalda, ekki aðeins gagn-
vart búrmönskum almenningi heldur
einnig gagnvart hinum ýmsu minni-
hlutaþjóðflokkum sem byggja landið.
Ungir menn úr þessum minnihluta-
hópum em t.d. oft teknir fyrirvara-
laust höndum og fluttir þangað sem
herinn er að beijast við uppreisnar-
hópa og notaðir þar sem burðarþræl-
ar og vinnudýr. Þá em þeir oft þving-
aðir til að ganga á undan hópi her-
mánna yfír svæði þar sem búat má
við að uppreisnarmenn hafí grafíð
jarðsprengjur í jörð. Líf þessara
manna er einskis virt, og ef þeir
reyna að flýja eða kikna undan þung-
um burði þá em þeir skotnir á staðn-
um.
Öðm hveiju berast fregnir um
mótmæli einstakra manna sem em
reiðubúnir að hætta lífi sínu. Alloft
hafa t.d. búddha-munkar risið upp
og andæft, en stjómvöld hafa ekki
hikað við að beita þá ofbeldi, enda
þótt þeir séu álitnir helgir menn í
Búrma. Margir munkar hafa verið
sendir í nauðungarvinnu.
Vestrænar ríkisstjómir hafa reynt
að einangra landið efnahagslega til
að knýja fram umbætur. Það hefur
dugað skammt. Grimmdarseggimir
hafa getað treyst á ótakmörkuð
vopnakaup frá kommúnistastjórninni
í Kína og til að ljármagna þau hafa
þeir sett náttúmauðævi landsins nán-
ast á útsölu. Efnahagur Búrma er í
rúst. Þetta land sem í eina tíð var
þriðji mesti hrísgrjónaútflytjandi
heims er nú, sem fyrr segir, meðal
tíu fátækustu þjóða veraldar. Allur
rekstur sem einhveiju skiptir er í
eigu ríkisins og þar eð 40% þjóðar-
tekna renna beint til „vamarmála"
— I landi sem á sér enga utanaðkom-
andi óvini — og annar stór hluti ríkis-
tekna hverfur sjálfkrafa til að standa
undir bílífí og persónulegri auðsöfn-
un valdhafanna, er augljóslega ekk-
ert fjármagn innanlands til nýrra
fjárfestinga. Eins og áður greinir
vom kosningamar í maí 1990 tilraun
til að laða að vestræna fjárfestingu,
en framferði herforingjaklíkunnar í
kjölfar þeirra hefur gert þá viðleitni
að engu. Valdhafarnir hafa því
bmgðið á það ráð að selja ófyrirleitn-
um útlendingum aðgang að auðæfum
landsins á spottpris. Tælensk skógar-
höggsfyrirtæki hafa t.d. fengið að
ganga berserksgang í hinum miklu
tekkskógum í Búrma. Um 80% af
tekkskógum heims em í landinu, og
halda umhverfissinnar því fram að
þeir séu í mikilli hættu vegna hins
skefjalausa skógarhöggs síðustu ár.
Fiskveiðiréttindi í landhelgi Búrma
hafa jafnframt verið sett á útsölu,
réttur til olíuvinnslu undan ströndum
landsins hefur verið seldur á lágu
verði til útlendra olíufélaga, og eink-
afyrirtækjum í Japan, Singapúr og
Suður-Kóreu hafa verið boðin reyfar-
akjör ef þau vilja fjárfesta í landinu.
Það er smánarlegt að íslenskt fyr-
irtæki skuli leggja sitt lóð á vogar-
skálarnar til að auðvelda grimmdar-
,C 5
seggjunum f Rangoon að afla fyár
til vopnakaupa. Samkvæmt frétt í
News From Iceland stofnaði Sigfús
nokkur Jónsson fyrirtækið Export-
Ice sérstaklega til að hafa yfímmsjón
með framkvæmdum bandarísks fyr-
irtækis, Miriam Marshall, sem hafðí
aflað sér (á útsöluverði) fískveiðirétt-
inda í búrmanskri fiskveiðilögsögu.
Segir í fréttinni að íslenskar áhafnir
muni stunda þar fískveiðar. Jafn-
framt er því haldið á lofti að þama
sé um að ræða íslenska viðleitni til
að renna frekari stoðum undir bágan
efnahag í Búrma — eins konar þróun-
arhjálp. I sama mund og hinn vest-
ræni heimur snýr bökum saman gegn
grimmdarseggjunum í Búrma, er
sem sagt stofnað fýrirtæki upp á
Islandi sérstaklega í því skyni að
auðvelda þessum óþokkum að mjólka
auðlindir landsins. Og forsprakki
þessa fyrirtækis, Sigfús Jónsson,
reynir að slá sig til riddara sem út-
flytjandi „íslensks hugvits“ til þriðja
heims lands!
Einræðisherramir í Myanmar, eins
og þeir kalla Búrma nú, hafa gott
samband við nágranna sína í löndum
Suðaustur-Asíu. Snemma í júnímán-
uði sl. smalaði t.d. tælenska lögregl-
an 185 flóttamönnum frá Búrma og
sendi þá yfír landamærin til Búrma
án nokkurs tillits til hver afdrif þeirra
yrðu þar. Ráðamenn í löndum Suð-
austur-Asíu láta sér fátt um fínnast
fordæmingu vestrænna ríkja á
stjórnarháttum í Búrma. Þeir telja
slík afskipti leifar af heimsvalda-
stefnu Evrópuríkja. Þetta kom ber-
lega fram á fundi sem fulltrúar þess-
ara landa áttu með fulltrúum Evr-
ópubandalagsins í Lúxemborg í lok
maí sl. Evrópubandalagið samþykkti
fyrir alllöngu að banna vopnasölu til
Mynmar (Búrma) og beindi þvi ein-
dregið til Asíuríkjanna að gera slíkt
hið sama. Fulltrúar Asíuríkjanna
virtust einhuga um að það kæmi
Evrópuríkjum ekkert við hvemig ráð-
amenn í Myanmar stjómuðu í sínu
eigin landi. „Evrópubúar og Asíubúar
líta heiminn ólíkum augum,“ sagði
einn austrænn embættismaður. Með-
an svo er verður ekkert lát á grimmd-
arverkunum í Búrma.
Herforingjamir hafa gefíð til
kynna að dóttur þjóðhetjunnar Aung
San muni ekki verða gert neitt mein.
Þeir vilja ákaft að hún yfirgefi land-
ið. Að sögn vikublaðsins The Eco-
nomist vonast þeir til að það verði
túlkað sem mannúðarverk á Vestur-
löndum. Kannski áf þeirri ástæðu
einni, segir The Economist, að Aung
San Suu Kyi staðráðin í að fara
hvergi. En málið er ekki svo einfalt.
Meðal Búrmabúa er þessi kona tákn
um frelsi og andúð þeirra á valdhöf-
unum. Ef hún yfirgefur landið missir
almenningur vonina. Þá væri ekkert
afl lengur f Búrma til að sameina
þjóðina — og stjómarandstaðan
myndi tvístrast.
Inæsta mánuði mun eldri sonur
Aung San Suu Kyi veita viðtöku hin-
um virtu Sakharov-verðlaunum sem
þing Evrópubandalagsins í Bmssel
hefur veitt móður hans. Fyrri verð-
launahafar eru Nelson Mandela og
Alexander Dubcek. Undanfarin 2-3
ár hefur Suu jafnframt komið sterk-
lega til greina við úthlutun friðar-
verðlauna Nóbels.
Að viðræðum mínum við margt
kunningjafólk hennar hér í Oxford
hef ég sannfærst um mannkosti
hennar og forystuhæfíleika. Enginn
efast um einurð hennar og þrek.
Nágrönnum hennar og fjölskylduvin-
um verður auk þess tíðrætt um tigin-
mannlega framkomu hennar og segja
að jafnvel á reiðhjóli hafí hún á sér
konunglegt yfírbragð. Margir ókunn-
ugir láta hins vegar í ljós furðu yfir
að þessi kona skuli hafa yfirgefið
syni sína og eiginmann til að beijast
fyrir fjarlæga þjóð við að því er virð-
ist vonlausar aðstæður. Fjölskyldan
kemur fyrst, segir þetta fólk. Al-
menningur nú á tímum á erfitt með
að setja sig í spor þeirra sem nauðug-
ir viljugir verða að gera upp á milli
einkalífs síns og hugsjóna sinna. í
raun og veru átti þessi kona engra
kosta völ; uppruni hennar og mann-
kostir gerðu það að verkum að þegar
til kastanna kom var hennar eigið
líf samofið lífi þjóðar hennar.
(Höfundur er ríthöfundur og stundar nú
doktorsnám í stjómmálafræði við háskólann
í Oxford.)