Vísir - 19.07.1967, Blaðsíða 9

V í S IR . Miðvikudagur 19. júlí 1967.
>f
'C’g er staddur heima hjá þeim
hjónum, Jóhanni Hjalta-
syni, kennara og fræðimanni, og
konu hans Guðjónu Guðjóns-
dóttur, en þau hafa búið sér
notalegt heimili að Kleppsvegi
54 hér í Reykjavík. Fyrr á ár-
um tróðum við Jóhann sömu
slóð, þá var hvorugur okkar
fullkomlega úr grasi vaxinn,
hann þó betur. Síðar lágu leiðir
okkar saman vetrartíma á heim-
ili séra Þorsteins Jóhannesson-
ar, sem þá var prestur að Stad
í SteingrímsfirÖi, en síöar lengi
prófastur í Vatnsfiröi. Hér vor-
um við herbergisfélagar og átt-
um samleið á ýmsum sviðum,
eftir það skildu aftur leiðir um
langt skeið, en svo urðum við
aftur samferða einn vetur í
Kennaraskólanum og lukum þar
prófi sama árið.
— Þín ætt er af Ströndum,
Jóhann?
— Já, í báöar ættir. Móðir
mín var Ingigerður Gróa Þor-
kelsdóttir, komin af hinni fjöl-
mennu Tröllatunguætt, sem
annar hvor Strandamaður er af,
runnin frá þeim Tröllatungu-
feðgum, séra Birni og séra
Hjálmari föður hans. Föðurætt
mín er bændaætt úr Steingríms-
firði, var hún lengi í Staðar-
dalnum og kann ég hana ekki
lengra aftur að rekja en til
Hjalta gamla í Hólum, sem f.
var 1798.
— Þú varst búinn að fást
nokkuð við kennslu áöur en þú
fórst f Kennaraskólann, Jóhann?
— Já, ég var búinn að kenna
4 eða 5 ár á Drangsnesi og þar
áður marga vetur sem heimilis-
kennari í Steingrímsfirðinum.
Ég byrjaði á því mjög ungur,
held helzt ég hafi ekki verið
nema 17—18 ára, þegar ég
byrjaði að segja til krökkum,
eftir að hafa verið einn vetur
þriggja mánaða tíma á Hey-
dalsárskólanum.
— Þú varst þar nemandi?
— Já, og það hefur ifklega
verið sfðasti veturinn, sem ungl-
ingaskólinn starfaði. Þá var þar
skólastjóri Kristmundur Jóns-
son frá Kolbeinsá er sföar var
kaupfélagsstjóri á Borðeyri.
Þetta var veturinn 1916. Hey-
dalsárskólinn var unglingaskóli.
sem starfaði aðeins 3 mánuði
hvert skólaár.
— Fékkstu þá ekki aöra
menntun áöur en þú fórst í
Kennaraskólann?
— Jú, svo fór ég haustið
1918 yfir á Hvammstanga á
Alþýðuskóla Ásgeirs Magnús-
sonar, sem haföi starfað þar frá
1913. Þar var ég veturinn 1918—
1919 í 6 mánuði eða allan starfs-
tíma skólans. Þar ætlaði ég svo
að vera veturinn -eftir, 1919—
1920, en þó ekki að fara fyrr
en eftir áramót, en þá vildi svo
óheppilega til, að á Hvamms-
tanga kom upp taugaveiki og
breiddist hún líka út í skólan-
um og var ekki búin aö rasa út
fyrr en um miðjan febrúar og
þá fyrst komst ég til skó'ans
Þaðan tók ég svo burtfararpróf
vorið 1920, eftir það var ág við
kennslu marga vetur og tók
stundum börn heim til min
Svo fór ég hingaö suöur i at-
vinnuleit og.var hér fyrir sunn
an á veturna við hina og þessa
vinnu, en fór svo kaupavinnu
á sumrin í ein þrjú ár. Þessi ár
stundaði ég enga kennslu. Þeg-
ar ég svo aftur kom heim í
héraðið fékkst ég við kennslu.
en þó aðallega eftir 1928, þá
byrjaði ég á Drangsnesi og
kenndi þar til 1932, að ég flutti
vestur að ísafjarðardjúpi.
— Veturinn 1933—1934
varstu svo í Kennaraskólanum.
— Já, í þessari svokölluðu öld
ungadeild.
— Já, Cg minnist þess og frá
henni hafa margir ágætis menn
komið. — Og eins og þér er vel
kunnugt gengum við undir sama
próf um vorið og þe:- -em setið
höfðu þrjá vetur í sk anum og
það hefði auövitað verið óhugs-
andi aö ná sæmilegu prófi eða
jafnvel nokkru prófi, nema nem-
endurnir hefðu einhvern allgóð-
an undirbúning áður, enda höföu
allir verið á einhverjum skóla
sumir gagnfræöingar, aðrir bú-
fræðingar o.s.frv. Allir voru
nokkuð þjálfaðir í kennslu, enda
skilyrði fyrir inntöku í deildina
— Þetta álít ég réttu leiðina
að gefa þv£ fólki, sem fengizt
hefur við kennslu og vill halda
því starfi áfram, kost á nám-
skeiðum og að ganga undir
próf; sem veiti því full réttindi
en sé ekki að föndra við þetta
árum saman án þess að vera
fullgildur aöili. Hvað segir þú
um þetta, Jóhann?
— Þaö er mín skoðun líka
og ég held að eitthvað hafi verið
gert í þessu síðan, en ég fmynda
mér, að eins og námiö er orðiö
núna til kennaraprófs, þá mundi
þurfa mjög góðan undirbúning
til að ljúka því á skemmri tíma
en tveim vetrum, og margir
Jóhann Hjaltason — kennari og fræðimaður — meðal bóka sinna.
— Já, hún var sú bezta sem
ég hafði búið viö fram að þeim
tíma. Svo var ég svo heppinn
að þetta voru ágætis hjón. Ingv
ar var smiður og bókbindari og
kenndi piltunum handavinnu, en
Salbjörg stúlkunum. Salbjörg
er ljósmóöir þar fyrir vestan,
en Ingvar er látinn.
— Þaö hefur veriö talsvert
fjölmenn byggð á Snæfjalla-
ströndinn' á þessum árum?
— Já, það var búið þar á
ölum jörðum nema Hlíðarhús-
um hjáleigu frá ÆÖey.
— Voru nokkuð einangraðri
lífshættir þarna, en þú hafðir áð
ur þekkt t.d. heima í okkar
sveit?
— Nei, ekki get ég sagt það.
Samgöngur við fjarlægari staði
voru í raun og veru miklu betri
póstsamgöngur t.d., það gerði
Djúpbáturinn, hann kom við í
Bæjum í hverri einustu ferð. Það
hefur sennilega verið um 1934
sem mjólkursala byrjaði til Isa-
fjarðar, og eftir það voru alltaf
tvær ferðir f viku til allra við-
komustaða.
— Svo fluttist þú frá Bæjum
til Súðavfkur. Var það ekki?
— Jú, og það kom til af því,
að um 1945-’46, var barnafjöldi
á skólaskyldualdri kominn nið-
ur f 10—12. Að vísu var mér
gefinn kostur á föstu skóla-
haldi áfram, en með styttum
tíma niður í 4 mánuði, og það
þýddi Iaunalækkun um þriðjung,
því áður hafði verið 6 mánaða
„ÉG HEF ALLTAF VERIÐ
ÁKAFLEGA ELSKUR AÐ BÓKUM
✓ /
þeirra, sem fengizt hafa við
kennslu nokkuð lengi hafa ekki
þá undirb.menntun, ag þeir
treysti sér til þess, að setjast
t.d. í 3. bekk, sem nú er.
— Nei, þaö er sjálfsagt alveg
rétt, en mér finnst í þessu efni
úrbóta þörf. Þegar þú hafðir lok
iö þínu námi í Kennaraskólanum
hvert lá þá leiðin?
— Aftur vestur f Vatnsfjörð,
en þar haföi ég verið kennari
veturinn áður, átti þar heima.
Ég var þá giftur og búinn að
eiga tvö börn og vorum við
hjónin í húsmennsku hjá séra
Þorsteini. Ég sótti svo um ein-
hverjar kennarastöður, en fékk
þær r.ú ekki. Hvar það var er
ég búinn aö gleyma, en þá vant
aði kennara á Snæfjallaströnd-
inni og þaö gat ég fengið, þang-
að fór ég og kenndi þar í tvo
vetur sem farkennari, en átti
heima inni i Vatnsfiröi og var
þar í kaupavinnu á sumrin á-
samt konu minni. Svo kom það
til veturinn 1936, aö Kolbeinn
Jakobsson, fyrrverandi bóndi í
Unaösdal, hann bjó þá á litlum
parti í Bæjum, vildi breyta til
og hætta þessu enda oröinn
gamall maður. Húsin þarna
voru orðin láleg og þurftu endur
bóta, svo hann var til með að
selja þennan part. Ég var alinn
upp við búskap og alvanur Iand
búnaðarstörfum, þarna var snot
urt tún og vel ræktað, þótt það
væri ekki stórt. Bæjarhúsin voru
léleg. gamall torfbær. Þá dettur
mér það i hug að kaupa
þetta af honum og flytja þangað
úteftir, og það gerði ég snemma
sumars 1936. En árið eftir, og
það var nú fyrir atfylgi ýmissa
góöra manna, þá var gerður
þarna fastur skóli á Snæfjalla-
ströndinni og það var mér mikils
virði. Þessa tvo vetur, sem ég
var þarna farkennari var
kaupiö eitthvað kringum 50 kr.
að vísu frítt fæði og húsnæði.
VIÐTAL
DAGSINS
m við
JOHANN
HJALTASON
En eftir aö þetta varð fastur
skóli, sem mætti nú töluveröri
andspyrnu hjá ýmsum þarna í
hreppnum, sérstaklega þeim sem
bjuggu á svokallaðri Ytri-
Strönd, þá var nokkur byggð þar
Fasti skólinn kostaði það að þaö
þurfti aö kenna á einum stað í
hreppnum, en þá þurfti að koma
börnunum sem heima áttu úti
á Ytri-Strönd og niöri í Æðey,
fyrir á bæjunum, sem liggja nú
ákaflega nálægt hver öðrum:
Unaösdalur, Mýri, Lyngholt og
Bæir. Þribýli var í Bæjum, eigin
lega fjórbýli, því fjórða heim-
ilið var húsmannsbýli og mjög
barnmargt. Þá voru í hreppnum
um 30 börn á skólaskyldualdri,
enda hefði ekki fengizt fastur
skóli nema vegna þess, að börn-
in voru þaö mörg. En viö þetta
breyttust launakjörin þannig
að fyrsta árið, sem þetta var
fastur skóli, voru mánaöarlaun-
in 83 — áttatíu og þrjár krón-
ur. Auðvitað voru um leið öll
fríðindi niður fallin, ekki lengur
frítt fæði eða húsnæði. Fyrir
mig var þetta þö allt annað, ég
var þarna komirin á mína eigin
jörö, að vísu tar hún keypt í
skuld, en ég ga? komiö mér upp
dálitlum búskap, hafði þarna
alltaf nokkrar kindur og kýr.
Um það bil, sem ég fór þaðan,
var bústofninn oröinn 4—5 kyr
og um 30 kindur. Það skipti
líka miklu máli að geta haft
sitt heimili allt árið.
Já, víst setur það annan svip
á lífiö.
— Já, já. En þetta heföi nú
heldur ekki verið svona þægilegt
nema vegna þess að einmitt um
þetta leyti, þá var byggt nýbýli
í Bæjalandi svona nokkuð mið-
svæðis á þessu þéttbýlissvæöi,
innan til við Unaðsdalsá — var
það skirt Lyngholt. Þaö var Ingv
ar Ásgeirsson smiður og kona
hans Salbjörg Jóhannsdóttir,
sem byggöu þetta býli, og þau
leigðu stóra stofu í nýbyggöu
húsi til skólahaldsins.
— Aðstaðan hefur þá verið
á þeirra tíma vísu mjög sóma-
samleg?
skóli. Ef ég ekki vildi þetta var
mér gefinn kostur á annarri
stööu og helzt bent á Reykjanes
en á því var "á annmarki, að
þá varð ég að dvelja fjarri
heimili mínu og láta konuna og
krakkana um að sinna búinu,
sem þá var orðið töluvert, eins
og ég hef áður sagt. En svo
losnaöi Súðavík og þangað kaus
ég heldur að fara. Þar var ég
í átta ár frá 1947 og þangaö
til ég flutti hingað, að vísu var
ég í orlofi eitt ár og þá kenndi
Finnbogi sonur minn fyrir mig,
hann tók sitt kennarapróf 1952.
í Súðavík flæktist ég strax í
ýmisleg opinber störf bæði fyr-
ir kaupfélagið og hreppinn og
hafði eiginlega alveg nóg að
gera. Bömin voru lika mun
fleiri en innfrá, svo hafa þurfti
þau í tveim deildum og ég var
einn við bóklega kennslu til
þess tíma að Finnbogi kom.
— Hvemig var afkoma fólks
ins í Súöavík á þeim tíma, sem
þú dvaldist þar?
— Hún var ágæt, að vísu fór
að halla undan fæti síðustu
dvalarár min vegna minnkandi
fiskafla, en á honum byggðist
að mestu afkoma fólksins. —
Ég var um skeið framkvæmdar
stjóri annars útgerðarfélagsins
þar, sem nefndist Andvari hf..
Það var orðið mjög örðugt við
það aö eiga sökum rýmandi afla
bragða. Þetta varð líka til þess
að ungu piltamir fluttu burt úr
plássinu og þá helzt til Akra-
ness, sem þá var í örum upp
Framhald á bls. 10.