Dagur - 20.12.1950, Blaðsíða 30

30
JÓLABLÁÐ DÁGS
AUSTURDALUR
fFrairihald ai: l)ls. 15).
laust eftir 1840. Ennfremur setti
hann kláfferju á Jökulsá hjá Skata-
stöðuni, hina fyrstu, um eða eftir
miðja .öldiná, og byggði brú á
Abæjará.
Guðmundur verzlaði mikið á
Akureyri og flutti yfir Nýjábæjar-
Jjall. Þar var verzlun meiri og betri,
en á Hoisósi. Kaupstaðarleið yfir
Nýjabæjarfjali mun iiafa verið tor-
sótt, einkum ylir veturinn. Þar er
oft dimmviður og illt að rata, þó
bjart sé í byggð. Þar eru mikil
snjóalög, enda eru liæstu hæðirnar
á fjaljinu á f2. Iiundrað metra yfir
sjó á svonefndri vetrarleið. Leið
þessi liggur austur frá botni Tinn-
árdals og ofan í Galtártungur fyrir
norðan Galtárhnjúk. Þegar farið
var yfir fjallið með liesta að sumr-
inu, var farið nokkru sunnar, og er
það lengri ieið. Þormóður Sveins-
son hefur ritað greinilega um léið-
ir yfir Nýjabæjarfjall í Blöndu
árið 1943. *
Guðmundur á Ái)æ iiutti kirkju-
viðinn á sleðnm yfir Nýjabæjarfjall
og dróu menn sleðana. Mjög örð-
ugt er að komast olan af fjallinu
með sleðaæki. Fjallsbrúnirnar eru
ýmist klettóttar eða svo brattar að
þar leggur ógengar hjarnlannir.
Oft var larið með sleða ofan Nýja-
bæjarbrúnir, sunan Tinnárdals, en
það er vond leið, þegar hjarnað er.
Guðmundur fór ekki þá leið með
kirkjuviðinn, heldur fór hann ofan
Grjótárdal, sem er tvímælalaust
besta leiðin með sleða ofan af fjall-
inu. Grjó.tárdalur er dalskora, sem
skerst upp í gegnum fjallsbrúnina
)>vert af Miðhúsadal. Iljarn leggur
þar þannig, að hvergi er mjög bratt.
Ekki er það vitað með vissu, hve
nær Guðmundur byggði brúna á
Ábæjará, en Inin stóð alllengi að
sögn. Hana tók af í stórkostlegu
flóði vorið 1881. Hún var beint út
frá bænum eða lítið eitt ofar. Ætla
má eftir því. sem farvegur árinnar
er nú, að hún hafi verið 10 til 12
metra löng. Máttarviðir liennar
voru tvö stór tré, sennilega siglu-
tré úr skipi eða sjórekinn viður.
Að sunnan var brúarendinn festur
til öryggis með járnkeðju. Eins og
að líkindum lætur, hefur það ekki
verið létt sök, að flytja slíka stór-
viði heim að Ábæ, því gljúfur og
svellbunkar torvelda akfæri um
dalinn. En Guðmundur hafði sín
úrræði við það sem annað. Sú saga
hefur geymzt hjá afkomendum
hans, að liann hafi flutt brúartrén
á skörum eftir Jökulsárgljúfri, með
handaffi einu saman.
Þeim, sem hafa þekkt Jökulsá
eyslri aðeins hina síðustu áratugi,
þykir jaetta ekki trúleg saga, en hún
sannar það, svo ekki verður unt
deilt, að vetrarhörkur hafa verið
meiri þá en nú.
Ef að Guðmundur á Ábæ mætti
líta upp úr gröf sinni á þessum
tímum óg litast um í því umhveríi,
jrar sem hann stjórnaði stórbúi og
eyddi sínum manndóms- og elíiár-
um, um hálfrar aldar skeið, mundi
liann margt þekkja með sama svip.
Hann mundi þekkja bæjarþilin,
þúfurnar í ttininu og götutroðning-
ána. Kláfurinn er með sama sniði,
én traustari en fyrr. En briiin er
brotin og ekki endurreist síðan.
Mannfátt mundi honum Jsykja, og
kirkja hans er horfin og önnur
komin í staðinn.
Ábœjarkirkja.
Eróðir rnenn telja, að kirkja hal’i
verið reist ;i Ábæ þegar á II. öld,
en saga hennar fyrr á öldum er
sveipuð huliðsblæju hins liðna
tíma. í Jarðabók Árna Magnússon-
ar er sagt um Ábæ:
„Kirkjustaður annécterúð með
Góðdölum. Líka hei’ur hér áð fornu
legstaður verið, en síðaii kirkjan
var flutt undan árinnar áhlaúpi,
hefur hér ekki kirkjugarður verið,
og eru framliðnir jarðaðir í Goð-
dölum með stórhættu og erfiði, og
stundum, þegar ekki verður yfir
Jökulsár komizt, eru framliðnir
fluttir til Silfrastaða."
Af þessari frásögn verður J>að
ljóst, að kirkjan og kirkjúgarðúr-
inn hafa verið út við Ábæjará, J>ar
sem nú eru stórgrýttar eyrar. Ann
ars staðar gat kirkjan ekki verið,
svo þurft hefði að færa liana und-
an árinnar áhlaupi. Dálítil bakka-
rönd er ennþá eftir norðan við
Itrekkuna. Stóra sneið tók' af jress-
um bakka í flóði því, sem tók
brúna vorið 1881.
I prófastsskjöjum, sem geymd
eru í Þjóðskjalasafninu, er eftirfar-
andi frásögn af vísitasiuferð pró-
fasts að Ábæ árið 1842:
Ár 1842 þann 24. febrúar var
prófastur í Skagaljarðarsýslu Hall-
dór Jónsson til staðar að Ábæ til
}>ess að yfirlíta kirkjuna og tala
við sóknarbændur um endurbygg-
ingu hennar. Viðstaddir vor.u prest-
urinn til Goðdala og Ábæjar séra
Jón Benediktsson og undirsk'rilað-
ir bændur Ábæarsókna. Kirkjan ér
á lengd 8i/á álín, millí þifjá í ijór-
um stafgólfiu'ú! á bremcí fj'órál; áín-
ir og níu þtú. miíli ’stáfa. Onýtt
I jalagólf í kór og ékkeft í 'í’ram-
kirkjú. Kirkjan er úndir súð, sum
hérb'efgi ýmist eru ófiyt 'og graut-
fúin. Fyrir ’bakstafni kirkjúnúár
er veggur upp að bita, }r;í þil. Vegg-
irnir þurfa að takast með kirkj-
unni. Kirkjan yfirhöfuð er orðin
lítt brúkanleg og óhæfileg til sinn-
ar ákvörðunar. Hvað nú endur-
byggingu hennar viðvíkur, þá láta
bændurnir í ljós fúsan vilja sinn
og einlægan áselning að byggja
hana sem allra fyrst að viðum og
veggjum upp á sinn kostnað (ef