Dagblaðið Vísir - DV - 10.07.2001, Blaðsíða 7

7
ÞRIÐJUDAGUR 10. JÚLÍ 2001
DV Fréttir
íslensk efnahagsmál í brennidepli
- varnaöarorðin heyrast víöa:
Boginn var of hatt spenntur
- atvinnuleysi orðið fimmtungi meira á höfuðborgarsvæðinu en á sama tíma í fyrra
Efnahagsmál þjóðarinnar og allt
sem þeim tengist hefur verið í
brennidepli umræðunnar síðustu
daga, ekki síst vegna gengislækkun-
ar krónunnar síðustu mánuðina, og
nú síðast af auknum krafti í kjölfar
tillagna Alþýðusambands íslands
um aðgerðir sem stuðla ættu að því
að viðhalda stöðugleika og verja eða
auka kaupmátt, auk þess að styrkja
stöðu krónunnar. Tillögunum hefur
af flestum verið mjög vel tekið. Aðr-
ir hafa fagnað frumkvæði ASÍ en
um leið lýst efasemdum um að þær
aðgerðir sem ASÍ leggur til skili til-
ætluðum árangri. Bæði Davíð Odds-
son forsætisráðherra og Halldór Ás-
grímsson, formaður Framsóknar-
flokksins, hafa fagnað frumkvæði
ASÍ og Davíð segir þær sýna góðan
vilja ASÍ að viðhalda stöðugleikan-
um og tillögurnar verði ræddar í
ríkisstjóm. Halldór hefur lýst efa-
semdum um að sú megintillaga ASÍ
að tekin verði erlend lán til að
greiða upp innlend lán komi að not-
um við að vernda stöðugleikann.
Þeirri spurningu hvort við stönd-
um frammi fyrir kollsteypu í efna-
hagslifinu eða jafnvel hruni, vilja
menn leiða hjá sér að svara afdrátt-
arlaust, en menn eru ósparir á varn-
wsmam^
Gylfi Kristjánsson
blaðamaður
aðarorðin. Blikur eru vissulega á
lofti. Þannig berast fregnir af auknu
atvinnuleysi víðs vegar um land og
mælist það t.d. um 20% meira á höf-
uðborgarsvæðinu en á sama tíma á
síðasta ári. Bent er á fjölda upp-
sagna vegna rekstrarerfiðleika fyr-
irtækja og jafnvel gjaldþrota, og var-
að er við versnandi stöðu bygging-
ariðnaðar á haustdögum þegar stór-
framkvæmdum lýkur, s.s. við bygg-
ingu Vatnsfellsvirkjunar og Smára-
lindar svo einhverjar framkvæmdir
séu nefndar. Aðrir telja reyndar að
vegna þenslunnar undanfarin ár
hafi ýmsum verkefnum verið slegið
á frest, nú gefíst tóm til að sinna
þeim og þar sé um mikla vinnu að
ræða.
Málefnaleg umræða
Gylfi Arnbjörnsson, fram-
kvæmdastjóri ASÍ, segist mjög
ánægður með að málefnaleg um-
ræða um efnahagsmál hafi átt sér
stað í kjölfar tillagna Alþýðusam-
bandsins en hann hafi haft áhyggj-
ur af því síðustu mánuði hversu lít-
il málefnaleg umræða hafi verið
Hvenær veröur botninum náö?
Þetta er spurningin sem efnahagssérfræðingar landsins spyrja sig þráfaldlega þessa dagana. Hér er varpað Ijósi á
stöðu efnahagsmálanna og hvernig komið verði i veg fyrir þann vanda sem við blasir.
um hvaða aðgerðir komi til greina
í efnahagsmálunum.
„Við teljum að í tillögum okkar
felist tækifæri til að hafa áhrif á at-
burðarásina og mér finnast undir-
tektir almennt séð þannig að menn
séu okkur sammála. Seðlabankinn
er í grundvallaratriðum sammála
aðgerðinni hvað varðar hækkun
raungengisins, en menn þar á bæ
hafa verið fastir á því að hafa ekki
viljað ræða lækkun á vöxtum sök-
um ofþenslu í hagkerfinu. Um það
er ágreiningur hvort samdráttur-
inn sé meiri eða minni. Við setjum
lika fram það sjónarmið að það
taki tíma að sjá áhrif af vaxtalækk-
un, það gerist ekki samdægurs,"
segir Gylfi.
Hann var spurður aö því á hvaða
leið hann teldi þjóðarbúskapinn
vera miðað við óbreytt ástand.
„Það er ljóst að viðsnúningur
hefur orðið og menn eru farnir að
draga saman seglin. Við sjáum
þetta m.a. á því að útlánaaukning í
bönkunum er að verulegu leyti til
komin vegna þess að í samdrætti
verður birgðasöfnun i fyrirtækjun-
um. Sú birgðaukning kallar á
aukna fjármögnun og bankarnir
eiga erfitt með að mæta þeirri þörf.
Við óttumst það að ofþensla og um-
frameftirspurn geti á skömmum
tíma slegið í það að verða býsna
mikill samdráttur, það getur verið
stutt þar á milli. Undirliggjandi
þjóðhagsspá sýnist okkur undir-
strika það að menn þurfi að koma
einhverju öðru í gang.“
Áhyggjur vegna verðbólgu
„Menn geta veðjað öllu á að farið
verði i gang með álver á Austur-
landi og stækkun hjá Norðuráli á
Grundartanga en á þessum fram-
kvæmdum virðast töluverðar líkur.
Það breytir því hins vegar ekki að
það þarf að huga að öðrum greinum
sem tengjast öðrum landsvæðum og
öðrum tækifærum. En við sjáum
það, m.a. vegna uppsagna, að spenn-
an er að minnka þó menn mæli
hana ekki í dag vegna árstíðarbund-
innar sveiflu í atvinnulíflnu," segir
Gylfi.
Forsendur kjarasamninga verða
endurskoðaðar næsta vetur. Telur
Gylfi að það ástand hafi skapast
sem leitt gæti til uppsagnar kjara-
liðar samninganna og jafnvel átaka
á vinnumarkaði næsta vor?
„Við erum með tillögum okkar að
lýsa áhyggjum vegna 7-9% verð-
bólgu sem er um helmingi hærra
verðbólgustig en við síðustu endur-
skoðun samninga og að það gæti
orðið býsna erfitt að fara í gegnum
endurskoðun samninga við þetta
verðbólgustig í vetur. Það segir sig
sjálft að forsenda kjarasamning-
anna var að tryggja stöðugleika og
lága verðbólgu auk þess að verja
kaupmátt og auka hann. Gangi
þessi markmið ekki eftir þá hljóta
eðlileg viðbrögð að vera að menn
endurskoði það sem gert var,“ segir
Gylfi Arnbjörnsson.
Boginn of hátt spenntur
Þorvaldur Gylfason, prófessor í
hagfræði við Háskóla íslands, er
einn þeirra sem ekki hefur trú á til-
lögum ASÍ og hefur beinlínis lýst
þeim sem fráleitum hér í DV.
„Ástandið í efnahagsmálum okkar
er erfitt núna, og það á trúlega eftir
að versna áður en það byrjar að
batna aftur. Óvissan er einkum mik-
il í bankamálunum. Skýrsla Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins, sem er ný-
komin út, dregur upp dökka mynd
af ástandinu í bankamálum hérlend-
is, og má af því ráða hversu skaðlegt
það er að ekki skuli hafa verið fyrir
löngu ráðist í nauðsynlegar umbæt-
ur á þeim vettvangi eins og vlðar.
Vanskil viðskiptavina bankanna
fara vaxandi enda segir það sig sjálft
að menn geta ekki staðið í skilum
með lán með þeim fjallháu vöxtum
sem verið hafa í boði að undan-
förnu. Það mun þess vegna reyna
mjög á banka og aðrar fjármála-
stofnanir á næstu mánuðum og
misserum," segir Þorvaldur Gylfa-
son, prófessor í hagfræði við Há-
skóla íslands.
Þorvaldur segir erfltt að segja fyr-
ir um hversu langan tíma það taki
efnahagslífið að flnna botninn áður
en það fer að rétta úr kútnum eða
hvort „krísa“ sé fram undan. „Um
það er ekki hægt að fullyrða, hvorki
dýptina á lægðinni sem hafin er eða
hversu langan tíma þetta tekur. Þó
virðist alveg ljóst að boginn var allt
of hátt spenntur undangengin ár,
menn lifðu við falska öryggiskennd
sem stafaði m.a. af því að hagkerfið
var á floti í lánsfé, gengi krónunnar
og þá um leið þjóðarbúskaparins í
heild var allt of hátt. Nú er leiðrétt-
ingin hafin en henni er ekki lokið
að mínum dómi.
Nú súpum við seyðið af því að
hafa ekki ráðist í þær umbætur
sem við hefðum þurft að ráðast í
um miðjan síðasta áratug. Þar
koma bankamálin við sögu en
einnig hefði þurft að endurskipu-
leggja ríkisfjármálin. Þar er veiði-
gjald að sjálfsögðu lykilatriði en
einnig hefði verið nauðsynlegt að
ráðast í skipulagsbreytingar á
vinnumarkaði til þess að draga úr
líkum þess að þar fari allt í bál og
brand með gamla laginu þegar
samningar losna næst eins og ýmis-
legt bendir til að geti gerst. í síðasta
lagi er landbúnaðarvandinn óleyst-
ur enn þannig að til að mynda Al-
þjóða gjaldeyrissjóðurinn er farinn
að flnna mjög að þvi hversu óhag-
kvæm landbúnaðarstefnan er. Mat-
vöruverð hér er næstum 70%
hærra en í nálægum löndum og
leggur enn sem fyrr þungar byrðar
á launþega og dregur úr líkum þess
að hægt sé að stilla kjarasamning-
um í hóf í því árferði sem við stefn-
um í. Þetta hangir allt saman,“ seg-
ir Þorvaldur Gylfason.
Kalla þarf til
samstöðu allra
„Af bráðaaðgerðum
sem æskilegt væri að
gripið væri til í efnahags-
málum þjóðarinnar
mætti nefna það að kalla
til samstöðu ríkis, sveit-
arfélaga, aðila vinnu-
markaðarins og fleiri að-
ila,“ segir Steingrímur J.
Sigfússon, formaður
vinstri grænna.
Steingrímur segir að
úrræði sem þessir aðilar gætu haft til um-
fjöllunar gætu t.d. varðað stóraukið verð-
lagseftirlit en það sé ljóst að menn noti sér
ekki það að los sé komið á hlutina og fari
að lauma í gegn verðhækkunum til að vega
á móti auknum rekstrarkostnaði.
„Síðan eru auðvitað aðgerðir í opinber-
um fjármálum eins og að halda gjaldskrár-
hækkunum i lágmarki eða helst að hafa
þær engar. Það er hægt að hafa uppi að-
gerðir sem myndu hvetja til aukins sparn-
aðar og jafnvel tímabundnar ivilnanir i
þvi sambandi. Ég útiloka ekki aðgerðir í
ríkisíjármálum og bendi á að Norðmenn
voru að lækka virðisaukaskatt á matvæl-
um til að draga úr verðþenslu þar í landi.
Til lengri tíma litið þarf að móta hér
framsýnni og víðsýnni stefnu í efnahags-
og atvinnumálum þar sem aukin áhersla
yrði lögð á menntun og rannsóknir og fjöl-
breytni i atvinnulífinu. Leggja áherslu á að
styðja við bakið á litlum og meðalstórum
fyrirtækjum sem skilar meiru en stóriðj-
an. Byggðaröskunin er líka hlutur sem ná
verður tökum á sem lið i því að koma á
betra jafnvægi í þjóðarbúskapnum,“ sagði
Steingrímur
Steingrímur J.
Sigfússon.
Slæm áhrif
gengisbreytinga
„Ég bind vonir við að
gengið muni hækka á næst-
unni en það eru ekki for-
sendur fyrir því eins lágu og
það hefur verið," segir Vil-
hjálmur Egilsson, formaður
Efhahagsnefndar Alþingis.
„Rekstur fyrirtækja er al-
mennt séð í þokkalegu horfi
en gengisbreytingarnar hafa
þó haft slæmar afleiðingar á
afkomu margra fyrirtækja og víða eru efnahags-
reikningarnir ekki allt of glæsilegir. Hvað varð-
ar það sem menn eru að ræða, s.s. aukið at-
vinnuleysi og hugsanlegan samdrátt í bygging-
ariðnaði tel ég að það séu hlutir sem muni rétta
við. Mér sýnist bankarnir vera að bregðast rétt
við með að auka eigið fé sitt með útgáfu víkjandi
lána og þá er ég að tala um Búnaðarbanka og ís-
landsbanka. En menn verða að gæta þess að
bankamir lokist ekki vegna breytinga á eigin-
fjárhlutfóllum sem gerast með gengisbreyting-
um. Ef sá þáttur verður í lagi á ekki að þurfa að
koma til alvarlegs samdráttar.
Mesta áhyggjuefnið er í rauninni spá varð-
andi næsta ár en það þarf að róa að því öllum
árum að koma í veg fyrir áframhaldandi sam-
drátt á næsta ári og koma efnahagslifmu aftur í
gang. Ég er frekar bjartsýnn á að okkur muni
takast að rétta okkur af. Það versta í gengismál-
unum er yfirstaðið og útkoman hjá fyrirtækjun-
um á að vera betri síðari hluta ársins. Almennt
séð eru ekki mikil vandamál í rekstrinum sjálf-
um. Það er helst að menn séu að velta því fyrir
sér hvað gerist hjá versluninni þegar Smáralind
verður opnuð en þá verður mjög mikið framboð
á verslun og sú aðlögun sem þá þarf að fara fram
mun taka einhvern tíma,“ sagði Vilhjálmur.
Vilhjálmur
Egilsson.