Vísir - 19.07.1967, Blaðsíða 4

FiMMTÍU GAMLIR STRÍÐSDALLAR
X- BJÖRGUÐU HEIMINUM >f
nnnnanannncönDnnnnnnnnn^riannnnnnnnrannnnonnnnnnrjnnpnnnnrjnnannnnnnanQn
Hinum úreltu tundurspillum var safnað saman, 4 og 4 í einu, í Boston
og þaðan siglt til Halifax. Hér sést USS Buchanan yfirgefa ameríska
höfn í síðasta sinn. i
□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□□
Sumarið 1940, eftir að Þjóð-
verjar höfðu hernumið Noreg og
Danmörku og gjörsigrað Holland,
Belgíu os Frakkland stóðu Bret-
ar einir upp gegn Hitler. Lögðu
peir sig þá alla fram við að efla
varnir sínar gegn imyndaðri inn-
rásartilraun Þjóðverja, sem allír
áttu von á að gerð yrði, en höfðu
úr litlu að spila til styrktar vörn
um sínum.
Þeir höfðu goldið margvíslegt
afhroö í styrjöldinni. Við fail
Frakklands hafði þeim að vísu
tekizt aö koma mestum mannafla
sínum þaðan og heim yfir sundið,
en Tirðu að skilia megnið af her-
gögnum sínum þar eftir.
Það var því hörgull á hergögn-
um og eiginlega flestu öðru lika.
Það skorti byssur. Það skorti
stríðsvagna, flugmenn og það
allra þýðingarmesta, flotann vant
aði skip, því þá þegar höfðu
þeir beðið mikið tjón í viðureign
við kafbáta.
UMDEILD ÚRLAUSN
VANDRÆÐANNA
Eitt aivarlegasta vandamálið,
sem Churchill og meðstjómar-
ráðherrar hans áttu við að etja,
var því hinn skyndilegi skortur
tlotans á tundurspillum. Tækist
þeim ekki að verða sér hið snar-
asta úti um tundurspilla til varn-
ar gegn kafbátum var voðinn vís.
Yfirráðin á sjónum, hin aldagamla
brjóstvörn Bretlandseyja, væri þá
úr sögunni.
Churchill hafði ekki nema í
eitt hús að venda með þessi vand-
ræði sín. I amerískum höfnum
lá fjöldi tundurspilla frá fyrri
heimsstyrjöldinni. Hafði þeim ver-
tð lagt fyrir fullt og allt, en
Churchill fannst þeir vera tilvald-
ir til þess hlutverks, sem hann
ætlaði þeim. Bað hann því Frank-
lin Roosvelt um 50 þeirra. Um
pær mundir skiptust skoðanir
manna í USA um styrjöldina og
aðila hennar, eins og nærri má
geta. Hópar manna kröfðust þess,
að USA tæki þátt í styrjöldinni
með Bretum, aðrir hópar vildu
styðja Þjóðverja, og enn aðrir
studdu áframhaldandi hlutleysis-
stefnu. Bandaríkiaforseti átti því
erfitt um vik, hafandi næstu for-
setakosningar í huga. Eftir tals-
verðar umræður var þó orðið við
beiðni Churchills og tundurspill-
arnir voru sendir í „Orrustuna
um Atlantshafið".
Churchill sagði um þessi skip,
en hann var aldrei vanur að
skafa utan af því: „Þessi 50 skip
björguðu heiminum".
f ritum þeirra, sem um þessa
tíma hafa skrifað, hafa samt kom
ið fram skiptar skoðanir um þau.
Sir James Somerville, aðmíráll,
skrifaði, að án þeirra hefði ekki
verið hægt að hrinda í fram-
kvæmd hugmyndinni um skipa-
lestirnar og þá hefði að líkind-
um endirinn á styrjöldinni orðið
annar. Annar aðmíráll, Tovey lá-
varður, var þó á annarri skoðun.
„Lélegri kláfa hef ég aldrei séð,
afleit sjóskip með úreltum vopn
um og útbúnaði, og verðið, sem
greiða þurfti fyrir þau, var
svíviröilegt."
Það var ekki á ailra vitoröi
hvernig um pottinn var búið i
verzlun þessara 50 úreltu her-
skipa. Fréttir á Noröurlöndum,
sem ritskoðaðar voru af ^ðverj
um, gerðu þó mikið úr nokkrum
herbækistöðvum á karabíska haf-
inu, sem komust í hendur USA
um þessar mundir. Átti þaö að
hafa verið veröið, sem greitt var
fyrir 50 ára og úrelta tundur-
spilla.
STJÓRNMÁLAMENN OG GÓÐ
TROMP
Það hefur aldrei komið skýrt
fram, eða aö minnsta kosti ekki
svo allur vafi væri tekinn, hvert
hafi verið „hið svívirðilega verð“,
sem greitt var fyrir tundurspill-
ana. En hins vegar hefur blaða-
maður brezkur, sem um skeið átti
sæti á þingi þeirra Breta, skrifað
bók, þar sem hann varpar að ein-
hverju leyti ljósi á allt vafstrið,
sem átti sér stað bak við tjöld-
in, og framan við þau 1 USA, áð-
ur en Roosevelt gat orðið við
beiðni Chulchills. Bókina nefnir
hann, eins og af Breta mátti
búast: „Fimmtiu skip sem björg-
uðu heiminum“.
í þessari bók er lýst hvernig
Roosevelt hafi verið hlynntur, að
Bretar fengju tundurspillana og
þeim krókaleiðum, sem hann hafði
orðið að fara til þess að unnt
yrði aö koma því í kring. Fékk
hann komið í gegn „lána- og
leigulagafrumvarpinu“, eins og
sumir hafa nefnt það, en sam-
kvæmt þeim lögum studdu USA
Bretland á ýmsan máta, án þess
þó að rjúfa hlutleysi sitt. Bret-
ar skvldu fá vopn, skotfæri og
flugvélar, en enga tundurspilla.
Churchill lét sér það ekki
nægja, þó vopnabirgðir tækju nú
að streyma frá USA, en nauðaði
jafnan á Roosevelt að koma þessu
í kring með tundurspillana. Ein-
angrunarsinnar, eins og þeir voru
kallaðir, sem gegn því lögðust,
að USA aðhefðist nokkuð I styrj
öldinni, , þeir lögðust jafn fast
í móti því, að Churchill fengi
þessa gömlu kláfa.
Um þessar mundir hertu Þjóð-
verjar kafbátahernaðinn og af
því leiddi aukna flutninga frá Am-
eríku, en af því leiddi svo aftur,
að USA tók að herða strand-
gæzluna, fyrst að austanverðu
og svo síðar að vestanverðunni.
Þeim þóttu því tillögur Lothian
lávarðar, sem var sendimaður
Churchills þar vestra, girnilegar
þegar hann stakk upp á því, að
Bretar eftirlétu USA rétt til af-
nota á herbækistöðvum á Trini-
dad, Bermuda og Nýfundnalandi.
Eftir að það hafði verið samþykkt
í brezka þinginu, sat Roosevelt
með svo góð tromp á hendi, að
hann lét skeika að sköpuðu og
ákvað, að Bretum væru tundur-
spillamir heimilir. Þeir erfiðleik-
ar sem eftir var að yfirstíga,
voru svo smámunir einir. Eins
og t. d., aö allir tundurspill-
arnir báru nöfn löngu látinna
þingmanna og sjóliðsforingja,
sem fyrr í sögunni, höfðu veriö
bitrir fjandmenn Breta.
Philip Godhart segir á einum
stað í bók sinni, að afhending
skipanna 50 hafi aðeins verið at-
vik i styrjöldinni. En hitt, þeg-
ar tókst að yfirvinna erfiðleikana
á báða bóga, sem leiddi til þess
að af afhendingunni varð. Það
hafi lagt grundvöllinn að ensk-
ameríska bandal. sem í dag sé
langtum víðtækara, segir hann.
I
s
\
I
\
)
i
\
\
\
\
Laugarvatn.
Einn eftirsóttasti ferðamanni
staður hér sunnanlands er án
efa Laugarvatn, enda þykir fólki
gott að geta synt og fariö í
gufuböð á milli þess, sem það
sólar sig. Fjöldi fjölskyldna hef-
ur dvalið þarna fyrir austan nú
góðviörisdagana, sérstaklega um
helgarnar, en þá er þarna múgur
og margmenni. En rólegheita-
fólklð sem vanið hefur þarna
komur sínar kvartar nú um, að
meiri óróleikl sé að færast yfir
staðinn, því að ungiingar vaði
um að næturþeli í drykkjulátum
og geri ónæði, m. a. hefir kom-
ið fyrlr aö hleypt hefur veriö úr
dekkjum bifreiöa. Er augljóst aö
það nær ekkl nokkurri átt að
friðsamt fólk fái ekki frið á
tjaldstöðum sínum, en hins veg-
ar er það Ijóst, að löggæzlu-
menn geta ekki verið alls staðar
nærtækir úti um byggðir lands-
ins. Þess ætti þó að gæta nú
um hásutnarið að hafa löggæzlu
eftir því sem tök eru á, á þeim
stöðum, sem ágangur er mestur,
t. d. á Laugarvatni og Þingvöll-
um, þannig að friðarspillar verði
teknir úr umferð, ef þörf kref-
ur.
Bakpoka-ferðamenn.
Þess mun nokkuð vera fariö
að gæta um byggðir landsins,
að erlendir ferðamenn ferðist
fótgangandi um landið, þvert og
endilangt. Flestir bessara ferða-
manna er ungt fólk, sem vill
skoða sig um í heiminum á ó-
dýran hátt, og ber því föggur
sínar á bakinu. Þó að stærstur
hluti þessa fólks sé ágætis fólk,
ber þó nokkuð á því, sem og
undanfarin ár, að fólk þetta hef-
ir ekki peninga til að borga með
mat sinn og þarfir. Kemur það
jafnvel á bændabýli og biður um
mjólk og mat án þess að geta
innt af höndum greiðslur, eins
og vera ber. íslenzkt bændafólk
er gestrisið og hjálpsamt, og
vorkennir þessum flækingum og
gefur, því mat, jafnvel þó að
búið sé að vaða yfir ræktar-
lönd þeirra og girðingar. En
hins vegar er það athugandi,
hvort þessi ferðaháttur útlend-
inga sé ekki farinn að verða of
algengur hérlendis, að tímabært
sé að stemma stigu fyrir að al-
gjörlega peningalaust fólk komi
inn i landið. Væri ekki hrein-
lega hægt að meina fólki land-
vist hér, ef það getur ekki sann-
að, að það hafi peninga til að
borga með beina, hvort sem er
á veitingahúsum eða annarS
staðar? Þetta allslausa fólk
gengur um fiallaskála og ruplar
þar varaforða af algjöru tillits-
leysi.
Ferðamenn, hvernig sem þeir
ferðast eiga að vera velkomnir,
en þeir eiga að geta greitt þá
þjónustu sem þeir fá, hvort sem
hún er mikil eða lítll. Æskilegt
væri að stemma stigu viö þesum
fólksstraumi hingaö ef fyrirfram
er ásetningur að sníkja mat
sinn. Það hlýtur að vera ástæðu*
laust að opna landiö fyrir slík-
um ferðamönnum.
Þrándur í Götu.