Þjóðviljinn - 26.08.1981, Blaðsíða 5

Miövikudagur 26. ágúst 1981 ÞJÓÐVILJINN — StDA 5
Margt bendir til þess aö at-
buröir fyrri viku yfir Sidra-flóa
við strendur Libiu hafi siöur en
svo komið bandarikjamönnum á
óvart, og jafnvel gert ráö fyrir
þeim af hálfu pentagonmanna og
Reagan-stjórnarinnar.
Raunar fer tvennum sögum af
gangi mála. Samkvæmt upplýs-
ingum kana réðust tvær libiskar
orrustuflugvélar af sovéskri gerö
(„SU-22”) að tveimur bandarisk-
um F-14 orrustuflugvélum þar
sem vestanvélarnar voru að
löngu tilkynntum æfingum yfir
alþjóðlegu hafsvæði. Libiumenn
skutu fyrirvaralaust að banda-
risku vélunum, sem svöruðu i
sömu mynt, og lauk leiknum með
þvi að libisku vélarnar voru
skotnar niður við mannbjörg.
Libiumenn segja þessar tvær
flugvélar sinar hafa verið á
venjubundnu eftirlitsflugi i
libiskri lofthelgi er þær koma að
átta bandariskum vélum, og hafi
flug libisku vélanna verið truflað
af tveimur hinna bandarisku.
Libisku flugmennirnir gáfu hin-
um bandarisku viðvörun um tal-
stöð og báðu þær að hverfa á brott
hið snarasta, en þegar þvi var
ekki sinnt skutu libiumenn að
annarri vélanna, hæfðu og fór hún
i sjóinn. Flak hennar var siðar
dregið á land að sögn libiumanna,
og sýnt i libiska sjónvarpinu. Að
niðurskotinni bandarisku vélinni
hafi þær sjö sem eftir flugu ráðist
að libiumönnum og borið þá ofur-
liöi.
Ráðamenn i Tripoli og
Washington hafa siðan skipst á
mótmælaorðsendingum um
þriðja aðilja og ásakað hvorir
aðra um árásargirni, ögranir og
ósannsögli-af atburðarás. Banda-
riskir herráðamenn neita þvi
staðfastlega að hafa misst flugvél
i átökunum, en annarsstaðar er
hyllst til að taka mark á þeim
fullyrðingum libiuta.lsmanna, —
flugvélarmissir er álitshnekkur
fyrir bandarikjaher innávið, en
þar er nánast litið á svonalöguð
átök sem iþróttaleik með þjóð-
heiður að veði. Skammt er að
minnast ófara árásarinnar til
gislabjörgunar í tran, sem rúði
Carter fylgi, og enn má rifja upp
sjóorrustuna við strendur
Kambodiu i tið Fprd-stjórnar-
innar, en i henni biðu bandarikja-
menn miklu meira tjón en upp-
haflega var látið i veðri vaka i
Washington.
öðrum en norðurameriskum
þjóðrembingsmönnum og áhuga-
mönnum um orrustugetu ein-
stakra flugvélagerða má þó i léttu
rúmi liggja hvort úrslit skot-
hriðarinnar við Libiustrendur eru
2-0 eða 2-1.
Landhelgi
Landhelgismál koma hinsvegar
mikið við sögu, og sumir frétta-
skýrendur hafa tengt skothriðina
við afstöðu kana á hafréttarráð-
stefnunni sem nú er að fara útum
þúfur af þeirra völdum. Sidra-fló-
inn er umdeilt hafsvæði. Libiu-
menn lýstu einhliða yfir lögsögu
sinni á svæðinu árið 1974, en þá
lögsögu hafa önnur riki verið treg
að viðurkenna, þar á meðal
bandarikjamenn, sem visa til
hefðar um að flóar breiðari en 24
sjómilur skuli teljast alþjóðlegt
hafsvæði. Sidra-flóinn er 275 sjó-
milur. Það má minna á að Faxa-
flói er um 91 sjómila frá Gerðum
aö Hellnum og teldist þvi alþjóð-
legthafsvæði ef sömu rökum væri
beitt.
Bandarikjamenn halda jafn-
framt enn i regluna um 3 sjómilur
sem mörk landhelgi, en Libia
hefur lýst yfir 12 sjómilna land-
helgi annarsstaðar en á
Sidra-flóa, sem þeir telja, einsog
áður segir, vera innhaf sitt.
Þannig snýst þetta mál form-
lega um lögsögu á Sidra-flóanum,
en að atburðirnir hafi gerst þar
virðist eitt af fáu sem libiumenn
og bandarikjastjórn virðást geta
komið sér saman um.
En málið hefur fleiri hliðar.
Flugvélarnar bandarisku tóku
þátt i mikilli æfingu 6. flota
bandarikjamanna, sem fer fram i
Sidra-flóanum. Flotamenn
bandariskir höfðu þrábeðið
Carter-stjórnina um að fá að
halda slikar æfingar, en hún þæft
málið. Akvörðun um æfingarnar
var siðan eitt af fyrstu forseta-
verkum Reagans, og fylgir það
sögu, að hann hafi um leið kastað
hnútum að fyrri forseta fyrir
Lega Sidra-flóa, eða Syrte-flóa, sem hann er einnig kallaður. Heiti fló-
ans virðist á reiki i vestrænum fjölmiðlum, enda úr arabisku.
Landhelgisbrot eða geðveiki Gaddafis?
Loftorustan við Líbíu
kom könum ekki á óvart
linku við libiumenn, — linku sem
hætt væri við að túlkuð yrði sem
viðurkenning á eignarkröfum
Libiu á Sidra-flóa þegar frá liði.
Sett á svið
Hið kunna bandariska frétta-
blað „Newsweek” hafði haft eftir
heimildum i Pentagon og Hvita
húsinu vikuna áður en æfingarnar
hófust að þar væri litið á flotaað-
gerðirnar sem próf („test”) á
libiumenn, og Gaddafi ofursta,
leiðtoga þeirra, og franska stór-
blaöið „Le Monde” segir að utan-
rikisráðuneytið bandariska hafi á
laun beðið starfsmenn banda-
riskra oliufyrirtækja i Libiu að
halda vöku sinni, þvi að sitthvað
væri i undirbúningi („quelque
chose se préparerait”).
Staðhæfingu „Newsweek” var
mótmælt af bandariskum tals-
mönnum, en margt fleira bendir
til þess, að kanar hafi hérumbil
sett flugorrustuna yfir hinum um-
deilda flóa sjálfir á sviö. Viðbrögð
þeirra eftir atburðina einkennd-
ust þannig af stakri rósemd, og
Geðheilsa Gaddafis
Stefna libiustjórnar undir for-
sæti Gaddafis ofursta hefur hins-
vegar farið mjög fyrir brjóstið á
bandarikjamönnum, og raunar
fleiri vörðum hins óbreytta
ástands. Libia hefur stutt upp-
reisnarhreyfingar grannlanda án
tillits til annarra hagsmuna en
þeirra og sinna eigin.
Þeir hafa ma. stutt palestinu-
menn einna hugheilast araba-
rikja, skipt sér af borgarastyrj-
öldinni i Tsjad með herliði, reynt
að sameinast Súdan, boðið egypt-
um uppá sameiningu og eftir
vestursveiflu Sadats og Ca-
mp-David samkomulag hans við
kana og israelsmenn veitt and-
stöðuöflum innan Egyptalands
þann stuðning sem þeir hafa
mátt. Libiumenn reyndu enn-
fremur að forða einræðisherran-
um Idi Amin frá falli og hin opin-
bera ástæða Giscards d’Estaing
fyrrum Frakklandsforseta fyrir
innrás sinni i Miðafrikulýðveldið
voru aukin tengsl Bokassa keis-
Bandarisk F—14 vél. Fór 2—1 eða 2—0?
sett i samhengi, ef skoðaðar eru
forsendur hennar: þriðjaheims-
sósialismi, arabisk, þjóðernis-
stefna, áköf islamstrú og oliu-
auður.
CIA: drepa!
Bandarikjastjórn Reagans
hefur nú tekið upp mjög harða
stefnu gegn libiumönnum, og eru
atburðirnir yfir Sidra-flóa senni-
lega aðeins undanfari frekari -
átaka, leynilegra eða ekki.
Gaddafi hefur lýst þvi yfir, að
kanar hyggi á innrás i Libiu, og
þótt fæstir taki fullt mark á þeim
ummælum, hefur það vakið
nokkra forvitni, að fyrir tæpum
mánuði kom bandarisk þingnefnd
að sögn blaðanna „Newsweek”
og „Washington Post” i veg fyrir
áætlun CIA-Ieyniþjónustunnar
um að steypa af stóli núverandi
stjórnvöldum i Libiu, og var einn
liður þeirrar áætlunar að ráða
Gaddafi ofursta af dögum.
Viðbrögð við loftorrustunni yfir
Sidra-flóa hafa verið af ýmsum
einkar hliðstæð framferði banda-
riska flotans við Libiustrendur.
Harðlína
gegn
þriðja heiminum?
Arabariki hafa brugðist ókvæða
við þessum atburöum, og áteija
bandarikjamenn harðlega. I þeim
hópi eru jafnvel þau arabariki
sem talin eru einna höllust undir
vesturheimska stórveldiö, svo
sem Kúvæt og emirsku fursta-
dæmin. önnur þriðjaheimsriki
sæmilega óháð könum hafa yfir-
leitt siglt i kjölfar araba gegn
Reaga n-stjórninni.
Enda er ekki auðvelt aö sjá
annað með serkneskum gleraug-
um en að ögranir bandarikja-
stjórnar við Libiu séu jafnframt
igrip i innanrikismál arabarikja,
en þau telja sig gjarna eina heild
þrátt fyrir allar deilur.
Flugvél af gerðinni SU—22, sem libiumenn fá frá Sovét.
pað er einkar eftirtektarvert, að
forsetanum sjálfum var leyft að
sofa úr sér erilþreytuna, og ekki
tilkynnt tiðindin fyrr en hann
vaknaði sex timum siðar. Reagan
hefur siðar sagt blaðamönnum að
hann hafi gefið skipun um æfing-
arnar beinlinis til að ögra libisk-
um réttarkröfum, og til að sýna,
að „Bandarikin hafa styrk til að
standa við orð sin”. 1 sömu svið-
setningarátt benda þau ummæli
utanrikisráðherrans Haig, að
átökin mætti skilja sem merki af
hálfu kana, og að þau „hefðu ekki
komið á óvart”.
Samskipti Bandarikjanna og
Libiu hafa versnað mjög uppá
siökastið, og voru þó ekki hlýleg
fyrir. Það sem hingað til hefur
einkum komið i veg fyrir að mis-
kliðin brytist út i öðru en gagn-
kvæmri fýlu eru oliuviðskipti
rikjanna, en um 10% af oliuinn-
flutningi Bandarikjanna kemur
frá Libiu, og þar starfa bandarisk
oliufyrirtæki með rúmlega 1200
bandariska starfsmenn. Libia er
eitt nýrikra oliulanda, skortir
sárlega tækniþekkingu til oliu-
vinnslunnar, og hefur þvi nokkurt
gagn af samvinnunni viö oliu-
fyrirtækin.
ara við libiumenn. Gaddafi
ofursti hefur undanfarið hallað
sér æ meir að rússum, og þegar
atburðirnir urðu yfir Sidra-flóa
var hann á ferð um helstu vina-
riki sovéskra við Rauðahaf,
Eþiópiu og Suður-Jemen.
Utanrikisstefna Gaddafis er
þannig litið skemmtiefni i utan-
rikisráðuneytum, hvorki i Banda-
rikjunum né grannlöndum Libiu.
„Hægfara” grannriki eru hrædd
við herstyrk Libiu, og jafnvel vin-
veittir grannar einsog alsirmenn
eru litt hrifnir af brambolti libiu-
manna, þótt innanrikispólitik i
þessum rikjum sé ekki ósvipuð.
Alsirmenn einbeita sér hinsvegar
að eigin uppbyggingu, og vilja
sátt við önnur riki að mestu.
Gaddafi er oft kynntur sem
brjálæðingur i vesturblöðum, og
utanrikisstefna Libiu talin óábyrg
og óáreiðanleg. Nú má endalaust
deila um geðheilsu þeirra sem
ráða þjóðum, og skal ekki skorið
úr um það á þessum vettvangi
hvor er meiri kleppsmatur,
Gaddafi eða ábyrgðarmaöur nýju
nifteindasprengjunnar.
En á það skal bent, án þess að
dæma um að öðru leyti, að utan-
rikisstefna libiumanna verður
toga. Bandamenn kana i
Vestur-Evrópu hafa farið sér
hægt, en virðast flestir heldur
ánægðir með hina hörðu linu
Reagan-stjórnarinnar. Sovét-
menn hafa mótmælt óvenju harð-
lega. Israelsmenn og egyptar
styðja bandarikjamenn hvorir á
sinn hátt. Egypski forsetinn
Sadat hefur látið útúr sér, að
Gaddafi veröskuldi að vera drep-
inn beri hann persónulega ábyrgð
á atburðunum, sem Sadat túlkað
óhikað sem libiska ögrun. Stuðn-
ingur Sadats, við Reagan kom
ekki á óvart, enda talið samhengi
milli bandarisku flotaæfinganna
og landæfinga egypta við libisk
landamæri á sama tima.
Viöbrögð israelsmanna hafa
einnig verið mjög jákvæð i garð
kana, og hafa blöð þar bent á, að
þessir atburðir verða i sömu viku
og Reagan aflétti þvi banni sem
sett var á afhendingu banda-
riskra flugvéla til Israel. Það var
i Libanon á sett vegna loftárása
israela á Beirút — og vegna ný-
legrar loftárásar israelsmanna á
kjarnorkuver i Irak, en sú árás,
sem á sinum tima var fordæmd
mjög af bandarikjamönnum, er
einmitt af blöðum i Israel talin
Aðrir þriðjaheimsmenn hafa
afturámóti, opinberlega eða ekki,
túlkað atburöina i og yfir
Sidra-flóa sem tákn um breytta
stefnu Bandarikjanna i samskipt-
um við þriðja heiminn. Er könum
það ekki til happs, að loftorrustan
gerist á sama tima og tveimur
ráðstefnum Sameinuðu þjóðanna
lýkur án árangurs i baráttumál-
um þróunarþjóða, nefnilega fyrr-
nefndri hafréttarráðstefnu og
ráðstefnunni um orkumál i
Nairobi, og á báðum hafa
Reagan-talsmenn verið þriðja-
heimsþjóðum verst ljón i vegi.
tslendingar telja sig langt frá
vettvangi atburða af þessu tagi,
jafnvel þótt hér dvelji fjölmenn
deild sama hernaðarapparats og i
stórræðum stendur við að salla
niður eitt og annað um heims-
byggðina. Það er þó kannski von
til að islenskir ráöamenn taki
undir hina varfærnu gagnrýni
utanrikisráðherra hægristjórnar-
innar i Astraliu, Tony Street, sem
sagði, að atburöirnir sýndu nauö-
syn þess að Bandarikin féllust á
að taka þátt i samningum um haf-
réttarmál (AFP, t)N ofl).
— m