Dagur - 20.12.1950, Blaðsíða 14

14
JÓLABLAÐ DAGS
sunnar eru Ólriðarstaðir. Þar sést
greinilega túngarður á þrjá vegu
kringunr túnið, og hefur þar verið
stærra tún, en á flestum öðrum
eyðibýlum í dalnum.
Við Ófriðarstaði er tengd þjóð-
sagan um Ófriðarstaðabardaga, þar
sem Austdælir og Eyfirðingar átt-
ust við vegna þess, að báðir vildu
eiga Galtártungur í Villingadöl-
um. Ilvort sem þessi þjóðsaga hef-
ur við nokkuð að styðjazt eða ekki,
þá er það víst, að nálægt Ófriðar-
stöðum hafa fundizt mannabein
oftar en einu sinni. Skömmu eftir
síðustu aldamót fann Ólafur Krist-
jánsson á Ábæ þar mannabein, sem
blásið hafði af í moldarbakka.
í landi Miðhúsa eru eyðibýlin
Kolgrímastaðir og Þverá eða Þver-
árkot. Kolgrímastaðir eru nokkuð
hátt uppi í hlíðinni, í hólum þeim,
sem taka við fyrir framan Brenni-
gil, gegnt Skatastöðum. Þar er
túngarður kringum túnið og tvö
eða þrjú tóftarbrot. Elztu menn,
sem nú lifa, hafa heyrt getið um
eyðibílið Þverá á Miðhúsadal, en
vita ekki með vissu, hvar það hefur
verið. Líkur henda til, að það hafi
verið í svonefndum Tungum á
Miðhúsadal, fyrir framan Grjótá.
Ekki er sérlega byggilegt þar nú,
hvernig sem það hefur verið 1 forn-
öld.
í landi Merkigils er eyðibýlið
Öxl lit við merkigilið ofan við göt-
una, þar sem hún liggur upp úr
gilinu, og sést þar túftaíbrot. Þess
er ekki getið í Jarðabókinni. All-
langt fyrir framan Merkigil, lítið
eitt framar en á móti Skuggabjörg-
um, eru Fitjar. Um þær er svo sagt
í Jarðabókinni: „Fitjar heita hér
fjárhússtæði. Þar eru fornar girð-
ingar, og segja menn ]>ar hafi byggð
verið í gamalli tíð; aldrei byggt í
manna minni, nema 1 ár. Ern nú
17. ár síðan.“ Og ennfremur segir:
„Leitisstekkur og Selgrundir heit-
ir hér, og sjást girðingar í hvoru-
tveggja stað, sem verið muni liafa
þrælsgerði, en byggð aldrei, getur
og ekki verið.“
Örnefnin Leitisstekkur og Sel-
grundir eru ekki notuð nú, en þau
munu hafa breytzt þannig, að Leit-
isstekkur liafi verið, Jjar sem nú
lieita Væthús, ‘en Selgrundir, þar
sem nú eru kallaðar Fjósalækjar-
grundir. Væthús eru mitt á milli
Fitja og Merkigils, en Fjósalækjar-
grundir lítið eitt framar. Vætliús
standa sunnanvert á dálítilli Iiæð
og-er þar sveigja á dalnum. Þar var
sauðahús lrá Merkigili á fyrstu bú-
skaparárum Egils Steingrímssonar.
Austdadir á nitjándu öld.
í Austurdal eru kjarnmikil beiti-
lönd og víðlend. Þar liehir jafnan
verið margt sauðfjár og mikii bú-
sæld. Á nítjándu öld voru eftirtald-
ir bændur í Ábæjarsókn meðal
hinna tíundarhæstu í Akrahreppi,
hver á sinni tíð: Jón Höskuldsson
og Egill Steingrímsson bændur á
Merkigili, Guðmundur Guðmunds-
son bóndi á Ábæ og Jóhannes Jóns-
son bóndi á Skatastöðum.
Jún Höskuldsson keypti Merki-
gil, þegar stólsjarðir voru seldar ár-
ið 1802 og flutti Jrangað árið eftir.
Höskuldur faðir hans var vinnu-
maður hjá Skúla fúgcta, en bjó síð-
an á Höskuldsstöðum í Blöndu-
hlíð. Að móðurkyni var Jón kom-
inn af Steingrímsætt í Skagafirði.
Fyrri kona hans var Inga Þorfinns-
dóttir. Hún var tvígift áður og
nokkuð við aldur, þegar hún giftist
Jóni Höskuldssyni. Þau áttu ekki
börn. Inga var móðir Jóns Jóns-
sonar prests á Miklabæ, en lang-
annna Stefáns bónda á Heiði, föð-
ur Stefáns skólameistara. Hún and-
aðist árið 1817. Árið 1820 kvæntist
Jón aftur Ingibjörgu Einarsdóttur.
Henni er Jrannig lýst, að hún hafi
verið fríð kona og góð kona.
Jón Höskuldsson bjó stórbúi á
Merkigilí tæp 30 ár eða til Jress er
hann lézt árið 1831. Sagt. er 'að
hann hafi stnndum átt þúsund fjár
á ljalli. Hann var vel fjáður, þegar
liann flutti að Merkigili. Tíund
lians var á næsta ári 24 lausafjár-
hundruð, og var þá einn bóndi í
Akrahreppi með liærri tíund, Þor-
lákur ríki á Stóru-Ökrum. En tí-
und Jóns hækkaði fljótt og var
komin upp í 36 lmndruð árið 1806
og var hann Jrá hæstur í hreppn-
um og alltaf eftir Jsað til ársins
1816, að Pétur prófastur á Víðivöll-
um tíundaði jafnmikið. Hæst var
tíund Jóns árið 1811, 41 hundrað.
Við fjárskipti eftir Ingu Þorfinns-
dóttur lækkaði tíund Jóns ofan í
21 lnmdrað, en fjórum árum síðar
var hann aftur orðinn hæstur með
33 hundruð. Síðustu búskaparárin
urðu þeir honum oljarlar með tí-
undina, Eiríkur prestur Bjarnason
í Djúpadal og Jón Esphólín sýslu-
maður.
Ymsum samtíðarmönnum Jóns
Höskuldssonar Jxitti hann harð-
drægur í viðskiptum og fégjarn. í
B<)lu-Hjálmarssögu er sagt l'rá ill-
deiluin ]>eirra Hjáhnars.
Ingibjörg Einarsdóttir* bjó á
Merkigili eftir lát manns síns. Elzti
sonur hennar, Jón, var fyrir btii
hjá lienni til ársins 1845, en Jsá
kvæntist hann og bjó eftir Jrað í tví-
býli við móðúr sína til 1.859, að
Jóhann Höskuldur bróðir hans uik
við búi móður þeirra. Þeir bræðtir
bjuggu síðan báðir á jörðinni þang-
að til Jón. andaðist. árið. 1866. Árið
1868 kvæntist Jóliann Sigurbjörgu
Jónatansdóttur bónda á U.ppsöhun
í Blönduhlíð. Þau voru stutt sam-
an, aðeins tæp tvö ár, því Jóhann
lézt 1870. Þau áttu einn son,
Snorra, er síðar varð málaflutnings-
maður í Reykjavík. Árið 1872 gift-
ist Sigurbjörg Agli Steingrímssyni,
og bjuggu þau síðan stórbúi á
Merkigili um fimmtíu ára skeið.
í Jieirra tíð var Merkigilsheimilið
eitt mesta myndarheimili í Skaga-
*