Dagur - 20.12.1950, Blaðsíða 12

12
JÓLABLAÐ DAGS
að að vetrinum. 'í hlíðinni fvrir
» sunnan Merkigilið er bærinn
>- Merkigil.
Tíu til ellefu kílómetrum fyrir
frarnan Merkigilsá er Abæjarí.
Hún kemur af cfal olan, er heitir
að sunnan Ábæjardalur, en Mið-
húsadalur að norðan. Ábær stend-
ur á háum bakka að sunnan, rétt
við ána, en Miðliús þremur kíló-
metrum norðar, nokkuð uppi í
hfíðinni. Ábæjará er stórgrýtt og
ströng og hið versta vatnsíall í leys-
ingum. Hún fer venjulega seint lil
að vaxa á vorin, oit'-ekki fyrr en
■ 8 til 9 vikur af sumri, en þá getur
hún verið illfær í Iteilan mánuð, ■
ef snjóalög eru mikil í fjöllunum.
Á þessi hefur upptök sín austur á
fjallinu fyrir botni Ábæjardals í
þúsund metra hæð. Áður fyrr vav
það altítt að ganga fyrir upptök ár-
innar, þegar hún var ófær og mikið
lá á að komast yfir og er það allt
að fimm stunda gangur báðar
leiðir.
Hinn þriðji dalurinn hefur einn-
ig tvö nöfn. Hann heitir að sunn-
an Nýjabæjardalur en Tinnardal-
ur að norðan. Eftir honum fellur
Tinná. Dalurinn mun draga nafn
. af tinnu, sem þar fimfst. Sagnir eru
itm, að tinnan hafi verið notuð til
að kveikja eld og var þá borin ló
að. Tinná er lík að vatnsmagni og
• ,Ábæjárá. Hún er stórgrýtt, þröng
t. og' torliær f leysingum, en þó varla
eins állt vatnst’alf. Fimm kílómetr-
,:mi,tar. eru á milli ánna. í mynni Tinn-
ardals er eýðibýlið Tinnársel.
Sunnari við Tinná er dálítið undir
lendi tæpan kílömetra á breidd, en
lengra frá norðri til suðúrs. Þetta
uridirlendi var áður graslendi, cn
cr nú blásinn nielui;. Eftir er jró
grashólmi vestur við Jökulsána.
Það er Nýjabæjartún. Það liefur
nú stærð til að vera tveggja kúa
tún, en eittlivað mun hafa blásið
. af því að austan. Jökulsá fellur
norður með túninu að vestan í af-
mörkuðum farvegi og virðist liafa
legið þar stöðug um langt skcið.
Eins og áður segir var Nýjibær
lengi fremsti bær í dalmun og
Nýjabæjarafrétt við hann kennd,
Jiað er fjalllendið austan Jökulsár,
allt suður til Sprengisands.
Fjöllin vestan við Austurdalinn
eru mun lægri en að austan. Ár
eru Jrar engar, svo langt fram, sem
byggð hefur náð og lækir smáir.
Hlíðarnar eru því ekki skornar af
dölum og giljum. Norðast er fjall-
ið mjó tunga milli Austurdals og
Vesturdafs, er breikkar smátt og
smátt eltir Jiví, sem sunnar dregur.
Ejallshlíðin er grösug og brúnir á-
valár. Þegar kemur alllangt fram
á fjallið rís klettamúli, senr heitir
Elliði og hækkar fjallið Jrar nrikið.
Fyrir franran Elliða eru hlíðarnar
snarbrattar, með gróðurlitlum
skriðum langt ofan eftir. Brúnir
eru Jrar skarpar nreð klettabeftuin
og hyrnum.
í dalnunr að vestan eru nú tveir
bæir: Bústaðir gegnt Merkigilsá
og Skatastaðir tveim til Jrrenr kíló-
nretrunr norðar en h nróti Ábæ og
cr Jrví allt að tveggja stuncjg gang-
ur á milli bæjanna. Dálítið norðar
en miðja vegu á milli Jressara bæja
eru laridamerki jarðanna við læki,
er heita Einirlækir.
Líklegt má telja, að Jreir land-
námsmennirnir Önundur, serir bjó
á millum á og Eiríkur í Goðdöl-
um, hafi skipt löndum við Einir-
læki. Þar hal’a alltaf verið sókna-
skil Ábæjar og Goðdælasókna og
einpig hreppanrörk nrilli Lýtings-
staða og Akrahrepps. Bústaðir hafa
alltaf átt kirkjusókn að Goðcfölum,
en Skatastaðir og býli í Skatastaða-
landi að Ábæ.
Að austanverðu í dalnunr liafa
sóknaskil milli Ábæjar og Silfra
staðasókna alltaf verið við Merki-
gilsá og segir svo unr Jrað í jarða-
bók Árna Magnússonar:
„Hér endar Silfrastaðakirkju-
sókn, en byrjar Ábæjarkirkjust'ikn
í Austurdöhmr fyrir frárnan gilið,
er liggnr unr dalinn Jrveran og
Merkigil heitir."
Bæirnir fyrir utan Merkigilið,
Stekkjarflatir, Gilsbakki og eyði-
býlið Stigasel eru í Austurdal sam-
kvæmt legu landsins, Jró svo hafi
ekki alltaf verið talið.
Byggð i Ábœjarsókn
í Ábæjarsókn nrunu hafa verið
unr tuttugu býli til lorna eftir Jrvi,
sem munnnræli lrernra og örnefni
benda til. Mörg Jressara býla Irafa
verið þrælsgerði, eins og konrizt er
að orði í fornum heimildunr, eða
nreð öðrunr orðunr, að fátækt íólk
lrefur lengið að hafast við á þess-
unr lrarðbalakotum og lraft ein-
lrverja grasnyt, en annars verið
meira eða nrinna háð bændunum
á stærri jörðunum. Á átjándu og
nítjándu öld hafa verið sjö býli í
Ábæjarsókn, Jregar flest voru. Nýji-
bær lagðist í eyði árið 1880. Eftir
Jrann tínra hafa verið aðeins þrír
bæir byggðir í sókninni. Ábær,
Skatastaðir og Merkigil.
Árið 1703 var 35 nranns í Ábæj-
arsókn, á sex býlum: Merkigili níu
rnanns, Miðhúsunr þrír, Ábæ átta,
Nýjabæ fjórir, Skatastöðum sex og
Skuggabjöygum finrm manns. Árið
1801 var tveimur fleira í sókninni
eða 37 nranns á finrnr býlunr:
Skuggabjörg þá ekki byggð: Merki-
gili tíu manns, Miðhúsum níu, Á-
bæ sex, Nýjabæ sex og Skataistöðunr
scx. Árið 1845 helur enn fjölgað
og eru Jrá 44 á fimm býlum: Merki
gili fjórtán manns, Ábæ sjö, JTinn-
árseli tveir, Nýjabæ finrm og Skata-
stöðum sextán.
Á Jressu manntali eru Miðhús í
eyði, en Tinnársel byggt. Þar býr
húskona, sem hefur grasnyt, Þor-
björg Jóhannesdóttir, 49 ára að
aldri, með syni sínunr Guðnrundi
Guðnrundssyni, 21 árs. Þorbjörg
þessi mun liafa verið síðasti ábú-
1