Morgunblaðið - 19.07.1998, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 19. JÚLÍ 1998
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
+ Sigurbergur
Pálsson fæddist
að Rauðabergi á
Mýrum í Homafirði
11. nóv. 1910. Hann
lést á Dvalar- og
hjúki'unarheimilinu
Kumbaravogi hinn
6. júlí síðastliðinn.
Foreldrar hans
vom Pálina Daní-
elsdóttir, f. 1. des.
1884 á Viðborði í
Homafirði, d. 1985,
og Páll Bergsson, f.
16. des. 1862 ÍBorg-
arhöfn í Suðursveit,
d. 1946. Systkini Sigurbergs
em: 1) Daníel Skafti, f. 20. sept.
1915, kvæntur Þuríði Egilsdótt-
ur. 2) Magnús Guðjón, f. lí. des.
1918, d. 14. maí 1919. 3) Þóra
Guðrún, f. 21. sept. 1926, gift
Sæmundi G. Pálssyni, d. 1990.
Hinn 11. nóv. 1935 kvæntist
Sigurbergur Ingunni Kristrúnu
Grímsdóttur, f. 20. maí 1905. á
Kirkjubóli í Kirhjubólshreppi í
Strandasýslu, d. 11. júní 1975.
Börn þeirra em: 1) Sigríður, f.
12. mars 1937, maki Bjöm Páls-
son, þeirra börn em: a) Sigur-
bergur, f. 24. sept. 1956, b)
Bima Hugrún, f. 27. sept. 1957,
c) Steinn Logi, f. 1. sept. 1959.
2) Pálína Þórdís, f. 9. des. 1940.,
maki Stefán Kjartansson,
þeirra börn era: a) Ingunn
Kristrún, f. 21. júní 1961, b)
Ragnheiður Elín, f. 6. júní 1968.
3) Bára, f. 7. jan. 1943, maki
Ragnar Leví Jónsson, þeirra
börn era: a) Ingibergur, f. 16.
okt. 1961, b) Sóley, f. 22. júlí
1965, c) Bogey, f. 2. maí 1969.
Barnabarnabörnin eru 17 og
Sigurbergur ólst upp á Rauða-
bergi í mikilli fátækt eins og svo
margir aðrir í þá daga. Skólaganga
hans varð ekki löng og þurfti oft að
fara langar leiðir til að sækja
kennslu. 15 ára gamall fer hann í
vegavinnu í Hróarstungu snemma
vors og er þar til seint um haustið.
Þar með byrjar hann að afla fjár til
heimilisins. Veturinn eftir mun hann
hafa verið við bát frá Seyðisfirði,
sem gerður var út frá Höfn og sum-
arið eftir fer hann aftur í vegavinnu.
17 ára gamall hélt hann fótgangandi
til Keflavíkur þar sem hann réð sig
sem sjómann á mótorbát. Útgerðar-
maður bátsins sagði honum að ef
hann stæði sig vel skyldi hann borga
honum 600 kr. fyrir vertíðina og það
fékk hann og þótti gott. Það mun
hafa þurft bæði kjark og áræði til að
ráðast í það af unglingi að fara
gangandi frá Hornafirði til Suður-
nesja, en hvorugt mun hann hafa
skort, hvorki þá né síðar. Hann fór á
stað í fylgd með landpósti yfir vötn-
in og mun hafa haft hans samfylgd
út á Síðu. Þar komst hann í fylgd
fleiri manna sem voru einnig á fór-
um til Suðumesja á vertíð. Þeir
komu að kvöldi dags að bænum
Kerlingardal eftir mikla hraknings-
ferð vegna veðurs yfir Mýrdalssand
og Höfðabrekkuheiði. Hann mun
hafa verið verst staddur af þeim fé-
lögum, hafði hvorki hlífðarfót né
þurr föt til skiptanna. Samferða-
menn hans báðu þá húsbændur í
Kerlingardal að annast hann og
senda til baka með næstu póstferð,
en þeir héldu svo áfram til Víkur.
Þetta kvöld voru föt hans þurrkuð í
Kerlingardal og morguninn eftir rís
hann snemma úr rekkju eins og
hans var vani og er kominn til Víkur
áður en samferðamenn hans fóru
þaðan. Var ekki á það minnst eftir
það að senda hann til baka. Þessi ár
sem hér eru nefnd og nokkur fleiri
fara allir peningar sem hann vinnur
inn til hans fátæka heimilis á Rauða-
bergi, fyrst til kaupa á parti í jörð-
inni og síðan til byggingar húsnæðis
yfir bústofn.
Hann stundaði ýmsa vinnu sunn-
anlands fyrstu árin þ.á m. sjó-
mennsku, akstur og vegavinnu.
Tvítugur að aldri varð hann vega-
eitt barnabarna-
barnabarn.
Sigurbergur fór
ungur að heiman.
Hann starfaði fyrst
við sjósókn og
vegavinnu og var
vegavinnuverk-
sljóri víða um land-
ið. Hann var síðan
vörabflsljóri í mörg
ár á eigin bfl. Síðar
fékk hann ásamt
Sigurði Snæland
Grímssyni sérleyfið
Áætlunarbflar Mos-
fellssveitar og sam-
an ráku þeir það í mörg ár. Þeir
eignuðust marga hópferðabfla
og stórt verkstæði á Lágafelli í
Mosfellssveit. Árið 1954 skiptu
þeir upp rekstrinum, en höfðu
um það leyti keypt Bflabúð
(Haraldar Sveinbjörnssonar) á
Hverfisgötu 108. Skiptin vora
þannig að Sigurður Snæland
tók yfir sérleyfið og hópferðirn-
ar ásamt tilheyrandi bflaflota,
en Sigurbergur verkstæðið og
verslunina sem hann nefndi
Bflavörabúðina Fjöðrina. Sigur-
bergur flytur sfðan verslunina
að Laugavegi 168 og þar byrjar
hann einnig með smfði og und-
irsetningar á pústkerfum í bif-
reiðar. Árið 1972 flytur hann
fyrirtækið í Skeifuna 2, en þar
hafði hann byggt stórt verslun-
arhúsnæði. Sigurbergur rak
fyrirtæki sitt allt til ársins 1988
en þá tók fjölskylda hans við
rekstrinum.
Sigurbergur verður jarð-
sunginn frá Áskirkju á morgun,
mánudaginn 20. júlí, og hefst
athöfnin klukkan 15.
vinnuverkstjóri og vann við vega-
gerð víða um land, t.d. á Holtavörðu-
heiði, Siglufjarðarskarði, á Strönd-
um og víðar.
Hann kynntist konu sinni Ingunni
Kristrúnu Grímsdóttur ættaðri frá
Kirkjubóli í Strandasýslu þegar
hann var við vegagerð á Holtavörðu-
heiði, en hún var þá ráðskona þar.
Þau giftu sig 11. nóv. 1935. Eignuð-
ust þau 3 dætur, Sigríði f. 12. mars
1937, Pálínu f. 9. des. 1940, og Báru
f. 7. jan. 1943.
Á stríðsárunum eignast hann
vörubifreið sem hann gerði út á eig-
in vegum. Voru þá mikil verkefni við
flugvallargerð og aðrar fram-
kvæmdir á vegum Breta vegna
striðsástands sem þá var í Evrópu.
Sigurbergur fer út í rekstur rútu-
bíla ásamt Sigurði Snæland Gríms-
syni og höfðu þeir sérleyfi fyrir
áætlunarbíla Mosfellssveitar sem í
þá daga var erfiðari leið en nú er,
einnig ráku þeir bílaverkstæði á
Lágafelli í Mosfellssveit. Árið 1954
kaupa þeir bílabúð á Hverfisgötu
108, en upp úr því skipta þeir fyrir-
tækinu þannig að Sigurbergur fær
bílabúðina og verkstæðið, en Sigurð-
ur Snæland rútumar, sérleyfið og
hópferðirnar. í fyrstu verslaði hann
með fjaðrir og ýmsar smávörur og
þá verður til Bílavörubúðin Fjöðrin.
Hann fer út í að láta smíða púströra-
beygjuvél, sem líklega er fyrsta vél-
in sinnar tegundar sem tekin er í
notkun hér á landi og var hún á
Lágafelli. Sigurbergur var fram-
sýnn maður og þarna sá hann fyrir
að mundu verða arðvænleg viðskipti
sem og reyndist rétt. Seinna fer
hann út í að láta smíða stærri og
fljótvirkari rörabeygjuvél sem hann
notaði síðan til framleiðslu á
púströrum og var hún í notkun allt
til ársins 1997. Hann fer einnig út í
innflutning á pústkerfum og er þá
Fjöðrin flutt í stærra húsnæði að
Laugavaegi 168. Þar setur hann upp
sérhæfða þjónustu við smíði og und-
irsetningar á pústkerfum í bifreiðar
og framleiðslu á fjaðraklemmum.
Árið 1972 flytur hann fyrirtækið í
nýtt og stærra húsnæði í Skeifunni 2
sem hann hafði sjálfur látið byggja,
þar sem innflutningur á bílavara-
hlutum hafði aukist verulega.
Nokkrum árum áður hafði hann
keypt húsnæði að Grensásvegi 5
undir framleiðsluna. Þar byrjar
hann með vísi að hljóðkútafram-
leiðslu sem stækkar um sig og kaup-
ir hann þá húsnæði í Skeifunni 6 og
er hljóðkútasmíðin þá flutt þangað.
Vélakostur fyrir þessa framleiðslu
var mjög sérhæfður og hafði hann
þá oft mikla útsjónarsemi til að láta
smíða og kaupa vélar sem hentuðu
til þessarar notkunar.
Hinn 11. júní 1975 deyr Ingunn og
var það mikill missir fyrir hann.
Hún hafði staðið þétt við hlið hans í
gegnum þykkt og þunnt, því fyrstu
hjúskaparár þeirra var mikil fátækt
og kreppa í landinu og mikið at-
vinnuleysi. Dætur þeirra voru því
aldar upp við ráðdeild og sparsemi
og hafa sýnt það með góðum rekstri
fyrirtækisins sem þær tóku við 1988.
Ég fór að vinna hjá Sigurbergi
fyrir rúmum 30 árum við framleiðslu
á pústkerfum og áttum við í því sam-
starfi í rúm 20 ár. Hann reyndist
mér alla tíð mjög vel, þó ekki værum
við ætíð sammála um hlutina. Gekk
hann ávallt heill til leiks og sagði
umbúðalaust sína meiningu því hann
var skapmikill og hafði mjög
ákveðnar skoðanir.
Fyrir allmörgum árum flutti hann
alfarið til Kaupmannahafnar og bjó
þar þangað til hann missti heilsuna.
Sigurbergur hafði þó alla tíð verið
mjög heilsugóður. Hann hafði mik-
inn dugnað og metnað til allra verka
og gekk í öll störf af miklum krafti.
Hann var árrissull maður og oft bú-
inn að áorka miklu áður en aðrir
risu úr rekkju. Mikill ferðagarpur
var tengdafaðir minn og eftir að
hann fluttist til Danmerkur var
hann boðinn og búinn að keyra gesti
frá Islandi og sýna þeim áhugaverða
staði. Það vildi þannig til að fyrir
rúmum tveimur árum fylgdi ég hon-
um heim síðustu ferðina frá Kaup-
mannahöfn. Hann var þá orðinn
sjúkur maður, löngu ferðalagi var
lokið og við tók síðasta biðin sem svo
margir verða að ganga í gegnum.
Síðustu tvö árin dvaldist hann á
Kumbaravogi á Stokkseyri við góða
umönnun starfsfólksins þar.
Lífið hafði að mörgu leyti leikið
við hann, þrátt fyrir mikla fátækt í
æsku. Hann eignaðist góða konu,
dæturnar urðu fyrirmyndarfólk og
hafa eignast marga afkomendur sem
allt er dugmikið fólk. Ég kveð
tengdafóður minn með þakklæti fyr-
ir allt það sem hann gerði fyrir mig
og fjölskyldu mína.
Ragnar Leví Jónsson.
Jæja, þá hefur afi yfirgefið okkm-
eftir stutta sjúkralegu. Ein fyrsta
minningin af afa eru jólin sem voru
haldin hjá ömmu og afa. Öll fyrstu
jólin sem ég man eftir voru haldin
hjá afa og ömmu og mættu öll þeirra
börn og barnabörn eða alls 16
manns og var þetta því mjög eftir-
minnilegt. Þessari hefð var hætt
tveimur árum áður en amma dó. Ég
man greinilega að það tók mig
nokkum tíma að finnast aftur til jól-
anna koma.
Eftir grunnskóla byrjaði ég í raf-
eindavirkjun og var í sumarvinnu
hjá afa mínum í Fjöðrinni. Þetta
hefur verið árið 1978. Eftir að hafa
lært undirstöðuatriði í stafrænum
rafeindarásum ákvað ég að athuga
hvort „teorían" virkaði. Ég hannaði
því einfalda stýringu á beygjuvélina
sem beygði öll fjöldaframleiddu
púströr sem voru seld í Fjöðrinni og
prófaði þessa stýringu helgi eina.
Afi sá að það var eitthvert líf í fram-
leiðslufyrirtæki sínu. Hann var
þarna oft um helgar og á kvöldin.
Hann kom mér því að óvörum þama
á meðan ég var að athuga hvort
þetta væri nýtilegt sem að ég lærði í
Iðnskólanum. Ég átti helst von á
skömmum og átti ekki von á því að
þessu tiltæki mínu yrði vel tekið. En
því var öðra nær. Hann varð mjög
spenntur yfir því hvað væri hægt að
gera með nýrri tækni og var ég beð-
inn að halda áfram með þetta. Þetta
varð á endanum til þess að stafræn
stýring var sett á beygjuvélina og
var það meira því að þakka að hann
var ótrúlega opinn fyrir nýjungum
en fikti námsmanns í rafeindavirkj-
un. Það segir mikið um hann að
hann stóð 100% á bak við það sem
hann trúði á án tillits til hvað aðrir
myndu hugsa og segja.
Ég hóf nám í Danmörku árið
1982. Afi sem átti mikil viðskipti við
hin ýmsu fyrirtæki í Danmörku og
ferðaðist oft fram og til baka til
Danmerkur á þessum tíma tók það
að sér að hjálpa mér að komast inn í
danska þjóðfélagið. Við fórum af
stað með SAS-flugvél þar sem afa
fannst betri þjónusta hjá þeim en
hjá Flugleiðum. Við ferðuðumst
saman um Danmörku í u.þ.b. viku
áður en ég tók við íbúðinni í stúd-
entagarðinum. Við ferðuðumst sam-
an um stóran hluta Danmerkur og
sáum helstu ferðamannastaði.
Einnig komum við við hjá hinum
ýmsu fyrirtækjum sem hann versl-
aði við og tók ég eftir því hvað hann
hafði gott samband við fólkið sem
hann verslaði við og að hann naut
mikillar virðingar. Seinna, er ég var
orðinn nokkuð góður í dönskunni,
notaði hann mig stundum til að
hjálpa sér þegar hann var í verslun-
arleiðöngram í Danmörku, bæði
þegar hann var að kaupa vörur til
endursölu og þegar hann var að
kaupa vélar og áhöld fyrir púströra-
framleiðsluna í Fjöðrinni.
Hann var mjög gestrisinn og hafði
mikla ánægju af að sýna gestum sín-
um allt það sem hann þekkti. Við
Gitte bjuggum hjá honum í u.þ.b.
einn mánuð áður en okkur lánaðist
að fá íbúð í Kaupmannahöfn þegar
við fluttum þangað. Hann hafði
mjög gott úthald og gat byrjað að
ferðast snemma um morguninn eins
og hann mundi orða það, við venju-
legt fólk mundum jafnvel kalla það
að fara af stað um miðja nótt. Fór
hann oft af stað á milli fjögur og
fimm á morgnana. Hann ferðaðist
mikið um á bíl og fannst honum
gaman að keyra og gat keyrt heilan
dag án hvíldar.
Ein ferð með afa mínum er mér
mjög minnisstæð. Það var í eitt
skiptið sem að ég var í heimsókn hjá
foreldram mínum ásamt Gitte unn-
ustu minni sem ekki löngu seinna
varð konan mín. Við ákváðum ásamt
afa að fara í bíltúr einn sunnudag.
Eftir samninga við afa ákváðum við
að fara af stað kl. 8 að morgni. Hann
varð ekki ánægður að þurfa að fara
af stað svona á miðjum degi, en mér
varð ekki haggað þar sem okkur var
boðið í samkvæmi kvöldið áður sem
átti að standa langt fram á nótt og
einhver lágmarkshvíld var okkur
nauðsynleg. Við lögðum af stað
stundvíslega kl. 8 og var fórinni
heitið á Snæfellsnesið sem hann ætl-
aði að sýna okkur. Þegar við voram
komin á Snæfellsnesið spurði hann
okkur að lokinni hressingu hvort
okkur langað ekki að heimsækja
ættingja mína í Strandasýslu en þar
hafði ég verið í sveit í fjöldamörg
sumur. Eftir að við Gitte höfðum
horft hvort á annað ákváðum við að
slá til. Svo þetta sem að átti að verða
frekar stuttur bíltúr með hressingu
endaði með því að verða bíltúr sem
byrjaði klukkan átta og endaði mjög
seint að kvöldi með þremur stopp-
um, á Snæfellsnesi, á Kirkjubóli og í
Skálholtsvík í Strandasýslu.
Afi flutti alfarið til Danmerkur ár-
ið 1988. Nokkrum áram síðar fór
heilsu hans hrakandi og flutti hann
til baka til íslands fyrir tveimur ár-
um og var hann þá orðinn mjög
heilsulaus. Ég og fjölskylda mín
heimsóttum hann þegar hann var í
Danmörku. Hann tók ávallt mjög vel
á móti okkur með mikið úrval af
ávöxtum handa börnunum og kaffi
handa okkur foreldranum. Börnum
okkar Gitte varð þetta mjög minnis-
stætt, þeim fannst mikið til hans
koma og þrýstu oft á að fara í heim-
sókn til hans. Það tók mjög á að
þurfa að segja þeim að þau myndu
aldrei aftur fara í heimsókn til hans
eftir að hann flutti til íslands. Þau
spurðu einnig oft um hann eftír að
hann var fluttur til f slands aftur.
Afi var maður sem stóð við orð
sín, hann var mjög ákveðinn, svo
ákveðinn að það var ekki auðvelt
fyrir hann að beygja sig. Hann hafði
mjög ákveðnar skoðanir á stjórn-
málum sem og öðram málum og
vii-ti þá mest sem höfðu ákveðnar
skoðanir eins og hann sjálfur hafði.
Hann var óvæginn sjálfum sér og
öðram. Líf hans snerist að miklu
SIGURBERGUR
PÁLSSON
leyti um Fjöðrina sem var hans lífs-
starf. Hann breytti þessu fyrirtæki
úr litlu yfir í stórt fyrirtæki á ís-
lenskan mælikvarða. Dætur hans
tóku seinna við fyrirtækinu.
Með þessum orðum kveð ég hann
afa minn í hinsta sinn. Þegar ég lít
til baka sé ég mann sem skfldi mikið
eftír sig efnalega og hafði mikil áhrif
á umhverfi sitt. Það er margs að
minnast og fykur seint í þau spor
sem hann skfldi eftir sig í þessu lífi.
Með kveðju,
Ingibergur, Gitte og börnin
Bára Björk, Óðinn og Sif.
Það var að kvöldlagi sem þeir
komu að bænum Kerlingardal við
Mýrdal. Þetta var í janúar 1927 og
úti var myrkur, slæmt veður, slydda
og kuldi. Mennimir höfðu komið fót-
gangandi yfir Mýrdalssand um dag-
inn, en ferðin gengið seint vegna
veðursins. Þeir vora á leið á vertíð
til Suðumesja en þar byrjaði vertíð-
in fyrr en á Austfjörðum og því von
á meiri tekjum. Einn mannanna var
sýnu yngstur, nýorðinn 16 ára og
kom frá fátæku heimili. Hann var sá
eini sem hvorki hafði hlífðarföt né
föt til skiptanna og var blautur og
kaldur. í Kerlingardal réðu ferða-
langarnir ráðum sínum. Þeir báðu
húsráðendur í Kerlingardal að ann-
ast unglinginn og senda hann síðan
til baka með næsta landpósti. Síðan
héldu þeir áfram til Víkur þar sem
þeir áðu um nóttina. Föt unglingsins
vora hengd tfl þerris um kvöldið. Þá
strax sem og alla sína tíð hafði hann
þann sið að vakna snemma, þ.e. mflli
5 og 6 á morgnana. Um morguninn
voru fötín orðin þurr og hann kom-
inn til Víkur áður en samferðamenn-
irnir vora lagðir af stað. Ekki var
aftur minnst á að senda hann til
baka. Þessi saga segir meir um þá
unglinginn Sigurberg Pálsson og
hans lífshlaup en mörg lýsingarorð
en hann var að mínu mati af aldamó-
takynslóðinni sem við núlifandi ís-
lendingar tölum gjarnan um með al-
úð og virðingu. Sögusvið aldamóta-
kynslóðarinnar, sem fæddist um og
eftir aldamótin, er allólíkt því sem
við þekkjum í dag. Almenningur bjó
oft við kröpp kjör og hafði ekkert að
treysta á nema eigin dugnað og
heilsu. Þegar erfiðir vetur komu
eins og frostaveturinn mikli 1918 og
Kötlugos var lítið upp á að hlaupa.
Þá var afi minn 8 ára og hefur þá,
sem og næstu ár á eftír, eflaust oft
verið knappur kostur hjá foreldrum
hans. I þá daga vora heldur ekki
skólar, hvað þá félagsaðstoð, at-
vinnubætur, heilsugæsla, vegir, út-
varp eða margt annað sem okkur
þykir sjálfsagt í dag. Þá lifði fólkið í
nánari snertingu við náttúraöflin án
þess öryggisnets sem við núlifandi
Islendingar búum við og þegar erfið
tímabil komu eins og 1918 og árin
eftir það hlaut það að móta fólkið.
Fólk af þessari kynslóð var hörku-
duglegt, hógvært, nýtið og nægju-
samt. Samhjálpin var mikil og fjöld-
skyldur stóðu þétt saman. Þetta var
umhverfið er mótaði afa minn. En
hann var óvenjukraftmikill, kjark-
mikill og áræðinn frá fyrstu tíð og
lagði strax er vitsmunir og þroski
leyfðu til atlögu við fátæktina.
Ég minnist þess að við frændurn-
ir fóram eitt sinn í vikuferð til Dan-
merkur og fóram um allt landið, en
hann átti mikil viðskiptí við nokkur
fyrirtæki þar í landi. Ferðin var
einkar ánægjuleg og bar margt á
góma er við keyrðum um landið.
Hann sagði mér fátt frá sjálfum sér
enda ekki hans siður en eitt sinn
barst talið að veiðiskap. Hann sagði
frá er hann sem stráklingur veiddi
silung á æskuslóðum sínum og hvað
það var notalegt að fá magafylli.
Víst var að í ferðalaginu var þess
vandlega gætt að ég liði ekki skort
hvað varðar mat og drykk. Á þessari
viku þyngdist ég tvítugur pilturinn
um 4 kg. Er ég lít til baka finnst mér
sem hann hafi þekkt hungur og þess
vegna var svo ofarlega í huga hans
að aldrei yrði ég svangur í ferðalag-
inu. Afi minn fékk vinnu strax 14 ára
gamall við vegagerð austur á héraði.
Á veturna fór hann svo á vertíð. Svo
sem títt var á þeim tímum sendi
hann allt sitt fé heim til foreldranna
sinna. Þetta hjálpaði til við að losa
skuldir, kaupa jarðarskika, kaupa