Morgunblaðið - 31.01.1999, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 31. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
hún heillað áhorfendur og gagn-
rýnendur hlóðu hana lofí. „Ungfrú du
Pré og konsertinn virtust sköpuð
hvort fyrir annað ..." sagði gagnrýn-
andi New York Times, og starfsbróð-
ir hans hjá New York Herald Tribu-
ne komst svo að orði: „Hún ræðst á
hljóðfærið eins og ákafur elskhugi og
laðar fram tilfínningaþrungin við-
brögð. Mikið væri dregið úr sannleik-
anum með því að halda fram að tækni
hennar væri gallalaus; hún er stór-
kostleg.“ Og sá þriðji sagði, í Com-
ing: „Svona á að leika. Við höfum séð
of marga nútíma listamenn sem
flytja verk sín af áhugaleysi, þurr-
lega, sem þora ekki að sökkva sér
niður I tónlistina af ótta við að vera
taldir bamalegir. Hér er hins vegar
kominn fram á sjónarsviðið ungur
snillingur, frá landi þar sem tónlist-
armenn eru þekktir fyrir að halda
aftur af sér, sem sýnir okkur á nýjan
leik að tónlist er tjáning tilfinninga."
Jacqueline var einmitt þekkt fyrir að
lifa sig gjörsamlega inn í tónlistina
þegar hún lék. Hvarf inn í eigin heim
á meðan, einbeitingin var einstök -
og mörgum líkaði raunar illa hvernig
hún lét á sviði; var mikið á hreyfingu,
sveiflaði gjaman höfðinu þannig að
hárið lék um andlitið meðan hún
hamaðist með bogann á strengjun-
um. En hún hafði einstakan hæfi-
leika til að hrífa fjöldann með sér og
var ófeimin við það.
Jackie lifði alltaf fyrir augnablikið
og átti erfitt með að sætta sig við að
vera bókuð á tónleika allt að þrjú ár
fram í tímann. Henni mislíkuðu slík-
ar skuldbindingar og fyrir kom að
hún aflýsti tónleikum með stuttum
fyrirvara ef henni datt í hug að gera
eitthvað annað. Þetta kom sér auð-
vitað illa fyrir umboðsmenn hennar
og tónleikahaldara. Henni var einnig
illa við að ferðast úr landi, en slíkt
var vitaskuld nauðsynlegt alþjóðleg-
um listamanni. Hún þoldi ekki ein-
manaleikann í erlendum borgum eða
að hanga á hótelherbergi án þess að
hafa nokkuð fyrir stafni. Oft hringdi
hún í móður sína og bað um að fá að
koma heim. Oft var hún ringluð og
stundum virtist hún varla vita ná-
kvæmlega hvar hún var stödd,
þannig að móðir hennar stökk frá
hverju sem var til að geta farið til
dótturinnar.
Jackie fór til Moskvu 1966 til að
læra hjá Rostropovieh. Hún bar
mikla virðingu fyrir honum. Sovésku
nemendurnir voru óhemju agaðir og
Jackie varð orðlaus af undrun þegar
hún komst að því að hún ætti að æfa
sig á sellóið í sex klukkustundir á
dag, eins og þeir. Hún sem aldrei
hafði æft mikið; þurfti þess hreinlega
ekki með. En Rostropovich fyllti
hana sjálfstrausti. Þrátt fyrir mikinn
æfingatíma lagði hann ekki áherslu á
tæknina heldur á tilfinninguna fyrir
tónlistinni, svipað og William Pleeth
á sínum tíma.
Eitt bréfanna frá Jackie til móður
hennar í Englandi byrjaði svona:
„Elsku mamma. Þetta er bara smá
einkanóta til þín til að tilkynna, að ég
hef, loksins, ákveðið að verða selló-
leikari.“ Móðirin tárfelldi, segir Hil-
ary.
Annars er rétt að taka fram að
Jackie var mikill grínisti, að sögn
systur sinnar og bera mörg bréfa
hennar þess merki.
Daniel
Um jólin 1966 hitti Jacqueline pí-
anistann og hljómsveitarstjórann
Daniel Barenboim í boði hjá píanó-
leikaranum Fou Tsong í London.
Þau höfðu hist stuttlega bakatil á
tónleikum áríð áður og talast við í
síma skömmu fyrir jólaboðið. Daniel
var seinn í boðið. Fólk sat að kaffi-
drykkju, en þegar hann strunsaði í
salinn varð Jackie þannig við að hún
þreif þegar í stað sellóið. Hann sett-
ist við píanóið og saman léku þau
sónötu í F dúr eftir Brahms. Sam-
skipti þeirra voru óvenjuleg og þráð-
urinn milli þeirra í músíkinni svo
sterkur að samræður voru algjörlega
óþarfar. Samband þeiira varð þegar
í stað rafmagnað og eftir því sem leið
á kvöldið var Ijóst að eitthvað
óvenjulegt var að gerast.
Jackie hringdi í systur sína morg-
uninn eftir: „Hfl, ég er ástfangin. Eg
er ástfangin.“
Daniel er fæddur í Argentínu, son-
ur rússneskra gyðinga. Hann hafði
einnig verið undrabarn í tónlist. For-
eldrar hans voru báðir píanistar.
Eftir að Ísraelsríki var stofnað 1948
ákvað Barenboim fjölskyldan að
Arena Images
JACQUELINE du Pré eins og hún naut sín best. Einbeitt og öguð með sellóið á sviðinu. Hún var einmitt
þekkt fyrir að lifa sig svo mjög inn í tónlistina þegar hún lék, að hún virtist allt að því í öðrum heimi.
flytja þangað og fór frá Argentínu
þegar Daniel var níu ára.
Fljótlega eftir að þau hittust urðu
Jackie og Daniel óaðskiljanleg. Hún
hafði ekki tíma fyrir gömlu vinina
lengur. En ekki voru þau þó alltaf
saman því bæði þeyttust um heim-
inn, líka sitt í hvoru lagi, á tónleika-
ferðalögum. Vert er að geta að þau
léku til að mynda á fyrstu Listahátíð
í Reykjavík, sumarið 1970. Jackie
var innilega hamingjusöm. Þegar
þarna var komið sögu var þó sumum
gagnrýnendum farið að mislíka
framkoma hennar á sviðinu; hún gat
varla setið kyrr, réðst á sellóið með
látum og sveiflaðist til og frá.
Astandið í Miðausturlöndum var
orðið mjög eldfimt vorið 1967. Daniel
vildi ólmur fara þangað til að vera
hjá ættingjum sínum og Jackie -
sem lifði fyrir augnablikið, eins og
venjulega - ákvað strax að fara með.
Þau ætluðu sér að halda tónleika fyr-
ir ísraelsku hermennina við víglín-
una - og gerðu það. Þau héldu til
ísrael 31. maí og skömmu síðar var
stríði lýst yfir. Sex dögum síðar lauk
því hins vegar, eins og frægt er orðið
og fljótlega barst skeyti frá turtil-
dúfunum í ísrael þess efnis að þau
hefðu ákveðið að giftast í Jerúsalem.
Þegar þarna var komið sögu hafði
hún snúist til gyðingatrúar.
Jackie og Daniel voru mjög ólík;
hún var hin dæmigerða enska sveita-
stúlka og naut þess best að vera í ró-
legheitum úti í náttúrunni. Hún var
klaufsk og fjarri því veraldarvön.
Þrátt fyrir allt var hún feimin og var
illa við frægðina. Árin eftir gifting-
una voru þau á eilífum þönum um
heiminn á tónleikaferðalögum, ýmist
saman eða sitt í hvoru lagi. Innst
inni hafði Jackie ekki gaman af
þessu; henni fannst yndislegt að
spila, en þar fyrir utan naut hún ekki
umstangsins. Best leið henni heima.
Hún gat reitt sig á Kiffer, leið vel í
návíst hans og fannst hún örugg. Það
var karlmaður sem krafðist einskis
af henni, átti auðvelt með að hlusta á
hana og skildi.
„Þú verður að koma"
Vorið 1971 fór að bera á undar-
legri hegðun Jacqueline en áður.
Dag einn hringdi hún í Hilary frá
Ameríku og krafðist þess að hún
kæmi þegar í stað að sækja sig.
Systirin spurði undir eins hvað um
væri að vera og hvar hún væri. „A
hótelinu, ég man ekki hvað það heit-
ir. Þú verður að koma,“ sagði Jackie.
Hún hágrét, sagði að loka ætti hana
inni á geðveikrahæli. Þau Daniel
hefðu deilt harkalega og hún væri nú
á lyfjum til að róa sig.
Hilary bókaði þegar í stað flug
vestur um haf daginn eftir en innan
nokkurra mínútna hringdi Daniel.
Spurði hvemig Hilary dirfðist að
skipta sér af hjónabandi hans. Ekkert
varð úr ferðinni vestur um haf, vegna
þess að Jackie kom heim til Eng-
lands. Hún leit illa út, að sögn systur
sinnar, og var mjög niðurdregin.
Næstu daga sveiflaðist andleg heilsa
hennar reyndar ótrúlega; eitt augna-
blik hljóp hún um garðinn með
krökkunum en það næsta grét hún í
rúmi sínu. Þegar hún brotnaði saman
Jackie lifði alltaf fyrir
augnablikið og átti
erfitt með að sætta sig
við að vera bókuð á
tónleika allt að þrjú ár
fram í tímann.
Það kom Jackie stund-
um í bobba hve
ótrúlega þroskuð
hún var tilfinningalega
sem barn.
„Að segja [hana]
efnilega jaðraði við
móðgun, vegna
þess að hún hefur
náð slíku valdi á
hljóðfærinu að undra-
vert má teljast miðað
við aldur."
lokaði hún sig annað hvort inni eða
fór í göngutúr með Kiffer. Hún tók
lyf til að halda jafnvægi en sveiflaðist
engu að síðui- milli lægstu dælda og
óskiljanlegra hæða, andlega. Gjai'nan
þurfti nánast að draga hana fram úr
rúmi að morgni dags og beita fortöl-
um til að ná henni út úr húsi. Hún
virtist alltaf þreytt. En hún var örugg
í nálægð Kiffers. Hann var mikið
heima við á þessum tíma, vegna þess
að rekstur kjúklingabús sem þau Hil-
ary höfðu rekið, fór í þrot. Smitsjúk-
dómur komst í kjúklingahópinn og
því fór sem fór.
Hilary og Kiffer fóru fljótlega í
sumarfrí til Suðm'-Frakklands, þæ'
sem þau höfðu skömmu áður keypt
sér gamalt hús. Afarnir og ömmurn-
ar ætluðu að gæta barnanna heima á
Englandi, en þar sem Jackie var al-
gjörlega upp á þau hjón komin á
þessum tíma fannst þeim eðlilegast
að hún kæmi með. Barenboim féllst
á það og kvaðst myndu koma líka,
skömmu síðar, í þeirri von að geta
hjálpað konu sinni. Sú síðastnefnda
virtist mjög ánægð með það að fara
til Frakklands, en á þessum tíma
vildi hún ekkert af foreldrum sínum
vita; talaði mjög illa um þau, ekki
síður en eiginmanninn.
Hjónin lifðu í þeirri von að líðan
Jackie breyttist til batnaðar í róleg-
heitunum suður þar - en draumur
Hilaiy breyttist í martröð eina nóttr
ina, þegar hún vaknaði við það að
Jacqueline var komin upp í mm
þeirra hjóna og var farin að gæla við
kynfæri Kiffers! Hún trúði ekki sín-
um eigin augum; lét þó ekki á því
bera að hún væri vakandi, heldur
færði sig til í rúminu og kom þannig í
veg fyrir að Jackie gæti haldið áfram.
Ekki var minnst á atvikið, en ljóst
var að vonin um að Jacqueline næði
sér aftur á strik í túrnum varð að
engu. Daniel kom og staldraði við í
nokkra daga en Jackie yiti varla á
eiginmanninn. Hann var miður sín.
Eftir heimkomuna fóru þremenn-
ingarnir til Ashmansworth en að
nokkrum dögum liðnum hélt Jackie
heim til London. Strax eftii' komuna
þangað hringdi hún og bað Kiffer að
koma. Hann fór, Hilary kveðst hafa
verið í öngum sínum en engu að síð-
ur verið viss um að hann hefði breytt
rétt. Þegar heim kom um kvöldið
sagði Kiffer eiginkonunni frá því,
sem hún segir sig þegar hafa grunað,
að Jackie hefði beðið hann að koma
með sér í rúmið, og hann hefði látið
undan. Og þó hjónin hefðu bæði bú-
ist við því að þróunin yrði þessi, seg-
ir Hilary að þetta hafi orðið sér mik-
ið áfall. En eina leiðin til að Jackie
liði betur vai' að láta henni eftir það
sem hún vildi, segir Hilary. Það hafði
alltaf verið gert. Og nú vildi hún Kif-
fer.
Fljótlega eftir þetta atvik flutti
Jackie tO systur sinnar og mágs í As-
hmansworth. Tilkynnt var opinber-
lega að hún hygðist draga sig í hlé
frá spilamennsku um tíma vegna
veikinda; hún hygðist hvfla sig í um
það bil ár, þar til í aprfl 1972. Auk
þremenninganna voru fjögur börn
þeirra Hilary og Kiffers í húsinu og
Joy, móðir húsbóndans.
Hilary kveðst í bókinni hafa óttast
að missa Kiffer, en hann fullvissaði
hana ætíð um að engin hætta væri á
því. Hann færi aldrei frá henni. „Eg
veit að Jackie þarfnast þess að vera
hér, en það verður agalegt fyi'ir mig
að vita af ykkur saman, „ segir Hil-
ary á einum stað. „Hvað sem gerist
er það markmið okkai' að hjálpa
Jackie. Hún þarfnast okkar beggja,"
svarar Kiffer.
Andleg líðan Jacqueline hélst
óbreytt. Sveiflaðist upp og niður.
Hún hafði herbergi, þar sem hún gat
lokað sig af þegar á þurfti að halda.
Yfir sumartímann, þegai' hún þurfti
að vera ein með Kiffer á daginn, eins
og Hilary orðar það, hurfu þau ein-
faldlega eitthvað burt gangandi. Þær
gönguferðir, yfir hæðir og engi, tóku
mislangan tíma, en Jackie kom alltaf
í betra skapi til baka.
Vítiskvalir
Hilary segir svo frá að Kiffer hafi
alltaf farið með henni í rúmið á
kvöldin, en horfið á braut ef Jackie
þurfti á honum að halda.
Hilary fannst Jackie í raun ætíð
hafa verið fyi'ir sér; fyrst í æsku þeg-
ar allt snérist um hana. Síðan hefði
hún tapað öllu sjálfstrausti sem tón-
listarmaður vegna snilli þessa undra-
bams, systui'innar. Henni hefði síðan
tekist að „flýja“ og í nánast hafið nýtt