Þjóðviljinn - 28.05.1974, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN ÞriOjudagur 28. maí 1974.
Þingmenn stjómarflokkanna
voru áberandi hræddir
Rœtt við Asmund Sigurðsson, fyrrverandi alþingismann,
um atburðina 30. mars 1949, þegar Islandi var bolað inn i Nató
Einn þeirra er staddir
voru i Alþingishúsinu hinn
örlagaríka dag 30. mars
1949 var Ásmundur Sig-
urðsson, sem þá sat á þingi
af hálfu Sósíalistaflokks-
ins sem landkjörinn þing-
maður. Þjóðviljinn sneri
sér til Ásmundar og spurði
hann nokkurra spurninga
varðandi þessa atburði,
sérstaklega hvernig þeir
hefðu komið fyrir sjónir
þeim, sem staddir voru í
Alþingishúsinu
— Stjórnarflokkarnir ætluðu
sér að ljúka afgreiðslu málsins á
kvöldfundi kvöldið áður, sagði
Asmundur, — en þáverandi for-
seti Sameinaðs Alþingis, Jón
Pálmason,mun hafa neitað þvi að
láta ganga frá þessu á nætur-
fundi. Þessvegna var þetta ekki
afgreitt fyrr en á venjulegum
þingfundartima. En þegar svo
fundur hófst, var samankominn
við Alþingishúsið fjöldi manns,
þvi að út hafði verið gefin fregn.
miði, þar sem fólk var hvatt til
þess að koma niður á Austurvöll
og sjá til þess að Alþingi hefði
starfsfrið. Ég vissi til dæmis til
þess að ein gömul kona, komin á
sjötugsaldur eða meira, labbaði
alla leið hér austast úr bænum til
þess að verja Alþingi. Þetta til-
tæki forustumanna stjórnarflokk-
anna að senda út drefiimiða og
hvetja fólk til að fjölmenna að Al-
þingishúsinu var næsta undar-
legt, þvi að auðvitað hlaut mikill
mannsöfnuður að hafa i för með
sér stóraukna hættu á átökum.
Lögreglan spýtti gasi
um allar götur
—• Og lögreglan?
— Þinghúsið var orðið fullt af
lögreglumönnum og hjálpar-
mönnum þeirra strax nokkru áð-
ur en fundur byrjaði. Þegar fund-
ur var hafinn, eða skömmu siðar,
fór að bera á ólátum úti fyrir, en
þau færðust fyrst fyrir alvöru i
aukana er lögreglan og hjálparlið
hennar gerði útrás. Þá fyrst hófst
grjótkastið að ráði, og var grjóti
kastað i gluggana og inn um þá.
Svo þegar komið var nokkuð
langt fram á fundartimann, var
farið að beita táragasi til þess að
dreifa mannfjöldanum. Óg það
var ekki nóg með það að táragas-
inu væri beitt meðan á fundinum
stóð, eða þangað til mestallur
mannfjöldinn var farinn, heldur
ók lögreglan út um allar götur
frameftir kvöldi og spýtti gasi
hvar sem fólk sást samankomið.
— En fundinum hefur verið
framhaldið, þrátt fyrir lætin?
— Já, hann hélt áfram. Og þeg-
ar atkvæðagreiðslu var lokið, var
orðið heldur ömurlegt um að lit-
ast inni i þinginu.
— Og un\ræður voru harðar?
— Það voru yfirleitt þingmenn
Sósialistaflokksins, sem helst
beittu sér gegn samningnum, en
af hálfu forsvarsmanna inngöng-
unnar i Atlantshafsbandalagið
var litið um ræðuhöld. Þeir forð-
uðust að tala mikið, og var sú
varkárni þó enn meira áberandi
siðarmeir, eftir að búið var að
kalla herinn inn i landið tveimur
árum siðar. Þá var málið aðeins
lagt fyrir sem gerður hlutur á
haustþinginu.
Þegar Jón sneri
sér til veggjar
— Það varð frægt er i ljós kom
að styttan af Jóni Sigurðssyni i
þingsalnum hafði snúist til veggj-
ar, er Nató-samningurinn hafði
verið samþykktur. Morgunblaöið
kenndi þér um að hafa snúið
styttunni viö, ef ég man rétt.
— Ég var alsaklaus af þvi.
Ekki. vil ég nú samt fullyrða að
um yfirnáttúrlegan atburð hafi
hér verið að ræða, heldur grunar
mig að hér hafi verið að verki
einn starfsmanna þingsins, sem
hafi viljað forða styttunni frá
skemmdum, meðan mestu átökin
stóðu yfir.
Hins vegar átti ég fullkomlega
sök (ef sök skal kalla) á þvi, að sú
fræga mynd, sem allur gaura-
gangurinn varð út af, birtist i
Þjóðviljanum. Þvi það var ég,
sem nokkru eftir að fundinum
skipulögð, og að þið þingmenn
Sósialistaflokksins væruð þar
með i ráðum?
— Ég held nú varla að þeir hafi
búist við svo miklu, en ég gæti
trúað að þeir hafi óttast að slæmir
atburðir gerðust ef átökin kæm-
ust á það stig að ráðist yrði inn i
húsið, þótt svo að það væri ekki
fyrirhugað. Sá ótti stjórnarliða
hafði sýnt sig áður, er þrir ráð-
herrar fóru til Ameriku vegna
Nató-samningsins og komu aftur i
lögreglufylgd.
Þjóðviljinn mun á ncestunni
birta efni, þar sem þessir
atburðir verða rifjaðir upp
lauk, fór með ljósmyndara blaðs-
ins inn i þinghúsið, og þá tók hann
bæði þessa mynd o.fl. Og ekki
skal ég neita þvi, aö ég skemmti
mér vel við að sjá, hve mikla
gremju það vakti hjá þeim mönn-
um, er hér voru að láta undan
bandariskri ásælni, að þetta litla
en þó táknræna atvik skyldi hafa
verið fest á ljósmyndafilmu
framtiðinni til sýnis.
Hræddir ráðherrar
i lögreglufylgd
— Hvernig var hugarfarið inn-
anhúss, hjá ykkur þingmönnun-
um?
— Þingmenn stjórnarflokk-
anna voru áberandi hræddir, og
allur viðbúnaður benti til þess að
þeir óttuðust innrás i húsið. En
það var aldrei reynt að ráðast
inn, og ég er þess fullviss að þeir,
sem að mótmælunum stóðu,
höfðualdrei hugsað sér neina inn-
rás.
— Heldurðu að forustumenn
stjórnarflokkanna hafi gert ráð
fyrir að innrás i húsið hefði verið
— Nú vitum við að stjórnar-
flokkarnir flögguðu rússagrýl-
unni sem mest þeir máttu i þessu
tilefni.
Höfuðástæðan
samábyrgð
borga ra stétta r i nna r
— Heldurðu að hræðslan við
Rússa hafi verið raunverulega
ástæðan til þess að þeir vildu
endilega keyra tsland inn i Nató?
— Ég held að höfuðástæðan að
baki hafi verið samábyrgð borg-
arastéttarinnar. Forustumönnum
hennar hefur fundist hún þurfa
þess við, valdaaðstöðu sinni til
tryggingar, að ísland væri í sam-
floti með svokölluðum frjálsum
þjóðum. En þá var líka kalda
striðið komið i algleyming, og
áróðurinn um að rússnesk innrás
i Vestur-Evrópu væri yfirvofandi
hafði sin áhrif á viðhorf fjöl-
margra, þótt þeir, sem raunhæft
litu á málin, ættu erfitt með að
skilja hvernig Sovétrikin ættu að
treysta sér i strið við öll Vestur-
lönd, annað eins feikna afhroð og
Sovétmenn guldu i heimsstyrjöld-
inni. Það þurfti ekki nema smá-
ræði af heilbrigðri skynsemi til
þess að átta sig á þvi, hvilik fjar-
stæða þetta var. En sömu við-
horfin er enn að finna hjá þeim,
sem vilja halda bandariska hern-
um hér. Þótt öldur kalda striðsins
hafi lægt, eru fundar upp aðrar
röksemdir.
Ég vil ekki heldur taka fyrir að
ótti við viðskiptal. þvinganir af
hálfu Vesturveldanna hafi ráðið
einhverju um afstöðu sumra, sem
studdu inngönguna í Nató. Einn
forustumanna Framsóknar-
flokksins hafði siðar við mig i
einkaviðtali, orð, sem bentu i þá
átt. — Svo var þvi statt og stöðugt
iofað að við skyldum lausir við
alia hersetu á friðartimum, en við
sósialistar héldum þvi fram frá
upphafi að það loforð væri litið að
marka; hér væri verið að opna
dyrnar fyrir erlendum her. Og
það sýndi ig strax tveimur árum
siðar, 1951...
Vildi íhaldiö
99 ára samning?
— Orðrómur hefur verið uppi
um að innan Sjálfstæðisflokksins
hafi verið talsvert fylgi fyrir þvi
að verða við beiðni Bandarikj-
anna um þrjár herstöðvar til niu-
tiu og niu ára,sem borin var fram
1943.
— Það mun óhætt að fullyrða
að viss vilji var fyrir hendi hjá
sterkum aðilum innan flokksins
til að taka þvi tilboði, en andstað-
an gegn sliku var of sterk meðal
þjóðarinnar til að óhætt þætti að
láta það koma fram. Ýmsir hinna
yngri af forustumönnum Sjálf-
stæðisflokksins, svo sem Gunnar
Thoroddsen og Sigurður Bjarn-
ason, mótmæltu þvi þá harðlega i
ræðum að nokkru sinni yrði geng-
ið að kröfum Bandarfkjanna um
herstöðvar á Islandi. Þeir höfðu
um það all-stór orð, en efndirnar
urðu þeim mun aumari. En orð
þessara manna urðu til þess, að
fjölmargir órbreyttir sjálfstæðis-
menn komust á þá skoðun, að
flokkurinn væri yfirhöfuð á móti
erlendum herstöðvum á Islandi.
— Svo var farið á bakvið ráð-
herra Sósialistaflokksins i ný-
sköpunarstjórninni, þegar Kefla-
vikursamningurinn var gerður
1946?
Gengið framhjá
Hermanni
— Já, þá úm haustið, þegar
þing kom saman, var búið að
Asmundur Sigurðsson
ganga frá þéim Samningi að ráð-
herrum sósialista fornspurðum,
og lýsti Brynjólfur Bjarnason þvi
þá yfir að grundvöllur stjórnar-
samstarfsins við Sjálfstæðis-
flokkinn og Alþýðuflokkinn væri
brostinn. Þegar ný stjórn var svo
mynduð, hefði verið eðlilegast að
leiðtogi stjórnarandstöðunnar,
sem þá var Hermann Jónasson,
hefði fengið gott ráðrúm til þess
að mynda nýja stjórn. En sú varð
ekki niðurstaðan, heldur fól þá-
verandi forseti Stefáni Jóhanni
Stefánssyni stjórnarmyndun,
sem honum tókst eftir langa
mæðu, þrjá mánuði að mig minn-
ir. Það vekur athygli i þessu sam-
bandi að Stefán Jóhann var talinn
mjög eindreginn fylgjandi „vest-
ræns samstarfs”, en það var Her-
mann Jónasson ekki um þær
mundir.
— Þá hafa Nató-sinnar ekki
talað um þjóðaratkvæði?
— Nei, þeim sem fyigjandi
voru samningnum datt áreiðan-
lega ekki i hug að bera þetta undir
þjóðina, enda er ég sannfærður
um að samningsfrumvarpið hefði
verið kolfellt ef svo hefði verið
gert. Þannig voru viðhorfin þá.
— Nokkuð fleira, sem þú vildir
taka fram i lokin?
— Það er náttúrlega fjölmargt
fleira, sem um þetta má segja og
ekki getur komist fyrir i stúttu
viðtali. En af þvi að ég er nú að
verða gamall maður, þá vil ég
gjarnan bæta þvi við,að ég held að
ég eigi þá ósk heitasta, aö mega
lifa það, að allur her verði brott
héöan fyrir fullt og allt, og ísland
losni úr hernaðarbandalaginu
Og mætti þar með rætast ósk
skáldkonunnar Huldu i lokaerindi
hins gullfagra hátiðaljóðs hennar,
ortu i tilefni lýðveldisstofnunar-
innar 1944.
„Svo aldrei framar fslands
býggð
sé öðrum þjóðum háð.”
—DÞ
Stúdentar vilja að honum sé boðið til íslands
Kemur Dutschke til starfa hér?
1. Stúdentaráð, á fundi sinum
26. april, lýsir yfir andstöðu sinni
við þær tilraunir danskra stjórn-
valda að flæma Rudi Dutschke úr
landi.
Stúdentaráð lýsir yfir samstöðu
sinni með baráttu danskra stúd-
enta fyrir þvi að tryggja
Dutschke starfsaðstöðu þar i
landi og fordæmir allar tilraunir
til pólitiskra ofsókna gegn honum
jafnt sem öðrum.
2. Fari svo, að Dutschke verði
visaö úr landi, skorar Stúdenta-
ráð á islensk stjórnvöld að hlutast
til um að honum verði boðin
starfsaðstaða hér á landi og ís-
lendingar leggi þannig skerf af
mörkum til verndunar mannrétt-
inda.
Greinargerö:
Rudi Dutschke var einn af leið-
togum stúdenta i Vestur-Berlin i
pólitisku andófi þeirra vorið 1968.
Afturhaldssöm blöð, einkum
hringur Axels Springer, reyndi að
æsa til almennrar sefasýki gegn
stúdentum, með þeim afleiðing-
um m.a. að geðveill maður skaut
Dutschke og særði hann nær til
ólifis.
Eftir langa sjúkrahúslegu sótti
Dutschke um landvistarleyfi i
Bretlandi, þar sem hann taldi sig
ekki óhultan i Þýskalandi. Fékk
hann leyfið með þvi skilyrði að
hann skipti sér ekki af stjórnmál-
um þar i landi. Þó svo að hann
stæði við skilmála þá sem honum
voru settir, visaði breska stjórnin
honum úr landi i árslok 1970. Sótti
Dutschke þá um landvistarleyfi I
Bandarikjunum og hafði fullan
rétt til þess, þar sem kona hans er
bandariskur rikisborgari. Var
honum samt sem áður synjað um
beiðni sina.
Dutschke fékk stöðu sem að-
stoðarkennari við Háskólann i
Arósum og hefur dvalist þar siðan
við kennslu og fræðistörf. En i
september siðastliðnum kvaddi
útlendingaeftirlitið danska hann
á sinn fund og krafðist þess að
hann gerði grein fyrir afkomu-
möguleikum sinum. Kom þá i ljós
að Dutschke hafði fjárhagslegt
bolmagn til að dveljast þar til i
mái 1974, og var honum gert að
endurnýja umsókn sina um dval-
arleyfi þá.
Arósarháskóli veitti siðan
Dutschke styrk til fræðistarfa, en
þá skeði það að kennslumála-
ráðuneytið danska synjaði stað-
festingar. Bar það fram þá
ástæðu að Dutschke væri ekki
danskur rikisborgari og væri ekki
pólitiskur flóttamaður og gæti þar
af leiöandi ekki notið sömu rétt-
inda og danskir rikisborgarar.
Þessi staðhæfing er vægast sagt
furðuleg i ljósi æviferils Dutschke
og hljóta þessar aðgerðir að túlk-
a§t sem enn ein tilraun til póli-
tiskra ofsókna. Stefnir þvi allt að
þvi að Dutschke verði sendur til
Þýskalands nú i mai, þar sem
hans biður óvissa og hætta á
morðtilraunum, enda nafn hans
orðið þekkt þar sem tákn fyrir
vinstri andstöðu.
Verndun mannréttinda er mál-
efni allra þjóða. Frá öllum lönd-
um bárust mótmæli við meðferð
sovéskra valdhafa á Solsénitsyn,
og er ekki siður ástæða til að mót-
mæla þeim ofsóknum á hendur
róttækum vinstri mönnum, sem
eiga sér stað viða um lönd. Hér-
lendis komu upp raddir þess efnis
að bjóða Solsénitsyn landvist, og
er öllu rikari ástæða til slikra að-
gerða i máli Rudi Dutschke, þar
sem hann á i fá hús að venda og
nýtur ekki stuðnings neinna vold-
ugra aðila.