Dagur - 20.12.1950, Blaðsíða 6

6
JÓLABLAÐ DAGS
Rétt útkoperað testerar:
J. Jacobscn
Orginal forrelning.
„Anno 1804, jj. 24. Aprilis vorurn við undirskrifaðir
til staðar að Björk í Sölvadal ásamt gjordemoder,
madame Guðríði Ólafsdóttur að Melgerði, eftir skikk-
un Hr. sýslumanns Jóns Jakobssonar af 17. þessa
mánaðar að gera grandgæfilegustu rannsókn, hvort
þar finnast kynni eður sjást merki til, að þar væri
nokkur svókallaður tilberi.
Var svo i'yrsti til skoðunar tekin kona Kristjáns,
Guðný Jónsdóttir, á hverri okkur virtist sem náttúr
legt mannshörund að öllu leyti — — og þar næst
móðir konu hans Guðrún Jónsdóttir 79 ára gömul
að sögn; merkti þá gjordemóðirin Guðríður' Ólafs-
dóttir, að líkamsvöxtur ónáttúrlegur fannst á kon-
unni fyrir neðan nafla svo sem keppur eður lint
vatnæxli, en þó mjög stórt og lafði ofan eftir lífinu,
en hafði jró réttan hörijndslit, fyrir utan litla ákomu
á neðri enda-----. Sömiileiðis voru af okkur þar yfir
skoðuð og aðgætt hús og búsgögn, og virtist okkur
Jrað vera í vanalegu ásigkomulagi.
Þessu til staðfestu eru okkar undirskrifuð nöfn:
Halldór Jónsson. — Jón Jónsson.
Um lag tilberans, hvílustaði og eðli.
Svo segja gamlir ínenn, að tilberinn eigi að vera
tilbúinn fjölkynngi eður með djöfladýrkun úr manns-
rifi og vafin ull útan um. í lijgun á harin að vera sem
þráðarleggur, en mjórri til endanna. Þeir, er bjuggu
hunn til, áttu 'að hala brúkað hann til að ganga um
haga á sumrum óg sjúga ær manna. Sjúga þeir svo
mikið, að j)eir vaxa um marga parta. Þegar þeir koma
heim, spúa þeir inn um búrgluggann. Þar áttu konur
að hafá strokk undir.
Smjör það, er þannig var til komið, var jress eðlis,
að því er sagt er, að ef gott var lesið yfir, drafnaði
það allt sundur, svo og ef srnjörið var krossað.
Því var jrað upp tekið að krossa leignasmjör og
hefur jrað lialdizt síðan.
Sumir segja, að konur hafi geymt þá á milli fóta
sér á innanverðu læri og hafi tilberinn sogið þar út
spena. Aðrir segja, að þær geymdu hann á undir-
lífinu á spena.
Sagt er, að þá er leitin var ger á Björk hali blár
blettur sézt á undirlífi Guðrúnar sem ör væri. Þegar
konur voru tii altaris, áttu þær að geyma messuvínið
uppi í sér og spýta því síðan í tilberana til að við-
halda þeim.
Þessa sögu hef ég og numið af J)ess manns vörum,
er bæði var fróður og sannorður.
Um ýmsar venjur Eyfirðinga '
Það var venja Eyfirðinga að hafa mikið við ýmsa
daga og eins við ýmsar athafnir og ýntis atvik. Svo
var, er kona hafði alið barn og fór fyrst á fætur eftir
leguna. Þá var fólki gefið frítt og tíglað með fæðu.
Einnig er börn voru skírð og á afmælisdögum, eink-
um hjá heldra fólki.
Það var siður að gefa börnum tannfé. Var J)á gefinn
einhver gripur, svo sem bók eða annað, ef til var.
Skyldi sú gjöf haldast. Slægjur voru gefnar, er al-
hirt var á haustum og töðugjöld, er töður voru hirtar
á sumrum. Þá var gefinn stungubiti, er stungið var
tað úr húsum, þófarabiti, er búið var að þæfa vað-
mál og veljarbiti, er búið var að fella vef.
Helztir tyllidagar voru Jressir: Þriðjudagurinn fyrst-
ur í })orra. Þá var gefið kjöt mikið og var Jrað siður
að hengja leifarnar í rótina. Eigi rnátti nefna kjöt
eða flot alla föstuna. Miðvikudaginn liinn næsta eða
öskndaginn áttu allar stúlkur að koma ösku á piltana
en þeir aftnr steini á Jrær. Þar næst var þorrablót,
föstudaginn fyrstan í þorra. Þá voru gefnir grautar
eða einhverjir sjaldgæfir matar. Þá áttu konur að
fagna þorra. Góublót var föstudaginn fyrstan í góu.
Þá fögnuðu bændur komu góu. Þriðjudagurinn fyrsti
í einmánuði var kallaður heitdagur. Þá hétu Eyfirð-
ingar að gefa hinum fátækustu í hreppnum einhverja
lífsbjörg til þess að vel voraði.2) .1
Þá var og heilagt hakliÖ á þrettánda, á hreinsunar
hátíð Maríu og Máríumessu cða boðunardag Marfu,
hinn })riðja dag í jólum, páskum og ihvítasunnú,1 á
Jónsmessu og allra heilagrá messu.
1) I»ctta tnttn eiga aíS vcra |)iiðjtiiiaginn í föstninngaiig.
2) Um cinrnán.iðarsamkoimn cr vlða gctið í formtm ritiini. En Arni
Magnússon •gclnr ]>css að tim sína iljiga liafl licitilagár ckT<i tiðkast
ncma í Eyjafirði og Skagafirði og Rcvkjatlal í Snðttr-Þingeýjarsýslii.
llafi licitdagminn alltaf verið þriðjudagnrinn fvrsli í cinniánilði.
Á þriðjiidaginn fyrstan i cinmánuði II. marz H77, var samkoma
iarðra og lcikra milli Vargjár og Glcrár í Eyjafirði og þar ra-tt um
þau „undur og ógnir, scm þá ylir gcngu af eldgangi, sandfalli og
öskti, myrkrum og ógurlegum dunum", svo að af þessum undriint
þrclfst ekki fcnaðiir, cnda þótt jörð væri snjólaus. Kom Eyfirðinginn
saman um áð þcfta muni orðið hafa fyrir syndagjöld og rangkcti
manna og lcituðu .þangað hjálpar og miskunnar. sem nóg cr til, scm
Gtið cr sjálfur „að hann með sinni náð og miskunn vildi snúa af oss
bardaga reiði sinnar". Endurnýjuðu þeir þá þati heit, að allir bú-
fastir incnn skyldu koma til Grundar í Eyjafirði þriðjudag fyrstan í
cinmánuði og halda þar liígsainkoimi og hafa þar lofmcssu af vorri
frú. Skal hvcr maðitr, sá cr í búi cr, gcfa slíka ölinusu, scm guð skýtnr
honum í hug, ei minna cn alin þcir, cr koma, cn þeir sein ci koma
og cru í skatti, gjaldi eyri. cn þcir, sem minni fc ciga og cigi koma.
g jaldi liálfan cyri, cn búlatisir mcnn, scnt ciga títi hundruð, gcfi