Dagblaðið Vísir - DV - 28.12.2002, Blaðsíða 41

LAUGARDAGU R 28. DESEMBER 2002
H&lgarblað X>V
45
Löggæslan, dómsmálin og fangelsismál á árinu 2002:
Fimm manndráp og
meiri harka fólks í fíkn
Handrukkanir, ekiö viljandi á fólk, keðjusög, hamar og sveðja
Þetta var raunveruleikinn á íslandi áriö 2002 en einnig sáust haglabyssur, skammbyssur, hnífar, hafnaboltakylfur og
þannig má lengi telja. Fimm manndráp og gríöarlegur fjöldi alvarlegra líkamsárása tengdra fíkniefnum.
Frónkexið farið
„Árið verður mér sem héraðsdómara
minnisstætt af tveimur ástæðum. Ann-
ars vegar er það vegna fjölgunar forsjár-
mála í Héraðsdómi
Reykjaness, sem eru
orðin 29 á móti 18 á
sama tíma í fyrra -
nær 100% aukning á
málafjölda milli ára.
Seinni ástæðan lýtur
að því skiiningsleysi
sem stjómvöld og
Alþingi hafa sýnt
rekstri héraðsdóm-
stólanna," segir Jónas Jóhannsson hér-
aðsdómari. „Á sama tíma og dómsmál-
um hefur fjölgað umtalsvert og auknar
kröfur hafa verið gerðar til skilvirkni
dómstólanna hefur sjálfstæði þeirra ver-
ið skert með lágum fjárveitingum og
skilaboðum um að herða sultarólina
enn frekar. Þannig urðum við í héraðs-
dómi fyrr á þessu ári að sjá á eftir Frón-
hundakexinu með kaffinu. Enginn veit
hvað átt hefur fyrr en misst hefur. Ég
held það verði að segjast umbúðalaust að
brýna nauðsyn beri tii að slá skjaldborg
um starfsemi héraðsdómstólanna og
forða þeim frá þeim dauöa sem er öllum
dauðdaga óvirðulegri - hordauðanum."
NATO-fundurinn
„Mér er efst í huga eitt stærsta verk-
efni lögreglunnar í seinni tíð sem var
öryggisgæsla á NATO-fundinum í maí.
Kom þá i ljós hversu
vel þjálfuð og skipu-
lögð íslenska lögregl-
an er. Leysti hún
þetta verkefni ein-
staklega vel svo eftir
var tekið,“ segir
Geir Jón Þórisson,
yfirlögregluþjónn í
Reykjavík. „Þá er
mér einnig ofarlega í
huga, þó svo að ég hafi ekki komið að
því verkefni, heimsókn forseta Kína
mánuði siðar. Reyndi þar verulega á
þátt lögreglunnar sem stóð sig afar vel
við erfiðar aðstæður.
Lögreglumenn hafa verið afar virkir í
að taka á alvarlegum umferðarlagabrot-
um sem hefur skilað árangri því alvar-
legum slysum hefur fækkað í umdæm-
inu og er það meginmarkmið starfs okk-
ar. Þá finnst mér samvinna og samstarf
við fjölmiðla hafa verið að færast í gott
horf og bind miklar vonir við áframhald
á þvi og ekki síst að fjölmiðlar ýti enn
frekar undir jákvæða umræðu um lög-
gæslumálin.“
Nýr sýsluvettvangur
„1. júlí voru hðin 10 ár frá aðskilnaði
dómsvalds og lögæslu. Lítið fór fyrir
þessu merkisafmæli. f upphafi ársins
skipti ég um starfsvettvang og hóf kunn-
ugleg störf í nýju og
reyndar gamalkunnu
umhverfi, Ámes-
sýslu,“ segir Ólafur
Helgi Kjartansson
sýslumaður. „Um-
ferðareftirlit í sýsl-
unni hefur verið hert
af illri nauðsyn. Al-
varleg umferðarslys
kalla á það. Stóru
„fikniefhamáT ársins standa upp úr, að
ógleymdu stórverkefhi lögreglunnar á ís-
landi í tengslum við NATO-fúndinn í maí.
Dómstólar og lögregla á íslandi virðast á
réttri leið þrátt fyrir vaxandi álag. Kröfur
almennings til réttarvörslukerfisins
aukast stööugt og sem betur fer fylgir því
aukið traust á störf þess. Viðfangsefnin
sýna glöggt að ísland er í þjóðbraut
heimsins og lögreglan má hvergi slaka á,
eins og raun ber vitni.“
Sýknudómar
„f haust voru kveðnir upp fjórir
dómar í Héraðsdómi Reykjavikur í
nauðgunarmálum þar sem sakfeht var
i einu en sýknað í
þremur. Hvernig
stendur á að Ríkis-
saksóknari hefur
aðra sýn á þessi
mál, þar sem sýkn-
að var, en fjölskip-
aður dómstóll?" seg-
ir Hilmar Ingi-
mundarson hæsta-
réttarlögmaður.
„Samkvæmt lögum um meðferð opin-
berra mála á ekki að gefa út ákæru
nema ákæruvaldið telji að það sem
fram er komið sé nægilegt eða líklegt
til sakfellis. Einnig má í þessu sam-
bandi benda á að fjórir af fimm í máli
Árna Johnsens hlutu sýknudóm."
íslendingar hófu árið friðsam-
lega sín á milli þrátt fyrir tug-
milljóna króna sprengigleði á
gamlárskvöld og nýársnótt. En
ólaetin og gauragangurinn sem
fylgdu knallinu voru ef til vill fyr-
irboði þess sem einkennt hefur
árið 2002 þegar lög og regla eru
annars vegar.
Fimm manns var banað á árinu.
í eitt skiptið var þolandinn barn.
Hálfur tugur er metjöfnun í mann-
drápum á íslandi því jafnmörg
voru framin þúsaldarárið 2000. ís-
lendingum fækkaði um fimm af
völdum sex meintra gerenda. í eitt
skiptið voru það tveir ofstækis-
fullir ofbeldismenn (Hafnarstræti)
í annað skiptið var geðsjúkur fik-
ill grunaður (Klapparstígur),
fyrsta manndráp ársins var
framið af veruleikafirrtum fikli
með alvæpni (Víðimelur) og í
fimmta skipt'i átti geðsjúk móðir í
hlut (Breiðholt). Foreldrar hins
geðsjúka manns hörmuðu Klapp-
arstígsatburðinn opinberlega og
upplýstu alþjóð um að þeir hefðu
margoft varað stjórnvöld og heil-
brigðisyfirvöld við.
Aldrei áður hefur ríkissaksókn-
ari gefið út eins margar ákærur
fyrir misnotkun gegn börnum og á
árinu sem nú er að líða og ofbeld-
ismálin einkenndust mörg hver af
háttsemi sem gjarnan hefur sést í
svæsnustu Hollywood-myndum -
eða hinum umdeilda tölvuleik,
Grand Theft Auto.
í fréttum síðasta árs urðu hand-
rukkarar æ meira áberandi og seint
á árinu var 31 árs karlmaður af er-
lendu bergi brotinn handtekinn eft-
ir að hafa verið með 13 ára pilti úr
Vesturbæ Reykjavíkur í söluferð
með fikniefni á Norðurlandi.
Bíómyndaofbeldið
í einu ofbeldismáli ársins var
vélsög í gangi notuð, hafnabolta-
kylfa, steypuskófla og hnífur -
þetta segir sina sögu um aðfarir
og hugsunarhátt hluta hinnar
ungu íslensku þjóðar. Þarna fékk
meintur handrukkari fangelsis-
dóm fyrir að berja fatlaðan mann
með skóflunni en sá síðarnefndi
var dæmdur fyrir að stinga hinn.
í öðru máli var ungur maður
ákærður fyrir að skjóta 8 sinnum
úr skammbyssu í áttina að fólki
og í öðru tilfelli braut maður sér
leið inn í hús í Álfheimum með
haglabyssu og lét vaða á gestkom-
andi mann sem náði að flýja út
um glugga. Nokkrum sinnum
voru svo menn ákærðir fyrir að
aka á aðra - já, keyra viljandi á
fólk - en einn hlaut dóm fyrir
manndráp af gáleysi - ökumaður
bíls sem ekið var á ofsahraða á
Nesjavallavegi þar sem þrennt
fórst - sjálfur var hann með fíkni-
efni á sér. í eitt skipti var maður
numinn á brott úr Hveragerði,
límband sett um hann og honum
hótað með hamri á leiðinni að höf-
uðborgarsvæðinu.
Þessar aðfarir eru ef til vill
dæmigerðar fyrir ýmsar sem eru
uppi á borðinu á íslandi i dag,
ekki síst þegar fíkniefni eru ann-
ars vegar.
Skuggalegir harmleikir
Ungur og stórefnilegur maður
leiddist út í mikla kókaínneyslu í
upphafi árs og varð síðan strætis-
vagnabílstjóra að bana á leið að
innbrotsstað í Vesturbænum.
Hann lenti i ógæfunni sem fylgir
fikniefnunum - einn af hundruð-
um slíkra en neyslan virðist
greinilega vera að harðna. Slag-
hamar, kjöthnífur og sveðja var
það sem maðurinn hafði meðferð-
is á innbrotsstað en fyrir þessum
vopnum varð hinn blásaklausi
strætisvagnabilstjóri sem þekkti
ekki til árásarmannsins.
Fíklinum fannst sér ógnað!
Þetta leiðir hugann að því að eng-
inn er óhultur á götu í Reykjavík.
Víðimelsmálið var aðeins eitt af
stöðugt fjölgandi manndrápum á
íslandi þar sem fíkniefni eru í
spilinu - í þremur af fimm fram-
angreindum manndrápum, sem
öll voru framin í höfuðborginni,
vofði skuggi fíkniefnanna yfir.
Frá því í júlí 1999 hafa 13 mann-
dráp verið framin hér á landi.
Fram að því var ekki óalgengt að
menn segðu að manndráp heföi
verið framið annað hvert ár að
jafnaði á íslandi - fimm á áratug.
En nú - á einu ári - voru þau
fimm.
Er ekki nokkuð ljóst hvað er að
gerast?
Þingmaður og ...
Mál Árna Johnsen var það saka-
mál sem fékk mesta umíjöllunina
á árinu - hann var dæmdur fyrir
ýmis auðgunarbrot ekki síst sem
formaður bygginganefndar Þjóð-
leikhússins. Jú, vissulega var um
þingmann að ræða sem sagði af
sér og var sakfelldur fyrir hátt í
tvo tugi ákæruliða og fékk 15 mán-
aða fangelsi í héraði - hann hefur
áfrýjað.
Þegar litið er yfir farinn veg
kemur Árnamálið fyrst upp í huga
margra á árinu en þegar mann-
drápsmálin og metárið er skoðað
ásamt árinu 2000 er eins og komi
á daginn að athygli og aðgerðum
virðist ekki beint á þróunina sem
er að eiga sér stað - fíkniefna-
vanda, aukningu á harðara of-
beldi, ógnunum, hótunum og
vopnaburði.
Að minnsta kosti fékk hin al-
menna lögregla ekki meira svig-
rúm til að vinna sína vinnu þegar
fjárlög voru afgreidd - þeir sem ^
eiga að vernda hina almennu
borgara meðal annars fyrir hand-
rukkurum, grófara ofbeldi og til
að mynda að rannsaka hátt í tiu
þúsund innbrot og þjófnaði á ári.
Hve margir landsmanna eru
þolendur í öllum þeim málum?
Ekki fleiri fanga
Þetta víkur svo talinu að þeirri
stofnun sem á að hýsa, fæða og sjá
um hina dæmdu - gera þá að betri
mönnum. Snemma á árinu varð
Fangelsismálastofnun að grípa til
þeirra óyndisaðgerða að hætta að
boða dómþola í afplánun vegna
fjárskorts. Þá voru í raun jafn-
margir dæmdir menn sem áttu eft-
ir að fara inn og taka út dóma og -
þeir sem voru inni. Loka þurfti
álmu á Litla-Hrauni í sparnaðar-
skyni og hætt var að boða menn
inn vegna fjárskorts. Þetta er
„ekki í samræmi við mannrétt-
indi,“ sagði Eiríkur Tómasson
lagaprófessor. Og fangar komast
heldur ekki lengur í meðferð hjá
SÁÁ í lok afplánunar.
Hvort sem það er ástæða þess
að fangar fóru í hunguverkfall í
lok árs - neituðu að borða af mat-
seðli sem gjarnan sést á hótelum -
þá er engu að síður ljóst aö per-
sónur og leikendur á sögusviði
löggæslu og dómsmála virðast
verða æ erfiðari viðfangs þar sem
stjómvöld eiga fullt í fangi með að <-
láta kerfið fylgja.
Stórviðburðir og
makalaus umræða
- segir Haraldur Johannessen ríkislögreglustjóri
Haraldur Johannessen
Umfangsmesta einstaka löggæslu- og örygg-
isverkefni lögreglu til þessa.
„Undirbúningur lögreglunnar og skipulag vegna
fundar utanríkisráðherra Atlantshafsbandalagsins
og samstarfsrikja þess er liklega umfangsmesta
einstaka löggæslu- og öryggisverkefni til þessa.
Hnökralaus löggæsla sem byggðist á vel heppnuðu
skipulagi og þjálfuðu lögregluliði. Fróölegt var að
sjá hvernig danska lögreglan notaöi sömu aðferða-
fræði við undirbúning að fundi Evrópusambands-
ins í Kaupmannahöfn í desember en Danir gengu
mun lengra í öryggismálum. Heimsókn Kínafor-
seta til landsins kallaði á aðra aðferðafræði en viö-
höfð var vegna NATO-fundarins. Lögreglan tókst á
við þessi tvö ólíku verkefni af þeirri festu og
ábyrgð sem krafist er nú um stundir. Stjórnvöld
sýndu að íslendingar geta borið ábyrgö á slíkum
stórviðburðum, eins og aðrar sjálfstæðar þjóöir
sem taka virkan þátt í heimsmálum. í annan stað
þykir mér eftirminnileg sú makalausa umræða
sem kviknaði skyndilega í ágúst um hlutverk lög-
reglunnar við rannsóknir sakamála og hvernig ein-
hverjir héldu því fram í fullri alvöru aö lögreglan
mætti rannsaka sum mál en önnur ekki. Umræða
sem segir margt um þá sem á henni bera ábyrgð
eða tóku þátt í henni. Viðkomandi hafa hins vegar
ítrekað fengið svör í niðurstöðum Hæstaréttar ís-
lands að undanförnu."
Jónas
Jóhannsson.
Olafur Helgi
Kjartansson.
Hilmar
Ingimundarson