Alþýðublaðið - 17.12.1983, Blaðsíða 7

Laugardagur 17. desember 1983
7
DRAUMURINN
EFTIR ANTON TJECHOV. ÞÝÐANDI: ÞH
Síðustu dagana fyrir jól hafði verið örtröð hjá
veðlánaranum. Á stórhátíð er fátækt ekki skömm
heldur hrœðileg óhamingja....
Stundum kann okkur að finnast,
að vetur konungur kalli kaldrana-
legt haustið til liðsinnis til að geta
enn frekar aukið á eymd mann-
skepnunnar með reiði sinni. Þá
sameinast snjór og regn, loftið
verður dimmt og þrungið ógegn-
sæju rakalofti. Kaldur og blautur
næðir vindurinn tryllingslega um
glugga og þök. Það hvín í loftgöt-
um og skorsteinum. Sótsvart loftið
er mettað þunglyndi. Jafnvægi
náttúrunnar hefur raskast. Þessi
kuldi og vosbúð þrýstir sér inn í
okkur.
Einmitt þannig var veðrið jóla-
nóttina 1887, þegar ég var enn frjáls
maður og ekki orðinn einn af refsi-
föngunum. Ég vann þá hjá veð-
lánara að nafni Tupajev, sem var
gamall uppgjafa skipstjóri.
Það var miðnætti. Ég hafðist við
í bakherbergi, þar sem veðmunum
var fyrir komið að boði vinnuveit-
anda míns. Dauft blátt ljós lýsti
herbergið, en ég lá í fleti mínu. Ég
gegndi hlutverki varðhundsins. Allt
umhverfis voru pakkar, kistur, hús-
gögn og fleiri munir. Öllu ægði
saman á gráum tréveggjum; pelsar
úr héraskinni, ermalausar leður-
treyjur, byssur, myndir, litlir lampar
og gítar. Yfir þessu átti ég að vaka.
Ég lá á stórum rauðum kassa bak
við gluggann, sem hafði að geyma
sérstaklega verðmæta hluti. Ég
horfði hugsandi á veikt ljósið.
Af einhverri ástæðu var einhver
órói í mér. Þessir hlutir, sem voru
geymdir þarna ollu mér alltaf ein-
hverjum óróleika.. Á nóttunni, þeg-
ar ljósið flökti, var eins og þeir
vöknuðu til lífsins.
Og núna þegar regnið lamdi
gluggann og vindurinn nauðaði í
ofninum og uppi á loftinu, fannst
mér allt í einu, að þeir sendu frá sér
hljóð. Áður en þeir höfnuðu hér
höfðu þeir allir farið um mínar
hendur. Ég vissi allt um hvern ein-
stakan hlut. Ég vissi t.d. að eigandi
gítarsins hafði veðsett hann til að
kaupa lyf. Ég vissi að með byssunni
hafði drykkjumaður skotið sig...
konan hafði falið byssuna fyrir
lögreglunni, en síðan veðsett hana
fyrir kistunni. Glitrandi armband,
sem lýsti svo fagurlega til mín úr
glugganum, hafði verið stolið. Ung
stúlka hafði veðseft náttkjólana tvo
til þess að greiða aðgang að dans-
sal, þar sem hún ætlaði að vinna sér
inn peninga. í stuttu máli sagt var
hægt að lesa eymdina uppmálaða
út úr hverjum þessara hluta, sjúk-
dóma, afbrot og aðskiljanlegar
syndir eigendanna.
Af éinhverri ástæðu virtust hlut-
irnir tala sérstaklega sterkt til mín
þessa nótt.
— Leyfðu okkur að komast
heim, virtust mér þeir segja.
Slepptu okkur!
— En það voru ekki bara pant-
munirnir sem slógu mig óhug. Þeg-
ar ég horfði út um gluggann út í
myrkrið sá ég í gegnum tárvota
rúðuna, að lifandi andlit námu við
gluggann utan frá og horfðu inn.
— Hvílík della, hugsaði ég. Ég
herti upp hugann. Þetta var ekkert
annað en bölvuð viðkvæmni.
En sannleikurinn var bara sá, að
þarna í myrkrinu var ég farinn að
finna til samviskubits. Ég sem hafði
verið afbragðs veðlánari. Ótrúlegt
en satt. Sagt er, að samviskubit fái
veðlánarinn aðeins gegn panti. Hjá
honum gengur allt kaupum og söl-
um; annað þekkir hann ekki. Það
vakti því ekki litla furðu mína, að ég
skyldi fásamviskubit. Hvaðan kom
það?
Ég snéri mér á hörðu fletinu,
læsti augunum saman og reyndi af
fremsta megni að bæla þessa til-
finningu niður. En sú viðleitni var
til litiís.
Kannski var það að hluta vegna
þess, hve örmagna ég var líkamlega
og andlega eftir daginn. Síðustu
dagana fyrir jól hafði verið örtröð
hjá veðlánaranum. Þegar stórhátíð
stendur fyrir dyrum er það engin
skömm að vera fátækur. Það er
hræðileg óhamingja. Á slíkum
stundum grípur fátæklingurinn í
veðlánarann eins og drukknandi
maður í hálmstrá. En hann finnur
ekkert nema kaldan steininn.
Á aðfangadag hafði verið slíkt
margmenni hjá okkur, að það var
varla hægt að ganga um í geymslu-
herberginu. Allt frá því um morg-
uninn og fram á kvöld hafði ég
þjarkað við fólk, kúgað það þar til
upphæðin var komin niður í ekki
neitt, horft á tárin falla og hlustað
á bænir, sem skiluðu litlum árangri.
Að vinnudegi loknum gat ég varla
staðið í fæturna. Ég var magnþrota
á sál og líkama. Það var því engin
furða, að ég lá þarna andvaka og
velti mér af einni hlið á aðra.
Ég heyrði að einhver barði að
dyrum... Síðan heyrði ég rödd veð-
lánarans:
— Sofið þér, Pjotr Demjanyj?
— Ekki ennþá, hvað var það?
— Ég var að hugsa um, hvort við
ættum ekki að hafa læst í fyrramál-
ið. Jólahátíðin er að ganga í garð og
veðrið er óskaplegt. Fátæklingarnir
munu streyma hingað eins og flug-
ur að hunangskrukku. Þannig að ef
þér farið ekki til messu í fyrramálið,
þá setjist þér við kassann... góða
nótt!
Flökt Iogans í olíulampanum
kallaði fram óhug í mér þegar
eigandinn var farinn. Best ég
siökkvi á honum.
Ég stóð upp og gekk út í hornið
þar sem lampinn stóð. Blái loginn
barðist við dauðann, blossaði síðan
aftur upp, dó út snögglega og hvarf.
En áður en hann hvarf lýsti hann
upp helgimyndina, veggina og
gluggann augnablik. Um leið sá ég
tvö andlit; fölleit litu þau gegnum
gluggann þétt að rúðunni og
þrengdu sér inn í herbergið.
— Það er enginn þarna... sagði
ég við sjálfan mig. Þetta er bara
eitthvað, sem ég ímynda mér.
En þegar ég hafði slökkt á lamp-
anum gerðist nokkuð, sem hafði
ekki lítil áhrif á hugarástand mitt.
Skyndilega heyrði ég hvin í lofti rétt
yfir höfðina. aðeins sekúndubrot
og síðan kvað við skerandi hávaði.
Ég var gripinn skelfingu um leið
og gítarinn ómaði. Ég setti hend-
urnar á eyrun og hljóp að fletinu
eins og geðveikur maður. Ég gróf
andlit mitt í koddann og reyndi að
ná andanum nær dauður af
hræðslu.
— Slepptu okkur! ...fannst mér
pantmunirnir segja. Vegna hátíðar-
innar! Þú ert sjálfur fátækur og
vesæll. Þú skilur þetta. Þú hefur
sjálfur reynt, hvernig er að vera
bæði soltinn og kaldur. Slepptu
okkur!
Já, vissulega þekkti ég þetta af
eigin raun. Fátæktin hafði einmitt
rekið mig hingað inn þar sem ég
mat hluti annarra fátæklinga.
Fátæktin hafði neytt mig til að
fyrirlíta eymdina gegn nokkrum
brauðmolum.
En ég var of örmagna. Það var
sama hvernig óttinn grófst inn í mig
og samviskan olli mér kvölum. Ég
sofnaði. Ekki þungum svefni. Ég
heyrði í gegn um svefninn, hvernig
vinnuveitandi minn bankaði enn
einu sinni að dyrum. Það var hringt
til messu. Vindurinn nauðaði og
regnið lamdist við þakið. Ég lá með
lokuð augun, en samt sá ég, hvernig
allir hlutirnir í herberginu þrýstu
sér að mér. Þeir grátbændu mig um
að fá að komast heim. Gítarinn tal-
aði til mín með hvínandi tónum. í
gegn um gluggann horfðist ég í
augu við beiningamenn, gamlar
konur og skækjur. Þau stóðu og
biðu þess að fá hlutina sína aftur.
Ég heyrði í draumi hvernig eitt-
hvað byrjaði að krafsa eins og mús.
Ég reyndi að hnipra mig saman því
kuldinn þrengdi sér gegn um hverja
rifu í veggnum. Þar sem ég lá þarna
heyrði ég fólk hvísla.
Hvílíkur draumur! Hversu
óhugnanlegt þetta allt var. Bara að
ég fari að vakna. Glerhlutur féll á
gólfið og brotnaði. Bak við glugg-
ann grillti í ljós, sem féll á loftið inni
í herberginu.
— Hafðu ekki svona hátt, sagði
einhver. Þá vekur þú bara hann
Heródes þarna. Taktu af þér skóna.
Einhver kom í áttina til mín og
byrjaði að fikta við hengilásinn.
Þetta var gamall maður. Ég sá föla
tærða ásýnd manns. Hann var í her-
mannafrakka og útslitnum skóm.
Til hans gekk annar ungur grind-
horaður maður. Skyrtan var flaks-
andi og yst fata var hann í stuttum
jakka.. Þeir hvísluðu einhverju hvor
að öðrum við gluggann.
Framh. á 22. síðu