Morgunblaðið - 18.08.2002, Side 12

  

 




  



 



  
 




  

 

 



 
 
 
 



 
 

 



 

   


 


  
 ! 
  
 
  " #  
 


$ 
  %  
!



 
"# 

!
$   
&
 
  '
 
 


%&
%    

  

    

 



 

 

 

  


 
    
! 

   
 "





 

   
   
   
  hefur Eyjabökkum verið bjargað, en
um leið er miklu fórnað norðan jökla,
bæði í byggð og óbyggð, ef ráðist
verður í Kárahnjúkavirkjun sem
ekki er boðleg framkvæmd að mínu
mati.“
Sáttir frá borði
„Við Hjörleifur Guttormsson og
Jóhann Már Maríusson, yfirverk-
fræðingur Landsvirkjunar, komum
fram með þá tillögu að lausn sem
friðun Þjórsárvera byggist á,“ upp-
lýsir Vilhjálmur Lúðvíksson. „Þar
eru verin friðuð en veitt undanþága
til Landsvirkjunar um gerð miðlun-
arlóns í allt að 581 metra hæð. Þetta
var talið skerða verin óverulega. Við
komumst að þessari niðurstöðu í
sameiningu. Fyrirvari var þó um að
rannsóknir leiddu ekki í ljós eitthvað
alvarlegt vanmat á áhrifum þess
mannvirkis.“
Jóhann Már Maríusson, núver-
andi aðstoðarforstjóri Landsvirkj-
unar, rifjar upp að hann hafi hafið
störf hjá Landsvirkjun þegar deilan
stóð sem hæst. „Ég hafði verið að
vinna við eftirlit í Búrfellsvirkjun
fyrir Harza, bandaríska hönnuði
virkjunarinnar, og kom inn í Lands-
virkjun árið 1970 eða akkúrat þegar
málið var eiginlega komið í hnút á
milli Landsvirkjunar og Náttúru-
verndarráðs. Menn setjast síðan nið-
ur og leggja allt kapp á að finna við-
unandi lausn á vandanum. Eftir
talsverðar umræður var Kvíslaveitu-
hugmyndin svo komin upp á borðið.
Hugmyndin var reyndar komin fram
áður. Höfundur hennar er Haukur
Tómasson jarðfræðingur og er hann
enn starfsmaður Orkustofnunar.
Kvíslaveituleiðin virtist að vel athug-
uðu máli ekkert óálitlegur kostur frá
virkjunarsjónarmiði. Að vísu fylgdi
henni sá galli að flytja þurfti vatn frá
óeldvirku svæði yfir á eldvirkara
svæði en þeim flutningi þótti ekki
fylgja svo mikil áhætta að ekki væri
viðunandi.“
Jóhann Már segir að ekki hafi ver-
ið erfitt að fá náttúruverndarsinna til
að samþykkja undanþáguna um
lónshæðina. „Hin eiginlegu Þjórsár-
ver sluppu náttúrlega,“ segir hann.
„Þess vegna held ég að menn hafi all-
ir verið ósköp ánægðir og gengið
sáttir frá borði. Auðvitað tók tals-
verðan tíma að jagast um málið áður
en lausnin fannst og á ferlinum kom
hin svokallaða SINO-nefnd inn í
málið. SINO var samstarfsnefnd iðn-
aðarráðuneytisins, náttúruverndar-
ráðs og orkufyrirtækja.“
Vilhjálmur staðfestir að Lands-
virkjun hafi ekki mótmælt friðuninni
þegar hún var ákveðin, þrátt fyrir að
um gífurlegt hagsmunamál væri að
ræða. „Þess vegna er ekki hægt að
tala um að Landsvirkjun hafi pínt
Náttúruverndarráð til þess að hafa
undanþágu fyrir miðlunarlón í frið-
uninni. Frekar má segja að Náttúru-
verndarráð hafi náð samkomulagi
við Landsvirkjun þar sem staða
ráðsins var mjög veik en hagsmunir
Landsvirkjunar mjög miklir. Þá var
sú staðreynd öllum ljós að hálend-
ismiðlanir eru forsenda þess, að
hægt sé að virkja jökulár landsins
með hagkvæmum hætti.“
Vilhjálmur rifjar upp að nokkrir
harðir virkjanamenn hafi gert lítið
úr náttúruverndarsjónarmiðum á 7.
og 8. áratugnum. „Þeir bentu á að
gerð miðlunarlóns í Þjórsárverum
væri hagkvæmasti virkjanakostur-
inn í landinu. Það viðhorf var hins
vegar ekki ríkjandi hjá Landsvirkj-
un síðar, til dæmis um 1980 þegar
samstaða náðist í málinu. Þá sýndu
forsvarsmenn Landsvirkjunar mál-
inu mikinn skilning.“
Vilhjálmur segir að Náttúru-
verndarráð hafi viljað leita viðunandi
lausna vegna þarfa raforkukerfisins
fyrir frekari orkuvinnslu. „Við ætl-
uðum okkur ekki að standa í vegi
fyrir nýtingu umhverfisvænna orku-
linda í landinu.“
Áðurnefnd ráðgjafanefnd frá
árinu 1981 hefur fengið nafnið Þjórs-
árveranefnd í frétt í Morgunblaðinu í
byrjun ársins 1999. Þar er rifjað upp
að nefndinni hafi verið falið að meta
hvort framkvæmd Norðlingaöldu-
lóns með yfirborð við 581 m y.s. rask-
aði óhæfilega náttúruverndargildi
Þjórsárvera.
Reifað er að forsendur nefndar-
innar til að meta áhrif lóns við Norð-
lingaöldu hafi tekið nokkrum breyt-
ingum frá því að hún tók til starfa
árið 1981. Hugmyndir um 6. áfanga
Kvíslaveitu hafi komið inn í myndina
og haft töluverðar breytingar í för
með sér. Með honum yrði vestustu
Þjórsárkvíslum veitt í Kvíslaveitu í
stað þess að þær myndu renna í
gegnum Þjórsárver eða Norðlinga-
öldulón. Samdóma álit nefndarinnar
sé að framkvæmd 6. áfangans og
lóns við Norðlingaöldu með yfirborði
í 581 m y.s. sé ekki raunhæfur kost-
ur. Landsvirkjun, sem eigi fulltrúa í
nefndinni, hafi því hafið athuganir á
öðrum möguleikum.
Í fréttinni segir Helgi Bjarnason,
deildarstjóri umhverfisdeildar
Landsvirkjunar og fulltrúi fyrirtæk-
isins í Þjórsárveranefnd, að þrír
kostir komi helst til álita, þ.e. að
lækka yfirborð lóns við Norðlinga-
öldu, að dæla vatni úr Norðlingaöld-
umiðlun og yfir í Kvíslaveitu þar sem
hún fellur til Þórisvatns eða hverfa
frá hugmyndinni um Norðlingaöldu-
veitu og gera þess í stað minna inn-
takslón neðar í farvegi Þjórsár.
Enda þótt Helgi dragi taum fyrsta
kostsins í fréttinni kemur þar fram
að allir kostirnir þrír séu í athugun.
Munar um hvern metra
Af fréttaflutningi má síðan ráða að
Landsvirkjun hefur einkum beint
sjónum sínum að áhrifum ferns kon-
ar lónshæðar á náttúrufar á svæð-
inu, þ.e. 581 m y.s., 579 m y.s., 578 m
y.s. og 575 m y.s. Enda þótt sex
metra munur á lægsta og hæsta
lónsstæðinu virðist ef til vill ekki
mikill í fyrstu, sýna rannsóknir
Landsvirkjunar og fleiri fram á gríð-
arleg áhrif jafnvel minnstu yfir-
borðshækkunar í flatlendinu. Þannig
gerir Landsvirkjun ráð fyrir að lóns-
hæð upp á 581 m y.s. myndi fara yfir
hreiðurstæði u.þ.b. 573 heiðargæsa-
para eða um 8% af þeim stofni sem
verpir á þessum slóðum og elur ung-
viði sitt. Samsvarandi tölur fyrir 579
m y.s. er 365 hreiðurstæði eða 5%
stofnsins. Ef farið er einum metra
neðar fer fjöldi hreiðurstæða niður í
239 eða 3,3%. Miðað við lægstu
mögulegu lónshæð eða 575 m y.s.
yrði óverulegur fjöldi hreiðurstæða
undir vatnsborðinu.
Norðlingaölduveita í 575 m
Landsvirkjun kynnti skýrslu sína
um mat á umhverfisáhrifum Norð-
lingaölduveitu sl. vor. Þar er talað
um að Norðlingaölduveita feli í sér
að Þjórsá verði stífluð austan við
Norðlingaöldu og myndað 29 km²
lón, Norðlingaöldulón, með vatnsyf-
irborði í 575 m y.s. Vatni verði síðan
dælt um 13 km löng göng yfir í Þór-
isvatnsmiðlun.
Á blaðamannafundi vegna skýrsl-
unnar benti Friðrik Sophusson, for-
stjóri Landsvirkjunar, á að fyrirhug-
aðar framkvæmdir væru 6 m neðar
en undanþáguákvæðið um 581 m y.s.
gerði ráð fyrir árið 1981. Ástæðan
fyrir því væri að Landsvirkjun gerði
sér grein fyrir að svæðið væri mjög
viðkvæmt og vilji væri fyrir því að
gera allt sem hægt væri að gera til
þess að draga úr stærð lónsins þann-
ig að það rýrði ekki gildi Þjórsár-
vera. Í niðurstöðum kemur fram að
matsvinna Landsvirkjunar hafi leitt
til þess að tilhögun framkvæmda
hafi verið breytt verulega til að
draga úr eða koma í veg fyrir alvar-
leg neikvæð umhverfisáhrif.
„Að mati framkvæmdaraðila er
niðurstaða mats á umhverfisáhrifum
að með Norðlingaölduveitu með lón í
575 m y.s. haldi friðland Þjórsárvera
einkennum sínum og að breytingar
verði ekki á forsendum fyrir tilvist
veranna. Þar með telur Landsvirkj-
un að sýnt hafi verið fram á með rök-
studdum hætti að nýting og verndun
Þjórsárvera fari saman og sé í sam-
ræmi við þá stefnumörkun ríkisins
sem kemur fram í auglýsingu nr.
507/1987 um friðlýsingu Þjórsárvera
og nýtingu svæðisins.“
Tvær fylkingar
Skemmst er síðan að minnast úr-
skurðar Skipulagsstofnunar um mat
á umhverfisáhrifum Norðlingaöldu-
veitu frá því í liðinni viku. Eins og
fram hefur komið í fjölmiðlum fellst
stofnunin með skilyrðum á tvo kosti,
þ.e. lón í 575 og 578 m y.s. Á hinn
bóginn er hafnað lóni í 581 m y.s.
Landsvirkjun hefur fagnað úrskurð-
inum. Jóhann Már hrósar Skipulags-
stofnun fyrir fagleg vinnubrögð.
„Lengi vel vorum við vonglaðir um
að 581 m y.s. væri í lagi. Síðan hafa
farið fram áratuga rannsóknir og að
þeim loknum þóttumst við vissir um
að 581 m y.s. væri enn í lagi. En þeg-
ar menn fóru að tala saman varð ljóst
að það myndi ekki nást sátt um það
svo við fórum þá að reyna að ná ein-
Friðlýsing
með und-
anþágu
Vilhjálmur: „Við vorum að tengja
efnahagslegan og félagslegan raun-
veruleika saman við náttúruvernd,
það var vinnulagið hjá okkur.“
Jóhann Már: „Hin eiginlegu
Þjórsárver sluppu náttúrlega. Þess
vegna held ég að menn hafi allir
verið ósköp ánægðir og gengið
sáttir frá borði. “
Hjörleifur: „Ég skipti ekki um ham
við að gerast iðnaðarráðherra.
Ég studdi samkomulag Náttúru-
verndarráðs og Landsvirkjunar árið
1981 um friðun Þjórsárvera. Það
varð að leggja eitthvað undir til
að ná samkomulagi.“
12 SUNNUDAGUR 18. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Þjórsárver hafa ekki farið varhluta af
uppblæstri á hálendinu.