Lesbók Morgunblaðsins - 31.12.1946, Blaðsíða 1
41. tölublad
Gamlársdagur 1946
XXI. árg.
Iaaiold»rpr«DUinlðJ»4kA
Arni Óla:
ELSTU MANNYIRKI Á ÍSLANDI
-----------------------------------------------------------------------+
í sumar var hjer um tíma írskur stúdent James Connolly.
Hann langaði mjög til að skoða hina fornu hella hjer á
Suðurlandi, vegna þess að ýmsir hafa giskað á að á þeim
myndi vera handaverk Papa. Fýsti hann að bera þá saman
við hella þá í írlandi, sem vitað er að írskir munkar höfðust
við í fyr á öldum. Það varð úr að jeg skrapp með honum
austur í Holt og skoðuðum við ýmsa hella þar. A leiðinni
benti jeg honum á nokkur staðanöfn aí írskum uppruna
hjer á landi og sagði hann mjer þá að Bjóla (Beol) þýddi
einmitt hellir eða skúti.
•
+------------------—---------------------------------------------------+
ÞEIR Brynjólfur Jónsson á Minna-
Núpi og Einar Benediktsson skáld
komu fyrstir manna fram með þá
skoðun, að sumir hellarnir, sem gerðir
hafa verið af mannahöndum hjer á
Suðurlandi, gætu verið eldri en land-
námið, og gerðir af Pöpum, sem hjer
voru fyrir þcgar ' landnámsmenn
komu. En J>að var íangt frá því að
]>eir gæti fært sönnur á J>essa tilgátu
sína, eins og Matthías Þórðarson
þj»>ðminjavörður hefir sýnt fram á i
ritgerð í Arbók Fornlgifafjelagsins
19Ö0—31.
En J>að er þó ýmislegt kitlandi við
]>essa hugmynd, og finst mjer að
mætti Jíta betur á hana áður cn hún
er alveg fyrir borð borin.
Hellarnir eru margir og dreifðir um
stórt svæði. Vitað er, að nokkrir nýir
liellar hafa verið gerðir á seinustu
hundrað árunum, svo sem á Syðri-
Rauðalæk, hjá Djúpadal, í Þjóðólfs-
haga og Arbæ, og í Gaulverjabæjar-
sókn. En það breytir ekki hinu, að
sumir hellar eru ákaflega gamlir. I
sóknarlýsinguin presta, sem nú eru
rúmlega 100 ára gamlar, er þess getið
að fornmannaverk sje á hellum í
Litlu-Tungu, Brekkum, Moldartungu,
Árbæ, Skammbeinsstöðum. Getið er
um tvo forna hella viðgerða í Þjóð-
ólfshaga, og helli á Berustöðum og í
„honum móberg grátt af elli“. Þar er
og getið uni hruninn helli, sein sagt
er að hafi vcrið fjós fornmanna. Enn
fremur er minst á forna hella hjá
Ægissíðu.
Iljer er því talað uin þrenns konar
hella gerða af manna höndum: nýa
hella, viðggrða gamla hella og forn-
mannahella.
í LANDNÁMU er sagt frá því að
Papar hafi verið hjer fyrir er land-
námsmenn koinu, og menn liafi vitað
að þeir voru írskir: „Fundust eftir
þeim bækur írskar, bjöllur og baglar
og enn fleiri hlutir“. Af orðalaginu
má ráða, að þeir liafi flúið land, þeg-
ar hinir heiðnu menn komu. Ekkert
er vitað um það hve margir ]>eir hafa
vcrið. En væri allir „fornmannahell-
arnir“ eftir ]>á, hljóta þeir að hafa
verið nokkuð margir eða hafa dvalist
hjer lengi og skal nú fyrst athuga
hvort nokkrar líkur eru til þess. Ber
þá fyrst að athuga hve löngu fyrir
landnámstíð þeir gátu hafa komið
hingað.
Fyrsta frásagnir, sem menn hafa
um það, að siglt hafi verið til Islands,
eru nú orðnar 2270 ára gamlar. Grísk-
ur maður, Pytheas að nafni, fór í
rannsókiiaför norður í höf árið 325 f.
Krist. Ferðasaga hans er týnd, en af
frásögnum annara er hægt að rekja