Þjóðviljinn - 14.05.1974, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 14. mai 1974.
Asahláka í
portúgölskum
stjórnmálum
en óvíst hvað verður úr lýðrœðisloforðum
víy'
Portúgalskir hermenn i þjónustu stjórnarbyltingarinnar handtaka leynilögreglumann. Leynilögregla
gömlu stjórnarinnar var mjög hötuð af þjóðinni fyrir pyndingar og illa meðferð á föngum.
Á því tímabili er prentara-
verkfalliö stóö yfir hér
heima vakti enginn atburö-
ur meiri athygli á alþjóöa-
vettvangi en stjórnarbylt-
ingin í Portúgal, vanþróð-
aðasta ríki álfunnar, en
meö henni lauk ævi ein-
hverrar örgustu fasista-
stjórnar, sem uppi hefur
veriö í heiminum í seinni
tíð. Síðan má sannarlega
svo aö orði kveða aö asa-
hláka hafi staðið yfir í
stjórnmálum landsins.
Pólitískir fangar hafa ver-
ið lauslátnir unnvörpum,
útlagar snúa heim i stríð-
um straumum, fyrsti maí
var haldinn hátíðlegur með
gríðarlegum og almennum
fögnuði. Lýst er yfir að
lýöræði skuii héöan af
rikja í Portúgal og frjáls-
um kosningum er lofað
innan árs.

Hitt er svo annað mál að þvi fer
fjarri að fullvist sé að þær glæstu
vonir, sem Portúgalar gera sér
nú um mannréttindi, bætt lifskjör
og frið við Afrikuþjóðir, verði að
veruleika. Það væri mikill mis-
skilningur að láta sér detta i hug
að einhver grundvallarmunur sé
á Spinola hershöfðingja, leiðtoga
herforingja þeirra er gerðu
stjórnarbyltinguna, og hinni
föllnu einræðisstjórn Caetanos,
sem rikti i anda Salazars gamla.
Aðalmunurinn á þessum tveimur
aöilum er sá, að hinir nýju vald-
hafar eru nógu miklir raunsæis-
menn til þess að gera sér ljóst, að
löngu úrelt nýlendurómantik
þeirra Salazars og Caetanos
gengur ekki lengur. Hinsvegar
fer þvi fjarri að Spinola hyggist
sleppa nýlendunum. Hann hyggst
að sögn breyta portúgalska ný-
lenduveldinu i „sambandsriki”,
þar sem nýlendurnar njóti fulls
jafnréttis við Portúgal sjálft, en
varla þarf að gera öðru skóna en
að Portúgölum sé ætlað aö hafa
töglin og hagldirnar. Hinsvegar
er Spinola ekki svo vitlaus að
hann láti sér detta i hug að þessu
verði komið i kring að óbreyttum
aðstæðum. Stefna hans er þvi sú
að bæta kjör nýlendubúa — eða að
minnsta kosti nokkurs hluta
þeirra — að miklum mun og veita
þeim jafnframt aukin mannrétt-
indi. Með þessari aðferð vonast
Spinola til þess að verulegur hluti
nýlendubúa muni telja hag sinum
svo vel borgið i samfélaginu við
Portúgal að þeir verði hlynntir á-
framhaldandi sambandi við það
land. Þetta var raunar aðferðin,
sem Spinola beitti þegar hann var
landstjóriog herstjóri Portúgals i
Gineu-Bissá, að sögn bandariskra
blaða með einhverjum árangri.
Þó var sá árangur ekki meiri en
svo, að frá Gineu-Bissá sneri Spi-
nola sannfærður um að aðstaða
Portúgals i nýlendustriðunum
væri vonlaus.
Kommúnistar —
sterkasta stjórnmála-
afl landsins
Hæpið er, vægast sagt, að um-
ræddar fyrirætlanir Spinola auki
friðarhorfur, þvi að frelsishreyf-
ingar Gineu-Bissá, Angólu og
Mósambik sætta sig ekki við
minna en fullt sjálfstæði. Og vitað
er að sú krafa nýtur viðtæks
stuönings i Portúgal sjálfu. Tveir
öflugustu stjórnm álaflokkar
landsins, kommúnistar og sósial-
istar, hafa lýst yfir fullum stuðn-
ingi við sjálfstæðiskröfur ný-
lendnanna.
Eins og kunnugt er af fréttum
hafa stjórnmálaflokkar á ný
fengið fullt starfsfrelsi i Portúgal
eftir hálfrar aldar afturhaldsein-
ræði, meira að segja kommúnist-
ar og sósialistar hafa nú verið
lýstir löglegir. Leiðtogar þeirra i
útlegð hafa snúið heim, og heim-
koma Alvaros Cunhal, leiðtoga
kommúnista, vakti þvilika at-
hygli og fögnuð að likt var við
komu Lenins til Finnlandsstöðv-
arinnar i Petrógrad 1917. Sú sam-
liking er ekki alveg út i hött, þvi
að þegar er komið i ljós að
kommúnistaflokkur Portúgals er
miklu sterkari en flesta óraði fyr-
ir. New York Times segir að ljóst
sé að kommúnistaflokkurinn,
sem áratugum saman hefur verið
„neðanjarðar, i fangelsum og út-
legð”, sé þegar aðeins ellefu dög-
um eftir stjórnarbyltinguna orð-
inn „sterkasta og best skipulagða
pólitiska aflið i hinu nýja Portú-
gal ”.
Flokkur
andspyrnunnar
Það segir sig auðvitað sjálft að
til þess hefur þurft meira en ell-
efu daga starf. Sannleikurinn er
sá, að mestan hluta valdatiðar i-
haldseinræðisins héldu portú-
galskir kommúnistar uppi öflugri
og vel skipulagðri neðanjarðar-
starfsemi af slikri hugprýði og
þolgæði, að undrun vekur. Þeir
störfuðu af krafti jafnt i skólum,
verksmiðjum og á skrifstofum.
Háskólastúdentar voru sérstak-
lega athafnasamir i flokknum, en
mestu máli skipti þó íyrir komm-
únista að þeim tókst að ná fylgi
mikils þorra verkalýðsins. Það
hafa þeir ákveðið fram yfir
sósialista, sem einkum hafa fylgi
meðal skólaðra manna.
Aðstöðu portúgalskra komm-
únista nú hefur verið likt við að-
stöðu franskra félaga þeirra eftir
siðari heimsstyrjöld. Franskir
kommúnistar voru þá lifið og sál-
in i andspyrnuhreyfingunni gegn
nasistum, og stakk frammistaða
þeirra mjög i stúf við hátterni
þorra annarra Frakka, sem ann-
aðhvort höfðust ekki að gegn nas-
istum eða studdu þá, ófáir af
verulegri ákefð. Eftir striðið nutu
franskir kommúnistar þvi al-
mennrar virðingar sem „flokkur
andspyrnunnar”. Svipaðrar við-
urkenningar njóta portúgalskir
kommúnistar nú hjá alþýðu sins
lands. Almenningur litur á þá
sem þann flokk. sem mest hafi
lagt i sölurnar i baráttunni gegn i-
haldinu, og þvi sé þeim best
treystandi til forustu i hinu nýja
Portúgal.
Kommúnistar
i hernum
Þótt kommúnistar og sósialist-
ar keppi hart um fylgi verkalýðs-
ins, gera þeir sér Ijóst að þeir eru
á sama báti, og Soares, leiðtogi
sósialista, hefur gefið i skyn að
ekki komi til greina að mynda
stjórn án þátttöku kommúnista.
Þá stjórn á að mynda nú um
miðjan mánuðinn, og á hún að
leysa af hólmi herforingjastjórn
þá undir forsæti Spinola/sem nú
stjórnar til bráðabirgða. En að
visu er út frá þvi gengið að Spi-
nola verði áfram rikisleiðtogi og
þar með valdamesti maður
landsins.
Helst er að sjá að Spinola hygg-
ist mynda stjórn miðjumanna
með einhverri þátttöku sósialista,
en kommúnistum hafði ekki verið
boðið til þátttöku i viðræðunum
um stjórnarmyndun þegar siðast
fréttist. Sjálfsagt þykist Spinola
eiga úr vöndu að ráða. Hann ótt-
ast efalaust að kommúnistar vaxi
honum yfir höfuð, ef þeir fái aðild
að stjórninni, og þótt vera kynni
að honum dytti i hug að ganga frá
þeim á svipaðan hátt og gert var i
Chile, þá er ekki vist að það yrði
eins auðvelt i Portúgal. Portú-
galskir kommúnistar höfðu sem
sé ekki einungis skipulagt sig á
meðal verkamanna og náms-
manna, heldur og einnig i hern-
um. Þar hafa þeir komið sér fyrir
meðþeim ágætum, að margt her-
foringja er á þeirra bandi, og ein-
mitt þessir vinstri sinnuðu her-
foringjar áttu mikinn þátt i
stjórnarbyltingunni.
Þetta, að koma sér fyrir i hern-
um, ber vott lofsverðu raunsæi og
forsjálni hjá portúgölskum
kommúnistum. Það liggur i aug-
um uppi aö vonlaust er fyrir
kommúnista að ná völdum i
nokkru kapitalisku landi með
friðsamlegu móti eingöngu, alveg
sama hve „löglegar” og þing-
ræðisiegar aðferðir þeir nota.
Dæmið frá Chile sýnir svo ekki
verður um villst, að hvenær sem
ihald og borgarastétt sjá,að lýð-
ræðissauðargæran þeirra dugir
þeim ekki lengur til þess að
halda sérréttindaaðstöðu sinni, er
„lýðræðinu” varpað fyrir borð
hið snarasta og gripið til fasism-
ans. öflugt og vel skipulagt fylgi
kommúnista i portúgalska hern-
um gæti hinsvegar orðið til þess
að portúgalska ihaldið treysti sér
ekki til að beita honum gegn
kommúnistum og öðrum vinstri
mönnum.
Hinsvegar er lika spurningin,
hvort önnur riki leyfi Portúgölum
að ráða fram úr sinum málum i
friði. Nærri má geta hvernig hug-
arástandið er þessa dagana hjá
Franco og hans hyski á Spáni,
með lýðræðislegt Portúgal ásamt
með sterkum kommúnistaflokki
allt i einu á næsta bæ, og Nixon
lorseta og dólgunum i Pentagon
og CIA liður varla mikið betur.
Bandarikin telja sér þátttöku
Portúgala i Nató þýðingarmikla,
enda hefur portúgalska ihaldið
lengst af verið þeim álika leiði-
tamt og það islenska. Og á Asór-
eyjum, sem tilheyra Portúgal, er
ein þýðingarmesta herstöð kan-
ans á Atlantshafssvæðinu.
dþ.
P.S.
Samkvæmt siðustu fréttum hafa
Spinola og hans kumpánar nú
tekið upp viðræður við kommún-
ista með tilliti til stjórnarmynd-
unarinnar. Bendir það til þess að
Spinola telji ófært, úr þvi sem
komið er, að stjórna landinu án
þátttöku kommúnista.
fwS
:Wi
c%
/4r/s\t‘

Tilboð óskast i smiði og uppsetningu eld-
húsinnréttinga, skápa og sólbekkja i 12
ibúðir fyrir stjórn verkamannabústaða i
Hafnarfirði.
Útboðsgögn eru afhent á skrifstofu vorri, og þurfa tilboð
að berastfyrir kl. ll:00mánudaginn 27. mai n.k.
INNKAUPASÍOFNUN RÍKISINS
BORGARTÚNl 7 SÍMI 26844
AUGLÝSINGA
SÍMINN ER 17500