Morgunblaðið - 20.07.1991, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. JÚLÍ 1991
EFNAHAGSVAN]
OG RÍKISF JÁRMi

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Arvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Úrelt kerfi — ofveiði
Nú þegar Hafrannsókna-
stofnun leggur til að
þorskafli á næsta fískveiðiári
verði 250 þúsund tonn, eða 70
þúsund tonnum minna en áætl-
aður afli í ár, er ástæða fyrir
okkur að líta í eigin barm. Þessi
kreppa á að vísu ekki síst rætur
að rekja til náttúruaflanna því
að skilyrði í sjónum hafa verið
slæm undanfarin ár og þau
hafa ekki orðið til þess að efla
stofnana. En þá hefðum við
frekar en ella þurft að taka
okkur taki og horfast í augu
við blákaldar staðreyndir;
minnkandi þorskstofn á ís-
landsmiðum og þar af leiðandi
aukna hættu á ofveiði og
magnsóun þegar lífsnauðsyn-
legt hefur verið að breyta
minna magni í meiri gæði og
þá að sjálfsögðu einkum með
hagræðingu í sjávarútvegi og
betri nýtingu aflans í huga.
Hafrannsóknastofnun lagði til
enn minni þorskafla árin ’84
og ’85, eða 200 þúsund tonn.
Afli þau ár varð hinsvegar um
85 þúsund tonnum meiri. Nú
eru horfur enn verri vegna lé-
legrar nýliðunar síðustu árin,
einsog sérfræðjngar komast að
orði, og sþgjaiþeir að ljóst sé
að árlegur afli næstu þrjú árin
megi ekki fara yfir 250 þúsund
tonn ár hvert ef stofninn á að
lifa af.
Það er því augljóst að við
hljótum nú að gæta okkur betur
en áður. Nú verða menn að
leggjast á eitt um að nýta afl-
ann betur en nokkru sinni fyrr
og auka verðmæti hans einsog
kostur er og þá ekki síður að
leggja meiri áherslu á hagræð-
ingu og samruna fyrirtækja en
verið hefur og hefur Morgun-
blaðið margsinnis lagt höfuð-
áherslu á þessi atriði. Þó virðist
ekkert lát á því að menn taki
ný fiskvinnslufyrirtæki í notkun
og hugsi lítið sem ekkert um
að gjörnýta þau sem fyrir eru
en það væri að sjálfsögðu mikil-
vægur liður í batnandi afkomu
sjávarútvegsins og nauðsynlegt
til að vega up á móti því níu
milljarða tekjutapi sem stjórn-
málamenn og sérfræðingar
segja að blasi við vegna þessara
síðustu og verstu tíðinda úr
sjávarútveginum.
Yið blasir að fiskveiðistjórn-
un síðustu ára hefur ekki kom-
ið að því gagni í þessum efnum
sem ætlað var og nú munu eig-
endur auðlindarinnar gera meiri
kröfur á hendur þeim sem nýta
hana en nokkru sinni fyrr. Þeim
verður gert að sýna fyrirhyggju
og forsjálni og breyta minni
afla en áður í meiri gæðavöru.
Það getur tilaðmynda ekki ver-
ið hlutskipti íslensku þjóðarinn-
ar að sjá evrópumarkaði fyrir
hráefni sem aðrir vinna og
hagnast á. Það er ekki okkar
hlutverk að byggja upp fiskiðn-
að í Hull eða Grimsby, né held-
ur á meginlandinu, heldur eig-
um við að treysta okkar mat-
vælaframleiðslu einsog kostur
er og renna nýjum stoðum und-
ir öflugan útflutning fullverk-
aðrar vöru. Fólkið í landinu
þarf á þessari atvinnu að halda
og þjóðin þarf að hafa sannfær-
ingu fyrir því að um eign henn-
ar, auðlindina sjálfa, sé gengið
með þeirri virðingu sem hún á
skilið. í því felst að sjálfsögðu
að menn ríghaldi ekki í kvóta-
kerfí sem leiðir til lítillar hag-
ræðingar og ýtir undir að menn
nýti ekki allan fisk en fleygi
ákveðnu magni í sjóinn. En þá
fyrst munum við nýta auðlind-
ina til fullnustu þegar líftæknin
verður orðin uppbyggilegur at-
vinnuvegur í landinu. Hún mun
gera kröfur til gæða og fullnýt-
ingar þar sem nú er aftur á
móti lögð áhersla á hráefnis-
magn og verulegan útflutning
óunnins hráefnis. Slíkur út-
flutningur er að vísu skiljanleg-
ur þegar mun hærra verð fæst
fyrir fiskinn á erlendum mörk-
uðum en hér heima. Því þarf
að breyta með áherslu á full-
unninn fisk og aukið verðmæti
hans erlendis. Þar er að sjálf-
sögðu bæði um að ræða afnám
tolla og aukin gæði.
Tillögur Hafrannsóknastofn-
unar eru raunveruleikinn sjálf-
ur en engar blekkingar. Við
getum ekki lifað á blekkingum
til frambúðar. Raunveruleikinn
er harðari skóli en svo, það vita
sjómenn og útgerðarmenn öðr-
um betur. Ef okkur tekst ekki
að viðhalda stofnstærð þorksins
er líf íslensku þjóðarinnar í
húfi. Við fengum ekki 200
mílna fískveiðilögsögu til að
ganga svo nærri fiskstofnunum
að hætta steðjaði að þjóðinni.
Því ber okkur skylda til að horf-
ast í augu við staðreyndir. Það
hefur verið alltað því þjóðar-
íþrótt íslendinga að þreyja þorr-
ann. Við verðum að leggja það
á okkur enn einu sinni; blekk-
ingarlaust.
eftirFriðrik
Sophusson
Landsmenn standa nú frammi fyrir
alvarlegu andstreymi í efnahags-
málum. Meðan hagvöxtur er viðun-
andi í þeim ríkjum sem við berum
okkur gjarnan saman við, þá ríkir
hér stöðnun. Þetta skýrist af minni
framleiðslu, einkum fiskafla og
sjávarvinnslu, en einnig og ekki
síður af mistökum og óstjórn í efn'a-
hags- og atvinnumálum á liðnum
árum. Nú eru horfurnar þær fyrir
komandi ár að hagvöxtur verði
minni en enginn, jafnvel þótt í álver
verði ráðist. Það sér hver hugsandi
maður að við slíkar aðstæður verð-
ur erfitt að bæta afkomu heimil-
anna. Reyndar er fulit ábyrgðar-
leysi að heita slíku nema menn séu
tilbúnir að gera nú þegar viðeig-
andi ráðstafanir og horfa tvö til
þijú ár fram í tímann eftir varanleg-
um árangri. Þetta er hinn kaldi
veruleiki sem blasir við nú þegar
ríkisstjórnin er að marka stefnuna
í opinberum fjármálum fyrir árið
1992 og í hönd fara almennir kjara-
samningar.
Vaxandi vandi í
ríkisfjármálum
Á undanförnum árum hefur ástand-
ið í ríkisfjármálum stöðugt versnað.
Útgjöld hafa farið fram úr skatt-
tekjum og halli á ríkisbúskapnum
er ekki lengur tímabundinn. Vand-
inn hefur aukist á síðastliðnu ári
og er nú svo komið að í ár verður
halli ríkissjóðs a.m.k. 7-8 milljarðar
króna. Þetta gerist þrátt fyrir að
gildandi fjárlög geri ráð fyrir að
hann verði rúmir 4 milljarðar króna
og þegar hafí verið gripið til sparn-
eftir Gylfa Þ. Gíslason
í.
Því ber sannarlega að fagna,
hversu víðtækur skilningur er orð-
inn á því að mótun réttlátrar og
hagkvæmrar fiskveiðistefnu sé
eitt mikilvægasta viðfangsefni
íslenzkra þjóðmála. Enn er þó
djúpstæður ágreiningur um,
hvernig hagkvæmni og réttlæti
verði bezt tryggt, enda er hér um
gífurlega hagsmuni að tefla.
Ágreiningurinn er þó minni en
hann var fyrir einu til tveim árum.
Hafrannsóknastofnun birti fyrir
skömmu tiilögur sínar um æski-
lega hámarksveiði á næsta ári. Sú
mikla takmörkun veiðanna, sem
Hafrannsóknastofnun telur nauð-
synlega, er auðvitað mikið áfall
fyrir þjóðarbúið. Þessi niðurstaða
kemur ekki á óvart. Það hefur
nokkuð lengi legið í loftinu, hvert
stefndi í þessum efnum. Þess
vegna verður að taka tillit til til-
lagna fiskifræðinganna. Og þá er
ekki síður nauðsynlegt, að mótun
fiskveiðistefnunnar taki mið af
þessum tillögum.
Þegar eftir birtingu tillagna
f"ðarráðstafana. Slíkt var óraunsæi
iustu ríkisstjórnar. Auk þess er
rirséð að ýmsir sjóðir og stofnan-
ir 'ríkisins, sem ekki eru hluti af
ríkissjóði í þrengstu merkingu,
munu einnig verða fýrir miklum
skakkaföllum og standa þannig fyr-
ir eyðslu langt umfram efni. I raun
verður hallinn á ríkisbúskapnum því
dijúgum meiri en núverandi upp-
setning fjárlaga sýnir. Til þess að
mæta fjárþörf hins opinbera voru
áform um lántökur allt að 24 millj-
örðum króna, en nú stefnir í yfir
30 milljarða markið, þrátt fyrir
nýlegan niðurskurð. Áður en til
hans var gripið var búist við, að
lánsfjárþörfin yrði yfir 34 milljarðar
króna. \
Á sama tíma og ríkissjóðshallinn
vex dregur úr vexti þjóðarfram-
leiðslunnar og skattheimtan eykst.
Hvort tveggja hefur magnað út-
gjaldahvöt úr ríkissjóði án þess að
fólk hafi gert sér nægilega grein
fyrir að verið væri að stefna ríkis-
fjármálum í varanlegan vanda sem
erfitt yrði að komast út úr.
Vítahringur kyrrstöðunnar
í grófum dráttum lýsir varanleg-
ur halli á ríkisbúskapnum sér í því
að á lánamarkaðinum verður ríkis-
sjóður að bjóða í fjármagn til að
ná inn nægilegu Iánsfé. Afleiðing-
amar eru háir vextir sem kreppa
að atvinnulífinu, auk þess sem það
fé er ríkið tekur til sín getur ekki
jafnframt gengið til uppbyggingar
og aukinnar verðmætasköpunar. Á
meðan hið opinbera færir út kvíam-
ar er stakkur atvinnulífsins smám
saman þrengdur og þannig dregið
úr styrk undirstöðunnar, sem ber
uppi og kostar ríkisútgjöldin, þegar
til lengdar lætur.
Hafrannsóknastofnunar heyrðust
raddir um, að þær sýndu, að nú
bæri að halda fast við óbreytta
fiskveiðistefnu, allar hugmyndir
um veiðigjald hlytu að teljast end-
anlega úr sögunni, og var veiði-
gjald ávallt nefnt álögur á útgerð-
ina eða auðlindaskattur. Þessar
ályktanir era alrangar. Hitt er
miklu nær sanni, að tillögur Ha-
frannsóknastofnunar staðfesti
nauðsyn nýrrar stefnu í sjávarút-
vegsmálum.
Jafnframt því sem lögð var
áherzla á óbreytta fískveiðistefnu
og veiðigjaldi hafnað var réttilega
sagt, að nauðsynlegt væri að sam-
eina veiðiheimildir og minnka flot-
ann. Auðvitað hefur það alltaf átt
að vera eitt meginmarkmið skyn-
samlegrar fiskveiðistefnu að
minnka alltof stóran fiskveiðiflota,
og á það sannarlega ekki síður við
nú, þegar við blasir, að draga þarf
úr veiðum. En er rétta leiðin þá
að halda fiskveiðistefnunni
óbreyttri? Hefur fiskveiðistefnunni
frá 1984 tekizt að minnka fisk-
veiðiflotann? Það hefur verið og
er einmitt einn megingalli hennar,
að það hefur ekki tekizt. Flotinn
hefur haldið áfram að vaxa. I
grein, sem ég skrifaði í Morgun-
Á þennan hátt myndast víta-
hringur. Halli ríkisins þrengir að
atvinnulífinu, minnkar vaxtar-
möguleika þess, en það eykur enn
á hallatilhneigingu ríkissjóðs. Minni
vaxtarmöguleikar atvinnulífsins
skerða svo aftur lífskjör fólksins í
landinu, þannig að hér er mynduð
einskonar gildra sem erfitt er að
komast út úr. Erlendis er slík gildra
þekkt fyrirbrigði. Mörg Vestur-Evr-
ópulönd lentu í henni snemma á
síðasta áratug og uppskáru rýran
hagvöxt og vaxandi atvinnuleysi.
íslendingar hafa komist hjá þessu
þar til nú á allra síðustu árum,
þegar stöðnun hagvaxtar og halli
ríkisbúskapar hafa haldist í hendur
á hliðstæðan hátt og í mörgum
nágrannalöndum.
Þessari þróun verður að snúa
við, þannig að atvinnulífinu verði
aftur tryggt nægjanlegt svigrúm
og ríkisvaldið vinni með einstakling-
unum og fyrirtækjunum sem skapa
verðmætin, en ekki gegn þeim. Það
er eina færa leiðin út úr þeirri stöðn-
un og afturför í lífskjöram sem við
stöndum nú frammi fyrir. Ríkis-
valdið á ekki sjálft að standa fyrir
atvinnuuppbyggingu né Ieysa ein-
staklingsframtakið af hólmi í þeim
efnum. Hlutverk ríkisvaldsins er að
búa atvinnulífinu almenn starfsskil-
yrði og gæta hófs í skattlagningu
og öðrum afskiptum. En hvorugt
þetta næst með óbreyttri ríkisfjár-
málastefnu.
Vandinn vex enn
Eins og dæmið lítur út nú, má
ætla að á þessu ári verði tekjur
ríkissjóðs nálægt 102 milljörðum
króna, útgjöldin nálægt 110 millj-
örðum og hallinn því 7-8 milljarðar.
Fyrstu drög að fjárlögum næsta árs
blaðið 23. október í fyrra, birti ég
línurit, sem Þjóðhagsstofnun hafði
gert að beiðni minni og sýndi
breytingu á afla og skipastól frá
1984 til 1989. í ljós kom, að verð-
mæti fiskiskipastólsins hafði auk-
izt um 30%.
Fiskveiðistefnan hefur ekki að-
eins brugðizt að því leyti, að flot-
inn hefur ekki minnkað og nauð- '
synleg hagræðing hefur ekki
náðst, heldur hefur henni fylgt
mikið félagslegt ranglæti. Mikill
auður hefur safnazt á hendur nok-
kurra útgerðarfyrirtækja í skjóli
þess, að þeim hefur verið úthlutað
verðmætum veiðiheimildum án
endurgjalds. Er skynsömum
mönnum í raun og veru ekki ljóst,
hver áhrif það mun hafa á verð
kvóta í fijálsum viðskiptum, ef
veiðiheimildir verða takmarkaðar
verulega frá því sem nú er? Auðvit-
að mun verð á kvótum hækka.
En það væri ranglátt, að sú verð-
hækkun hafnaði í vösum útgerðar-
manna.
Ástæða er til þess að harma,
að þrátt fyrir þá upplýstu um-
ræðu, sem átt hefur sér stað um
fiskveiðistefnuna undanfarið, skuli
enn vera talað um veiðigjald sem (
ÞRÖNGIR HAGSM
EÐA ÞJÓÐARHEE