Morgunblaðið - 30.11.1995, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 30. NÓVEMBER 1995
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
l
Nýjar bækur
• ÍSLENSKI kiljuklúbburinn hefur
sent frá sér þrjár nýjar bækur;
Atburðir við vatn er skáldsaga
sem færði höfundi sínum, Kerstin
Ekman, Bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs á síðasta ári. Á
Jónsmessunni árið 1974 kemur
Annie Raft ásamt dóttur sinni til
smábæjar í Norður-Svíþjóð og ætl-
ar að setjast að í sveitakommúnu
þar sem elskhugi hennar, Dan, er
fyrir. Henni til undrunar kemur
Dan ekki til að taka á móti þeim.
Sverrír Hólmarsson þýddi bókina
sem er 430 bls. Hún kostar 890 kr.
Þetta erallt aðkoma er skáld-
saga eftir Hallgrím Helgason.
Bókin fjallar um stormasaman fer-
il dáðrar iistakonu, Ragnheiðar
Bimu, allt frá getnaði til nýjustu
sigra hennar í lífi og list.
Bókin er 434 bls. og kostar 899 kr.
Forboðna borgin er skáldsaga
eftir William Bell. Alex Jackson
er sautján ára skólastrákur sem fer
með pabba sínum til Kína að taka
fréttamyndir fyrir sjónvarpsstöð.
Atburðir taka óvænta stefnu og
allt í einu er hann staddur á Torgi
hins himneska friðar í Peking þar
sem kínverski herinn ræðst á náms-
menn sem hafa gert uppreisn gegn
kerfinu.
Guðlaug Richter þýddi bókina sem
er 195 bls. og kostar 799 kr.
Veruleikinn á röngunni
BOKMENNTIR
Smásögur
Jólasögur úr samtímanum
eftir Guðberg Bergsson. 104 bls.
Útg. Forlagið. Prentun: Oddi hf.
Reykjavík, 1995. Verðkr. 1.980.
BÓK þessa tileinkar Guðbergur
Friedrich Nietzsche sem »hélt því
fram í fúlustu alvöru við andlátið
árið 1900 að guð kristinna manna
væri löngu dáinn úr leiðindum«.
Ekki verður annað sagt en heim-
spekingar 19. aldar ætli að endast
vel skáldum vorum. Tilvitnun Guð-
bergs í Nietzsche má þó teljast yfir-
varp eitt fremur en andi Nietzsches
svífí yfir vötnunum í þáttum þess-
um. Einhvers staðar er Freud líka
nefndur til sögunnar og gegnir svip-
uðu máli um tillegg hans. Þetta eru
jólasögur með öfugu formerki,
koma sáralítið nálægt jólunum og
enn síður nálægt þeirri tilfinningu
sem hinn dæmigerði íslendingur
hefur fyrir þeirri stórhátíð. Fyrir
guðdóminum, lifandi né dauðum,
fer ennþá minna. í raun eru þetta
skopsögur þar sem lágkúru ís-
lenskra smáborgara er brugðið upp
í ýmsum myndum. Latir eru þeir,
hirðulausir og hræddir
hver við annan og þess
vegna leiðitamir og
skjótir að fylgja al-
mennu fordæmi í hvaða
mynd sem það birtist.
Búi þeir í blokk hirða
þeir lítt um sameignina;
nenna ekki að þrífa.
Þar til Jesúbarnið kem-
ur og allir verða góðir;
eða að minnsta kosti
skárri. En Jesúbarnið
er ekki jólabarnið dæ-
migerða, reifað og
liggjandi í jötu. Miklu
fremur getur það kall-
ast umskiptingur eins
og þeim er lýst í þjóð-
Guðbergur
Bergsson
nær að hann virði það
fyrir sér sem athugull
en jafnframt þónokkuð
sposkur áhorfandi.
Hann kafar ekki djúpt
en sér því betur það
sem hann vill sjá. Þess
vegna tekst honum svo
oft að gera mikið úr
litlu, lýsa manngerð
með fáum dráttum.
Allmikill stigsmunur
er á sögum þessum og
Músin sem læðist en
eðlismunur enginn.
Þeim sem lesið hafa
síðari bækur Guðbergs
koma jólasögur þessar
enn siður á óvart. Höf-
sögum og skáldskap. Það er »með
svart hár og mikið, hrokkið skegg,
klætt hvítri skikkju«. Það tekur eér
strax fyrir hendur að skúra stigann
og gerir íbúunum þar með skömm
til svo þeir sjá sitt óvænna og bæta
samstundis ráð sitt!«
Guðbergur útmálar íslenskt
mannlíf, séð að norðan og neðan;
sýnir raunveruleikann á röngunni
og lætur skáldfákinn pijóna undir
sér á skeiðvöllum hugarlands. Að
hann skoði lífið skyggnum augum
- það er of mikið sagt. Hitt er sönnu
undurinn er enn að lýsa hinu sama,
atferli landans og innræti eins og
það birtist í daglega lífinu, eða öllu
heldur eins og það kraumar undir
yfirborði daglega lífsins. Innantómt
getur það sýnst og fáfengilegt, til-
gangslaust og gleðisnautt. Þess
vegna er 'svo stutt í grettuna undir
spariandlitinu, stellingin svo afkára-
leg miðað við stöðuna, lífið svo grát-
broslega tilgerðarlegt og rangsnúið
þegar því er brugðið undir smá-
sjána. Stríð og streð lífsbaráttunnar
verður að vanabundinni áráttu,
stjórnleysi tilfinninganna við undir-
leik frumhvatanna er einatt að berj-
ast vonlítilli baráttu við hömlur sam-
félagsins sem er eins og einstakling-
urinn, argsamt og smámunasamt.
Stríðni Guðbergs birtist ekki
hvað síst í þolfimi hans að henda á
lofti grafalvarleg dægurmál. Hann
kann að snúa út úr alvörunni, beija
á bresti hugsjónanna og klæða
visku spakvitringanna í trúðs gervi.
Kvennaguðfræðin fær sinn skammt
í síðustu sögunni sem ber fyrirsögn-
ina: Telpan Jesú bjargar karlmanni
frá drukknun á Kanaríeyjum. Sam-
kvæmt orðum Guðbergs er sagan
sú »mest í ætt við samtímann«. Rök
þau, sem þar eru færð fyrir því að
guðdómurinn sé kvenkyns, ber
varla að taka alvarlega. Ekki er þó
þar með sagt að þau séu hald-
lausari en hver önnur.
Jólasögur úr samtímanum er
ekki besta bók Guðbergs. Það er á
fárra færi að skrifa sinn Tómas
Jónsson nema einu sinni. Og húmor-
inn verður þunglamalegri þegar
árin færast yfir, það er eins og
hvert annað dapurlegt lögmál. I
raun er þetta dæmigerð bók höf-
undar sem hefur náð fullri leikni í
aðferð sinni og getur beitt henni í
það óendanlega þótt honum liggi
ekki alltaf jafnmikið á hjarta. Guð-
bergsaðdáendur munu örugglega
hafa gaman af. Um viðbrögð hinna
verður engu spáð.
Erlendur Jónsson
Ást og dauði
• UNDIR verndarhendi saga
Bjarna Kristjánssonar miðils er
komin út. Steinunn Eyjólfsdóttir
skráði.
„Bjarni Kristjánsson er meðal
virtustu miðla þjóðarinnar en jafn-
framt einn þeirra yngstu. í þessari
bók gerir hann grein fyrir þeirri
skoðun sinni að allir menn séu
undir guðlegri verndarhendi, svo
framarlega sem þeir viljá það sjálf-
ir. Eitt dæmi þess er hans eigin
ævi. Þrátt fyrir óvenju erfiða
bemsku og andstætt umhverfi,
hefur hann náð langt á hinni and-
legu braut og vinnur nú eingöngu
við að hjálpa öðrum," segir í kynn-
ingu.
• LJÓSHEIMAR, Guðspekisam-
tökin í Reykjavík, hafa sent frá
sér nýja bók „Hinn kyrri hugur“.
Bókin sem er 93 síður í vasabroti
er fyrsta bók White Eagle sem
þýdd hefur verið á íslensku og inni-
heldur spakmæli hans.
Nafn bókarinnar er fengið úr
einu spakmælanna sem er:
„Leyndardómur styrkleika felst
í hinum kyrra huga. “
Bókin er meðal annars seld í
versluninni Betra lífi íBorgar-
kringlunni og á skrifstofu Ljós-
heima, Hverfisgötu 105, fimmtu-
daga frá kl. 14-17. Ljósheimar
hafa einniggefið út bækurnar,, 17
þrep til fullkomnunar", „Andleg
uppbygging mannsins", „Lögmál
ljóssins", „Hvíta bræðralagið" og
„ Skerpið sjónina “.
• FRANK og Jói: Strandvegs-
málið eftir Franklin W. Dixon í
þýðingu Gísla Ásmundssonar.
„Frank og Jói eru synir frægs
rannsóknarlögreglumanns ogeru
þeir ákveðnir í að feta í fótspor
föður síns, en þeir vilja vinna sjálf-
stætt og án hjálpar hans .Og verk-
efnin eru á hveiju strái. Frank og
Jói lenda í margvíslegum ævintýr-
um við að upplýsa þau mál sem
þeir fást við.“
Útgefandi er Skjaldborg hf. Verð
1.380 kr.
• KIM og félagar eftir Jens K.
Holm í þýðingu Knúts Kristins-
sonar er komin út.
Kim og félagar er fyrsta bókin
í bókaflokknum um Kim og félaga
hans, sem nú er verið að gefa út
á ný. „Kim er hörkuduglegur strák-
ur og lendir í mörgum æsandi
ævintýrum ásamt félögum sínum,
þeim Brilla, Eiríki og Kötu.“
Utgefandi er Skjaldborg hf. Verð
1.280 kr.
BOKMENNTIR
Skáldsaga
DYRNARÞRÖNGU
eftir Kristínu Ómarsdóttur. Mál og
menning — 200 síður. 2.980 kr.
KRISTÍN Ómarsdóttir hefur í öll-
um sínum verkum fengist við að
lýsa ólíkum tilbrigðum ástarinnar.
Með einföldu og oft naífu tungu-
máli rissar hún upp myndir af
átökum elskenda, af samskiptum
foreldra og barna, af þrá eftir að
langanirnar verði uppfylltar, af
þrá eftir því að finna einhvers
konar hamingju í öryggislitlu lífi.
Styrkur þessara lýsinga hefur ein-
att falist í óvæntu sjónarhomi
þeirra. Með því að
sviðsetja hversdags-
legar aðstæður í
drauma- og furðu-
heimum ímyndunar-
aflsins tekst Kristínu
með lúmsku skopskyni
að nauðaeinfalda og
oft eilítið bamalegri
málnotkun að draga
fram það sem máli
skiptir í samskiptum
mannanna. Hún nær
oft að segja í örfáum
línum það sem við öll
vildum alltaf segja um
ástríður og einmanale-
ika en aldrei gátum. í
einu smábroti eða ljóði
þræðir hún hárfínt jafnvægi á
milli fáránleikans og tregans með
öryggi sem er hennar sérgrein.
Hún hefur þráð sérstaka aðferð í
skáldskap sínum, sérstakan tón
sem ekki verður ruglað við tón
annarra skálda.
Þessi nýja skáldsaga markar á
engan hátt nein kaflaskil í þessari
þróun. Strax í fyrstu málsgreinun-
um má eygja framangreind stílein-
kenni og það má ljóslega greina
rödd sögumannsins sem Kristín
notast oft við í verkum sínum.
Rödd sem er kankvís og hnyttin,
eilítið tryllt og segir jafnt frá furð-
um sem ósköp hversdagslegum
viðburðum í sama yfirvegaða tón-
irum. Og líkt og oft áður í textum
Kristínar er lesandinn hér staddur
í ímynduðu landi. Aðalpersóna
sögunnar, Þórunn, er á ferðalagi
og kemur til borgarinnar Dyrnar
þröngu á Sikiley. Sikiley er víst
fræg fyrir baðstrendur sínar en
Dyrnar þröngu er langt inn í landi
þar sem engar strendur er að finna
og þangað slæðast ekki margir
ferðamenn. Þórunn hefur brugðið
sér þangað í stutt frí á meðan
maður hennar liggur veikur á spít-
ala í einum baðstrandarbæjanna
og hún er vart komin til borgarinn-
ar er hún er hrifin inn í heim þar
sem ástríður og þrár stýra ferð
persónanna. Sagan er súrrealísk
sviðsetning á villuráfi Þórunnar
um völundarhús tilfínninganna,
fjarri kjölfesti borgaralegrar til-
vistar sinnar, fjarri fjölskyldu og
forvitnum augum nágrannanna
heima á íslandi. Hún er stödd í
ríki draumsins þar
sem allt sem fyrir
verður umbreytist í
tákn grimmdar og
kynferðislegra lang-
ana. í þijá daga ráfar
hún um borgina, nýt-
ur ásta, hafnar
ágengum aðdáendum
sínum en hrífur þá
aftur til sín. Fólk er
drepið og rís aftur frá
dauðanum og að lok-
um drepur Þórunn
sjálf, drepur vegna
ástar, eða bara vegna
þess að. Því þetta er
heimur þar sem hið
illa og hið unaðs-
kennda renna saman í ósundur-
greinanlega heild. Þar sem vald-
beitingin og grimmdin eru óijúfan-
legur hluti ástarinnar.
Þessi grimmdar- og ástarsaga
hverfist um vald og valdbeitingu.
í hálfrökkri nautnaheimsins sem
Kristín lýsir hefur ferðamaðurinn
þurrkað út línuna á milli þess leyfí-
lega og þess óleyfilega, milli þess
góða og hins illa. Aðkomumaður-
inn nýtur valds síns. Dyrnar
þröngu er fátæk borg og Þórunn
sem fulltrúi hins velstæða, ljós-
hærða og freka norðurálfubúa
verður að upphafinni mynd sem
hinir innfæddu þrá að höndla.
Samskipti aðkomumannsins og
hinna innfæddu. Báðir aðilar þrá
framandleikann, þrá að höndla hið
dýrmæta í fjarlægðinni í gegnum
líkama elskhugans en af því að
aðstaða þeirra er ójöfn verða
ástríðumar að blóðugri valdabar-
áttu. Hið góða er þegar upp er
staðið hið illa, það er ekki hægt
að skilja þar á milli. Unaðurinn
byggir á kúgun og tortímingu.
Að endingu drepur Þórunn þann
sem ef til vill elskár hana til að
viðhalda frelsi sínu eða kannski
bara vegna þess að. Munurinn á
þessu tvennur er alltaf óljós.
Þessi súrrelíski heimur þar sem
samband orsaka og afleiðinga lýt-
ur rökfræði draumsins með öllum
sínum furðulegu þráhyggjum, með
ofbeldi sínu, nautnum og ógrund-
uðu ákvörðunum, er heimavöllur
Kristínar. Hún hefur með hverri
nýrri bók haldið áfram að kanna
þennan völl í ýmsum tilbrigðum.
I þetta skipti hefur skáldsögu-
formið orðið fyrir valinu og það
sem ef til vantar upp á að þessi
annars mjög forvitnilega bók nái
fullum slagkrafti er ákveðinn
skortur á innri spennu í textaheild-
inni sem kannski má skrifa á
reikning formsins. Sú draum-
kennda atburðarás sem sagan
byggir á teygir lopann og pijónar
atriði við atriði sem mörg hver
bæta ekki neinu nýju við. Grunn-
þættir frásagnarinnar eiga á
hættu að ganga sér til húðar vegna
þess að einhæfni málfarsins nær
ekki að gera tilbrigðunum nógu
sannfærandi skil. Tungumálið
hættir smám saman að vekja upp
tilfinningu furðunnar og þar með
tilfinninguna fyrir ástríðunum og
grimmdinni og verður matt og
þreytt. Ef til vill felst svarið við
þessu vandamáli spennufallsins í
því formi sem Kristín þreifaði fyr-
ir sér með í „Einu sinni sögum“
(1991) og byggðist á mjög strangri
uppröðun stuttra prósabrota sem
öll endurtóku sömu formúlurnar.
Tungutak Kristínar og skáldheim-
ur eru nefnilega þegar allt kemur
til alls fremur takmörkuð en þessi
takmörk eru án efa helsti styrkur
hennar um leið og þau birta einn-
ig hennar helsta veikleika. Þegar
best tekst til, eins og stundum í
þessari sögu, verða þessar tak-
markanir til að skapa fyndin og
nýstárleg sjónarhorn, andrúmsloft
sérstakrar veraldar sem aðeins
Kristín nær að framkalla, en til
að viðhalda þessari spennu þarf
strangt aðhald sem samsvarar
takmörkum tungumálsins og
skáldheimsins og það vill stundum
slakna um of á því í langri sögu.
Kristján B. Jónasson
Nýjar bækur
Tilfinn-
ingar ein-
staklings
ÚT ER komið Bergmál tímans brot-
ið gler eftir Lárus Hinriksson, fyrsta
ljóðabók hans, en áður útkomnar
skáldsögur eftir Lárus eru Gátuhjól-
ið 1993 ogLúpína
1994.
„Þessi bók er
ort um hringrás
tímans og um til-
finningar ein-
staklings (sálar)
sem fæðist og
gleypir fyrsta súr-
efnið áður en
naflastrengurinn
er í sundur,“ segir
í kynningu.
Lárus gerði myndirnar í bókina
og verða þær sýndar í Deiglunni á
Akureyri 2.-16. des.
Útgefandi er IS-EY útgáfan á
Akureyri. Bókin var prentuð í G.
Ben Eddu, Kópavogi, og kostar kr.
1.450.
Frásagn-
ir lækna
FIMM læknar segja frá er komin
út. Önundur Björnsson skráði.
Læknarnir segja frá sjálfum sér,
skoðunum sínum og læknisferli, en
þeir eru: Árni
Björnsson fyrr-
verandi yfirlæknir
lýtalækninga-
deildar Landspít-
alans, Björn Ón-
undarson fyrrver-
andi héraðslæknir
og heimilislæknir
í Reykjavík til
margra ára,
Hrafnkell Helga-
son yfirlæknir á
Vífilsstöðum, Pétur Pétursson frá
Höllustöðum, heimilislæknir á Ak-
ureyri og Þorgeir Gestsson fyrrver-
andi héraðslæknir og heimilislæknir
í Reykjavík.
Útgefandi er Setberg. í bókinni
eru 65 myndir og hún er 256 blaðsíð-
ur. Bókin kostar 3.250 kr.
Kristín
Ómarsdóttir
Lárus
Hinriksson
Önundur
Björnsson
I
H