Morgunblaðið - 18.08.2002, Síða 28

LISTIR
28 SUNNUDAGUR 18. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Á MENNINGARNÓTT í miðborg-
inni var tilkynnt hvaða listamenn
hafa fengið úthlutað starfslaunum
borgarinnar 2002, hvaða tónlistar-
hópur hefur fengið styrk borgarinnar
til rekstrar tónlistarhóps þetta ár og
nýir samningar við sviðslistahópa í
borginni. Athöfnin fór fram í Ráðhúsi
Reykjavíkur hófst kl. 15 með ávarpi
Árna Þórs Sigurðssonar, forseta
borgarstjórnar. Ásrún Kristjánsdótt-
ir menningarmálanefnd tilkynnti nið-
urstöður menningarmálanefndar um
úthlutun starfslauna listamanna og
hvaða tónlistarhópur nyti styrkjar
sem Tónlistarhópur Reykjavíkur
2002. Alls var úthlutað 20,4 milljón-
um króna.
Signý Pálsdóttir, menningarmála-
stjóri Reykjavíkur, greindi frá starfs-
samningum við nýja sviðslistahópa í
borginni og samningi við Loftkastal-
ann og greindi frá því að í maí 2001
hefði borgarstjóri undirritað starfs-
samninga menningarmálanefndar
Reykjavíkur til þriggja ára við þrjú
sjálfstæð leikhús: Kaffileikhúsið,
Leikfélag Íslands og Möguleikhúsið
auk þriggja sjálfstæðra myndlistar-
sala og sjö tónlistarhópa. „Tveir þess-
ara samninga, þ.e. við Kaffileikhúsið
og Leikfélag Íslands eru úr gildi
fallnir. Vegna þessa var nú til ráðstöf-
unar í styrkjaramma menningar-
málanefndar 6,4 m. á árinu 2002 og 14
m. á árinu 2003.“
Leigusamningur við
Loftkastalann
Í máli Signýjar kom fram að Leik-
félag Íslands hefði m.a. nýtt starfs-
samning sinn til að taka Loftkastal-
ann á leigu. „Vegna fjárhagsvanda
Leikfélags Íslands sá leikhúsfólk og
leikhúsgestir fram á að Loftkastalinn
væri að hverfa af sjónarsviðinu sem
leikhús. Loftkastalinn er langstærsta
leikhúsið á vettvangi sjálfstæðu leik-
hópanna og nauðsynlegt að sjá til
þess að leiklistarstarf leggist þar ekki
af. Til að tryggja að þetta leikhús
verði áfram til ráðstöfunar fyrir sjálf-
stæða leikhópa í borginni var menn-
ingarmálanefnd reiðubúin að nýta
þann hlut styrksins sem runnið hefði
til Loftkastalans áfram til sama leik-
húss,“ sagði Signý. Hún sagði enn-
fremur að menningarmálanefndin
hefði á fundi hinn 3. júlí sl. samþykkt
að á árinu 2002 renni 3,3 milljónir til
leigusamnings við Loftkastalann fyr-
ir sviðslistahópa í borginni og á árinu
2003 6,6 milljónir. Upphæðin miðast
við 550 þús. kr. á mánuði í 18 mánuði.
Jafnframt samþykkti menningar-
málanefnd að gerðir yrðu nýir starfs-
samningar við sviðslistahópa frá 17.
ágúst 2002 til ársloka 2003. Til þeirra
verði varið 3,1 milljón á árinu 2002 og
7,4 milljónum á árinu 2003.
Samkvæmt tillögum faghóps
menningarmálanefndar í sviðslistum
verður gerður starfssamningur við
Vesturport sem nemur 1,9 milljónum
á árinu 2002 og 4,8 milljónum á árinu
2003.
Þá verður gerður starfssamningur
við Sumaróperuna sem nemur 800
þúsund krónum á árinu 2002 og 1,8
milljónum á árinu 2003.
Þriðji starfssamningurinn verði
gerður við brúðuleikhúsið Rauðu
skóna sem nemi 400 þúsund krónum
á árinu 2002 og 800 þúsund krónum á
árinu 2003. Faghóp í sviðslistum
skipuðu Signý Pálsdóttir, Hallmar
Sigurðsson og Ragnheiður Tryggva-
dóttir.
Ásrún Kristjánsdóttir kynnti nið-
urstöðu dómnefndar um starfssamn-
ing við tónlistarhóp en alls sóttu 13
um slíkan samning. „Dómnefnd
komst að þeirri einróma niðurstöðu
að tilnefna Eþos kvartettinn sem tón-
listarhóp Reykjavíkur árið 2002–
2003. Kvartettinn skipa Auður Haf-
steinsdóttir, Bryndís Halla Gylfa-
dóttir, Gréta Guðnadóttir og
Guðmundur Kristmundsson.
Starfslaun til einstakra listamanna
nema samtals 49 mánaðarlaunum.
Þau hafa nú verið hækkuð til jafns við
starfslaun listamanna hjá ríkinu. Í
máli Ásrúnar Kristjánsdóttur kom
fram að langflestar umsóknir voru í
myndlist og hönnun eða 73 samtals,
þá barst 21 umsókn í tónlist, 18 í leik-
list og 3 í danslist, flokkaðar saman
sem sviðslistir, 20 í ritlist og 7 í leik-
ritun, 3 í kvikmyndun og 2 í ljós-
myndun.
Eftirfarandi listamenn hlutu
starfslaun Reykjavíkurborgar.
3 mánaða starfslaun
Anna Pálína Árnadóttir tónlistar-
maður, Árni Heimir Ingólfsson tón-
listarmaður, Ásmundur Ásmundsson
myndlistarmaður, Eyjólfur Einars-
son myndlistarmaður, Guðbjörg
Lind Jónsdóttir myndlistarmaður,
Ingvar E. Sigurðsson leikari, Jónas
Þorbjarnarson ljóðskáld, Olga Berg-
mann myndlistarmaður, Sveinn Lúð-
vík Björnsson tónlistarmaður.
5 mánaða starfslaun
Hlín Agnarsdóttir leikritahöfund-
ur, Þórhildur Þorleifsdóttir leikstjóri.
6 mánaða starfslaun
Þór Vigfússon myndlistarmaður,
Þórunn Ósk Marinósdóttir tónlistar-
maður.
Úthlutun starfslauna og -samninga menningarmálanefndar Reykjavíkur
Fjórir starfs-
samningar og
starfslaun til
13 listamanna
Morgunblaðið/Ásdís
EÞOS kvartettinn: Guðmundur Kristmundsson, Greta Guðnadóttir,
Auður Hafsteinsdóttir og Bryndís Halla Gylfadóttir.
ÞEGAR Jóhannes Jóhannesson
listmálari lést árið 1998, þá 77 ára
gamall, var hann að mála fyrir sýn-
ingu í Gerðarsafni í Kópavogi. Var
því ráðist í það að safna saman verk-
um eftir listamanninn sem nú fjórum
árum síðar eru til sýnis í listasafninu
ásamt verkum Gerðar Helgadóttur
sem listasafnið er tileinkað. Jóhann-
es og Gerður voru á meðal lista-
manna sem ruddu brautir abstrakt-
listar á Íslandi. Jóhannes í málverki
og Gerður myndhöggvaralist.
Málverk Jóhannesar á sýningunni
eru ýmist í einkaeign eða í eigu lista-
safna. Það elsta er „Uppstilling“ sem
hann málaði á árunum 1940–44. Jó-
hannes tileinkaði sér fljótt formfræði
kúbismans, þótt ýmissa annarra
áhrifa gæti í verkum hans. Tvær
myndir sem bera titilinn „Ballet“ eru
ágætt dæmi um það hvernig lista-
maðurinn þreifaði fyrir sér í ólíkum
stílbrigðum á fyrstu árunum. Báðar
eru myndirnar málaðar árið 1947 og
hafa samskonar myndbyggingu en
ólík efnistök. Önnur minnir á efnis-
tök Svavars Guðnasonar en hin á
konustúdíu eftir Pablo Picasso, en
hann var mikill áhrifavaldur á list-
sköpun Jóhannesar.
Abstraktmálverk Jóhannesar ein-
kennast af hringjum og skeifulöguð-
um formum. Innan þeirra takmarka
einbeitti hann sér að fagurfræðileg-
um rannsóknum sínum. Leitaði hann
að „hreyfingu“ forma á myndfletin-
um líkt og listamenn Fútúrismans og
Vortismans höfðu gert, en með öðr-
um hætti. Þar sem tvívíður flötur er í
eðli sínu hreyfingarlaus, skapast
hreyfingin með skynvillu í litum og
formum. Er það greinilegt í mynd-
unum „Hrynjandi“ og „Dansað við
sund“, en þær eru til sýnis í austursal
safnsins. Þar hanga einungis ab-
straktverk málarans að einni mynd
undanskilinni. Nefnist hún „Kona í
svörtu“ og er á meðal fallegustu mál-
verka á sýningunni. Þótt myndin sé
fígúratíf þá er hún nær eingöngu
byggð á skeifulöguðum formum líkt
og abstraktmálverk hans. Myndina
málaði Jóhannes á árunum 1997–98
og er eitt af síðustu málverkum hans.
Ber hún þess merki að sköpunar og
rannsóknareðli listmálarans hafi enn
verið í fullu fjöri þótt líkaminn hafi
ekki öllu lengur getað haldið í við
andagiftina.
Gerður Helgadóttir fæddist árið
1928 og lést um aldur fram árið 1975.
Verk hennar á sýningunni eru öll í
eigu Gerðarsafns. Það elsta er „Selló-
leikarinn“, bronsskúlptúr frá árinu
1949, sem er jafnframt eina fígúratífa
mannamyndin. Ári síðar vann hún
óhlutbundna skúlptúra undir áhrif-
um kúbismans, mótaða í leir og
steypta í brons. Eru tveir slíkir til
sýnis í vestursal safnsins ásamt
tveim svartmáluðum járnmyndum
(Komposition) sem hún smíðaði árið
1951–52. Eru járnverkin unnin undir
áhrifum danska myndhöggvarans
Roberts Jakobsens, en byggjast ann-
ars á strangflatarlist rússneska
Konstruktivismans, hollenska „de
Stijl“-hópsins og þýska Bauhaus-
skólans.
Lítið ber á strangflatarlist í verk-
um Jóhannesar og er hún frekar
sammerki Gerðar við málarana Valtý
Pétursson og Þorvald Skúlason. Aft-
ur á móti er það hreyfingin sem er
helsti skyldleiki hennar og Jóhann-
esar, eins og má glöggt sjá í verkinu
„Síhreyfing“ sem er í austursalnum
og er byggt á bogalöguðum formum,
ekki ólíkum þeim sem Jóhannes til-
einkaði sér.
Í anddyri Gerðarsafns eru þrír
járn- eða víraskúlptúrar sem Gerður
smíðaði á síðari hluta sjötta áratug-
arins. Í þeim má sjá, í formum og
táknum, merki um spíritískar hug-
leiðingar listakonunnar. Ber þar
„Babelsturninn“ hæst hvað varðar
smíð og glæsileika. Um það leyti var
Gerður farin að iðka hugleiðslu og
hugrækt undir leiðsögn Jeanne de
Salzmann, en hún var nemandi og
vinur rússneska dulspekingsins G.I.
Gurdjieff og kenndi fræði hans eftir
að hann lést árið 1949. Engar heim-
ildir eru ritaðar sem greina frá
tengslum Gerðar við spíritísk fræði
Gurdjieffs og hvernig þau hafa haft
áhrif á listsköpun hennar. G.I. Gur-
djieff, var einhver magnaðasti dul-
spekingur tuttugustu aldarinnar.
Kynnti hann m.a. virka hugleiðslu-
tækni (active meditation) þar sem
gerandinn beitir líkama sínum í
hvirfil-snúninga (whirling) í bland við
taktfastar og táknrænar hreyfingar.
Tvímælalaust mætti rannsaka
tengsl Gerðar við fræði Gurdjieffs og
myndi það án efa gefa okkur nýjan og
dýpri skilning á listaverk hennar.
Augljóst er að eftir miðjan sjötta ára-
tuginn nálgaðist hún list sína út frá
spíritisma og skipa hreyfing og jafn-
vægi þar stóran sess. Greinir þar á
hreyfingu í verkum hennar og Jó-
hannesar, en hreyfing í málverkum
hans virkar jafnan á mig sem flökt-
andi sundrung frekar en jafnvægi.
Fróðlegt er að sjá verkum þeirra
stillt upp saman í salarkynnum Gerð-
arsafns og skoða þau í samhengi við
hvert annað. Ætti sýningin að vera
fagnaðarefni fyrir þá sem unna ab-
straktlist og skyldumæting fyrir
hvern þann sem vill kynnast sögu ís-
lenskrar framúrstefnulistar.
Hreyfing formanna
MYNDLIST
Gerðarsafn
Safnið er opið alla daga nema mánudaga
frá 11–17. Sýningunni lýkur 8. sept-
ember.
MÁLVERK OG SKÚLPTÚR
JÓHANNES JÓHANNESSON OG GERÐUR
HELGADÓTTIR
Jón B.K. Ransu
Verk Jóhannesar Jóhannessonar og Gerðar Helgadóttur í Gerðarsafni.
VORIÐ 2000, rétt áður en hann
útskrifaðist frá Kennaraháskóla Ís-
lands, gaf Ásgrímur Ingi Arngríms-
son út ljóðabók er hlaut góðar við-
tökur kollega míns hér á blaðinu,
Skafta Þ. Halldórssonar. Í fyrra-
haust var hann eitt ungskáldanna
sem lásu úr ljóðum sínum á upp-
lestrarkvöldi sem ljóðvinafélagið
Besti vinur ljóðsins efndi til í Þjóð-
menningarhúsinu. Þá fyrir jólin átti
hann ljóð í ljóðasafninu Ljóð ungra
skálda sem Sölvi Björn Sigurðsson
gaf út í samvinnu við Mál og menn-
ingu.
Daginn eftir sumarsólstöður opn-
aði forseti Íslands, Ólafur Ragnar
Grímsson, Kjarvalsstofu á Borgar-
firði eystra til að heiðra minningu
málarans Jóhannesar Sveinssonar
Kjarvals (1885–1972) sem var alinn
þar upp frá fimmta ári. Af þessu til-
efni var frumsýnt leikrit eftir Ás-
grím Inga um atburði sumarsins
1914 þegar Kjarval sneri aftur heim
til átthaganna til að mála marg-
fræga altaristöflu sem síðan hefur
prýtt Bakkagerðiskirkju.
Eins og Ásgrímur Ingi þakkar
Þórði Helgasyni, læriföður sínum í
ljóðlist, á hann Andrési Sigurvins-
syni leikstjóra mikið að þakka hve
vel tókst til um frumraun hans í
leikritun. Ásgrímur Ingi ráðgaðist
við Andrés um efnið áður en lagt
var í hann og að skriftunum loknum
tók Andrés við, fór yfir verkið, dró
fram dramatíkina í efniviðnum,
pússaði og betrumbætti. Ásgrímur
Ingi styðst við ýmsar heimildir, þ.á
m. skrif Matthíasar Johannessen og
Indriða G. Þorsteinssonar um Kjar-
val auk þjóðsagna sem spunnist
hafa um persónu hans á heimaslóð-
um. Þegar kom að því að skipa í
hlutverk taldi Andrés höfundinn
sjálfvalinn í aðalhlutverkið – enda
svipar honum til Kjarvals á unga
aldri. Það er ekki að sökum að
spyrja, hann stóð sig með ágætum.
Til að gefa innsýn í sálarlíf Kjar-
vals las Andrés fjölda ljóða hans á
segulband og eru þau flutt á meðan
á sýningu stendur. Skáldskapur
Kjarvals er mjög sérstakur – minnir
á stundum á ljóð Þórbergs Þórð-
arsonar, sem að vísu var margfalt
betra skáld – en ljóðin eru mjög at-
hyglisverður minnisvarði um hugs-
anagang málarans og tilfinningalíf.
Á milli eru stutt og hnitmiðuð atriði
um hverdag sumarsins 1914 á Borg-
arfirði: Konur hittast og ráða ráðum
sínum um nýja altaristöflu og
ákveða að ráða Kjarval; Jói í Geita-
vík, en svo kölluðu sveitungarnir
hann, hittir aftur fóstrur sínar, Mar-
gréti og Þórunni, fermingarsystur
sína og aðra Borgfirðinga. Einstaka
ljóð er sviðsett og þar hvarflar hug-
ur Kjarvals til Reykjavíkur, eða
hann hugsar til ástarinnar sinnar í
Danmörku í broti úr bréfi til henn-
ar. Sýninguna alla einkennir ákafur
einfaldleiki sem speglast í leik-
myndinni, hvítum striga er stillt upp
á nokkrar málaratrönur og á bak
við svart baktjald. Búningarnir eru
af sama toga og komast sennilega
nærri því hvernig fólk bjó sig á
þessum árum. Áhorfendur sem ekki
þekktu efnið áður fá nýja sýn á
Kjarval, hér er ekki meistari ís-
lenskrar málaralistar í fyrirrúmi
heldur sveitastrákurinn Jói sem
kemur aftur á heimaslóðirnar til að
launa Borgfirðingum fóstrið.
Aðstandendur sýningarinnar eru
fjölmargir, þar af rúmir tveir tugir
leikenda. Sýningin var vel unnin þó
að æfingatíminn væri stuttur og
enginn fór illa með textann sinn.
Eftirminnilegust var Elsa Guðbjörg
Jónsdóttir sem Margrét, en hún
hafði unun af því að kýta við Þór-
unni systur sína, sem leikin var af
Elísabetu Sveinsdóttur, en Margrét
og Þórunn uppfóstruðu Jóhannes
Sveinsson Kjarval í sameiningu.
Enn býr Borgarfjörður að þeim
fjölda manna sem hann hefur upp-
fóstrað og hafa forframast úti í hin-
um stóra heimi. Eins og Kjarval
forðum snúa Andrés Sigurvinsson
og Ásgrímur Ingi Arngrímsson aft-
ur til fæðingarsveitar sinnar og
launa fóstrið. Þeir hafa virkjað
Borgfirðinga til að skapa sýningu
sem fjölmennustu sveitarfélög
mættu telja sig fullsæmd af.
Fósturlaun
LEIKLIST
Leikfélagið Vaka, Borgarfirði
eystra
Höfundur: Ásgrímur Ingi Arngrímsson.
Leikstjóri og dramatúrg: Andrés Sig-
urvinsson.Sunnudagur 4. ágúst (frum-
sýning laugardag 22. júní),
GILLIGOGG
Sveinn Haraldsson