Skírnir - 01.01.1901, Síða 27

Áttavísun.
27
draga á, einn fána almonn mannréttindi og Bigla undir því morki, og af
því að þeir þurftu að styðjast við lýðinn, urðu þeir smátt og Bmátt að
gefa honum nokkurn þátt í almennum kosningarrétti. En þegar þeir,
sem ráða lögum og Iofum hjá þjóð, veita einhverri Btétt kosningarrétt,
verða þeir cinnig að veita henni nokkra almenna fræðslu, því að án henn-
ar er sá réttur háskatól. Meðal inna lærðu manna, er allir tölduBt að
sjálfsögðu til burgeisastéttarinnar, vóru og jafnan nokkrir þeir ágætismenn og
spekingar, er mótuðu í sitt mót alla lífsskoðun burgeisanna. Þair unnu
fielsinu fyrir Bjálfs þess sakir og urðu postular mannúðar, réttlætis og
almennra mannréttinda. Kenning þeirra var sú, að eigi þyrfti annað, en
af nema að lögum öll misréttisbönd, hegna glæpi og láta alla menn njóta
jafnréttis gagnvart lögunum. Ríkisvaldið átti svo af engu að skifta sér
öðru en því, að gæta þess að lögunum væri hlýtt. Ríkisvaldið átti með
öðrum orðum aðallega að hafa á hondi lögreglustarf mannfélagBÍus. Skatta
og álögur töldu þeir ríkið að eins hafa rétt til á menn að leggja, svo að
nægði til að borga þeim embættÍBmönnum, er þetta Btarf höfðu á hendi.
En öll fyrirtæki til þrifnaðar og framfara álítu þeir að einstakir monn
eða einBtakra manna félög ættu að annast eins og allar aðrar atvinnu-
greinir. Með þessu móti væri öllum gert jafnt undir höfði og allir stæðu
jafnt að vígi; og væri þessum kenningum vendilega og trúlega fylgt, þá
væri öllu réttlæti fullnægt og mannheimur hlyti að verða svo jarðnesk
paradís sem mannlegt eðli leyfði.
In snildarlegasta framsetning þessarar kenningar var bók Stuarts
Mills „Um frelsið", sem kölluð hefir verið guðspjall 19. aldarinnar. Á
þetta guðspjall trúðu allar Btéttir, æðri sem lægri. Jafnvel inn snauðasti
verkmannalýður Iærði að minsta kosti „stóra stýlinn“ þessara fræða í
barnaskólum og heimakúsum alt frá blautu barnsbeini. Kjarninn í allrí
þessari kenningu var frelsi einstaklingsins. Hver maður átti að vera eins
frjils og óliáður, eins alvaldur um sína hagi, eins og konungur.
Yér trúðum þessu allir, fundum konungablóðið renna í æðum vorum;
trúðum þvi, að nú værum vér frjálsir. Nú áttum vér að vera aælir!
„Nú ert þú frjáls; nú ert þú konungur!11 sagði höfuðið við manninn.
„Og nú fyret þú ert konungur, nú átt þú að vera sæll!“ sagði hjartað. —
„En bvcrnig stendur á, að þú sveltur, herra konungur?" spurði svo ves-
lings maginn einn góðan veðurdag í lágum hljóðum? Og þegar maginn
fékk ekkert svar, og engu var heldur stungið í hann til að þegja, þá fót
hann að verða æ háværari og liáværari, og stundum beizkyrtur nokkuð: