Pressan - 25.02.1993, Blaðsíða 24

24
FIMMTUDAGUR PRESSAN 25. FEBRÚAR 1993
t
LEIKHÚS MYNDLIST KLASSÍK
KLASSÍKIN
FIMIVITUDAGUR
Í® Sinfóníuhljóm-
sveit íslands flytur
rússneska tónlist.
Stjórnandi er Rússinn Edward
Serov. Einsöngvari er Daninn
Aage Haugland. Háskólabíó kl.
20.
LAUGARDAGUR
9 Tónmenntadagar Ríkísút-
varpsins, ÍSMÚS, hefjast form-
lega með tónleikum Sinfóniu-
hljómsveitar ísiands. Hallgrtms-
kirkja kl. 15.
SUNNUDAGUR
• Kammermúsíkklúbburinn
heldur tónleika. Steinunn Birna
Ragnarsdóttir flytur píanókvin-
tetta eftir Beethoven og Fauré
og Silungakvintettinn eftir Schu-
bert, ásamt strengjaleikurum.
Bústaðakirkja kl. 20.30.
9 Ragnar Björnsson heldur
orgeltónleika. Flutt verða orgel-
verk eftir Franz Liszt. Hallgríms-
kirkja kl. 20.30.
9 Alexander Gild-Makarov
leikur á pianó. Norrcena húsið kl.
17.
LEIKHÚS
FIMMTUDAGUR
I® Dansað á haust-
vöku. Frumsýninig á
verki írska leikskáldsins
Brians Friel. Leikstjóri er Guðjón
P. Pedersen. Leikendur eru Anna
Kristín Arngrímsdóttir, Lilja Guð-
rún Þorvaldsdóttir, Ólafía Hrönn
Jónsdóttir, Ragnheiður Stein-
dórsdóttir, Tinna Gunnlaugs-
dóttir, Erlingur Gíslason, Kristján
Franklín Magnús og Sigurður
Skúlason. Þjóðleikhúsið kl. 20.
9 Stræti. Þessi sýning er gott
dæmi um það hve stílfærður og
stór leikur fer vel á sviði, segir
Lárus ÝmirÓskarsson í leikdómi.
Þjóðleikhúsið, Smíðaverkstœði,
kl. 20.
) Blóðbræður. Væri maður til-
neyddur að segja eitthvað yrði
það líklega að fáum þeirra sem
stóðu að þessari sýningu virðist
hafa þótt tiltakanlega vænt um
verkefni sitt. Það var eins og sýn-
ingin væri gerð meira með höfð-
inu en hjartanu, skrifar Lárus Ým-
ir Óskarsson í leikdómi. Borgar-
leikhúsið kl. 20.
■gæuu.M-”1-™
• My fair lady. Stefán Baldurs-
son leikstjóri hefur skilið nauð-
syn góðrar útfærslu vel og kostar
miklu til. Úrvalsfólk er á hverjum
pósti undir styrkri stjórn Stefáns,
segir Lárus Ýmir Óskarsson í leik-
dómi. Þjóðleikhúsið kl. 20.
9 Stræti. Þjóðleikhúsið, Smíða-
verkstæði, kl. 20.
LAUGARDAGUR
• My fair lady. Þjóðleikhúsið
kl. 20.
9 Stræti. Þjóðleikhúsið, Smíða-
verkstœði, kl. 20.
SUNNUDAGUR
9 Sardasfurstynjan. Óperetta
eftir Emmerich Kálmán. Leik-
stjóm er í höndum Kjartans
Ragnarssonar. Með aðalhlutverk
fara Signý Sæmundsdóttir, Þor-
geir J. Andrésson, Bergþór Páls-
son, Jóhanna Linnet, Sigurður
Björnsson, Kristinn Hallsson, Si-
eglinde Kahmann og Bessi
Bjarnason. íslenska óperan kl. 20.
9 Bensínstöðin. Hinirverðandi
leikarar stóðu sig vel allir sem
einn og kæri ég mig ekki um að
tíunda einstök afrek þeirra. Læt
mér nægja að mæla með þess-
ari sýningu sem einni af gleði-
stundum vetrarins í reykvísku
leikhúsi, segir Lárus Ýmir Óskars-
son íleikdómi. Nemendaleikhús-
ið. Lindarbœr kl. 20.
9 Ronja ræningjadóttir. Það
er mikill styrkur fyrir sýninguna
að svo snjöll leikkona sem Sig-
rún Edda Björnsdóttir skuli geta
leikið hina tólf ára gömlu Ronju
án þess að maður hugsi mikið út
í aldursmuninn, segir Lárus Ýmir
Óskarsson í leikdómi. Borgarleik-
húsiðkl. 14.
9 Blóðbræður Borgarleikhúsið
kl. 20.
9 Sardasfurstynjan. tslenska
óperan kl. 20.
9 Bensínstöðin. Nemendaleik-
húsið. Lindarbær kl. 20.
9 Þrusk. Leyni Leikhúsið frum-
sýnir. Sýningin samanstendur af
tveimureinræðum og atriðum
úr leikriti Jóhanns Sigurjónsson-
ar Galdra-Lofti. Að Leyni Leikhús-
inu standa þrir útskrifaðir leikar-
ar, þau Jóhanna Jónas, Vilhjálm-
ur Hjálmarsson og Ásdís Þór-
hallsdóttir. Café Sólon íslandus
kl. 20.30.
9 Húsvörðurinn. Það er margt
gott í þessari sýningu, en hún er
of löng og vantar hraða. Það
mætti skera tuttugu til þrjátíu
mínútur af henni (með ýmsum
aðgerðum), en fýrst og fremst
ætti að kippa tempóinu (lag,
segir Martin Regal í leikdómi sín-
um. (slenska óperan kl. 20.
9 Dansað á haustvöku. Þjóð-
leikhúsið kl. 20.
9 Dýrin í Hálsaskógi Hlut-
verkaskipan er að því leyti sér-
kennileg að Mikki refur hefði
komist tvöfaldur fyrir inni í Lilla
klifurmús, svo vitnað sér í leik-
dóm Lárusar Ýmis Óskarssonar.
Þjóðleikhúsið kl. 14.
9 Ronja ræningjadóttir. Borg-
arleikhúsið k( 14.
9 Bensínstöðin. Nemendaleik-
húsið. Lindarbær kl. 20.
Hvað sögðu gagnrýnendur þegar þeim líkaði verst?
HAUSKÚPUDÓMAR
FYRRIÁRA
Rithöfundar höfðu
fyrr á öldinni oft
ríkari ástæðu til að
barma sér undan
gagnrýnendum en í
dag. Hér eru rifjuð
upp fimm dæmi
um harða dóma
þar sem gagnrýn-
andinn gefur verk-
inu hauskúpu.
„Vélstrokkað tilberasmjör",
sagði Guðmundur Finnbogason
stuttaralega um Vefarann mikla
ffá Kasmír. Höfundur bókarinn-
ar, Halldór Laxness, gerði síðar
máttlitla tilraun til að svara íyrir
sig þegar hann sagði á prenti að
Guðmundur Finnbogason hefði
aldrei komið saman tveim orðum
þannig að þau festust í minni les-
enda. Ekki er gott að vita hvern
Laxness þóttist vera að sannfæra.
Það má komast af með tvö orð
ætli menn sér að lýsa vanþóknun
en ritdómarar nota þau yfirleitt
fleiri. Við glugguðum í gamla rit-
dóma sem eiga það sameiginlegt
að vera mjög harðorðir. Þeir eru
ágætlega rökstuddir og afar vel
ritaðir, enda viðurkenndir stílistar
sem halda á penna. Dómarnir ein-
kennast um leið af húmor sem
dansar á mörkum illkvittninnar.
Litlum sögum fer af viðbrögðum
höfunda, enda kannski fátt annað
til bjargar á þeim bæ en að fara í
fýlu. Víst er að flestum höfund-
anna hefði reynst erfitt að svara
fyrir sig á sannfærandi hátt, svo
markvisst er að þeim sótt. Hér eru
brot úr fimm harðorðum ritdóm-
um íslenskrar bókmenntasögu,
við getum kallað þá hauskúpu-
dóma.
JÓNAS HALLGRÍMSSON UM
RÍMUR AF TRISTRANIOG
INDÍÖNU EFTIR SIGURÐ
BREIÐFJÖRÐ
Fyrsti íslenski nútímaritdóm-
urinn er sá frægasti og harðorð-
asti. Hann er vel rökstuddur og
skrifaður af miklu sjálfsöryggi og
krafti. Að mati Jónasar Hallgríms-
sonar er Sigurður Breiðfjörð leir-
skáld og eins og Jónas segir í
dómnum á „leirskáldunum ekki
að vera líft“.
Efnisval Sigurðar, segir Jónas,
„gefur undir eins illan grun á að
hann sé ekki gæddur neinum
verulegum skáldskaparanda eða
þá að minnsta kosti að öfl sálar-
innar séu of illa vanin og vitið of
lítið til að kannast við þennan
anda og stjórna honum réttilega“.
Ekki tekur betra við þegar Sigurð-
ur fer að skálda því „allt er látið
Qúka sem heimskum manni getur
dottið í hug“.
Jónas beinir síðan máli sínu til
lesenda og segir: „Ég ætla að biðja
yður, lesari góður, að taka rím-
urnar og lesa í hljóði fimm erindi
úr fyrstu rímunni; það er ekki til
neins að hafa þau hátt. Slíkur
óþverri og viðbjóður! Það er fá-
dæmi að nokkur maður skuli geta
verið að velta öðru eins í huga sér
og búa það til. fmyndunaraflið
hlýtur að vera allt saman gjörsam-
lega spillt og sadrgað áður en það
geti farið að skapa slíkar ófreskj-
ur.“
Og undir lok dómsins fær
skáldið Breiðfjörð þessa umsögn:
„Mér ofbýður þegar ég fer að
hugsa um að þetta eru elleftu rím-
urnar sem maðurinn hefur kveðið
— og lauk við þær þegar hann
stóð á þrítugu. Hvílík vanbrúkun
á skáldskaparlistinni! Hvílíkt
hirðuleysi um sjálfan sig og aðra
— að hroða svona af kveðskapn-
um og reyna ekki heldur að vanda
sig og kveða minna.“
SIGURÐUR GUÐMUNDS-
SON UM LEYSINGU EFTIR
JÓN TRAUSTA
Sigurður Guðmundsson, síðar
skólameistari á Akureyri, var ný-
lega kominn frá námi í Kaup-
mannahöfn þegar hann skrifaði
ritdóm um Leysingu eftir Jón
Trausta. Sigurður var tæplega þrí-
tugur þegar hann tók að sér að
segja einum ástsælasta skáld-
sagnahöfundi landsins til í skáld-
skaparfræðum.
„Höfundur kann ekki að segja
sögu,“ segir Sigurður á einum
stað. Um fremur dauflega per-
sónulýsingu segir hann hann: „Ef
þetta er skáidskapur þá er líka
dánarskrár íslenskra blaða skáld-
skapur.“ Stíllinn fær þá umsögn
að hann sé „sviplaus og litlaus,
minnir sumstaðar á landshorna-
pistla blaðanna um veðráttu og
heilbrigði í héraðinu... Frásögn-
ina vantar og allan kraft, flug og
Qör, er víða þurr sem íslensk emb-
ættisbréf'.
Það kemur fram í ritdómnum
að Sigurður telur Jón Trausta ekki
fullkomlega getulausan rithöfund
en hann telur höfundinn forsóma
vandvirknina: „Það er eins og
hann hafi hamast við að ljúka
starfi sínu sem allra fyrst, smellt
öllu á pappírinn, sem í hugann
kom, og síðan ekki lesið handrit-
ið.“
Sigurður lýkur dómnum á
þessum orðum: „Engum bók-
menntum, hvorki íslenskum né
öðrum, er agnarminnsta þörf á
bókum, sem eiga það eitt erindi í
þennan heim að mygla og fúna í
bókhlöðum og sölubúðum eða
eru lesnar í líku skyni og menn
horfa á kappleika eður neita
svefnlyfja."
JÓN HELGASON UM
STURLU ÚR VOGUM
Þegar Guðmundur G. Hagalín
sendi ffá sér Sturlu í Vogum ærð-
ust nokkrir ritdómarar af fögnuði
og sögðu söguna meistaraverk.
Aðrir létu sér fátt um finnast. Þar
á meðal var Jón Helgason, pró-
fessor og skáld. Hann skrifaði ekki
ritdóm um bókina, en aftan á ein-
tak af henni skrifaði hann effirfar-
andi vísu, sem landar hans í
Kaupmannahöfn voru fljótir að
nema og hefur ásamt fleiri vísum
skáldsins geymst í uppskriftum:
Hér kemur prófessor Hagalín
hampandi Sturlu í Vogum:
uppáhellingur, ónýtt vín,
undanrenna í trogum.
Aðra vísu orti Jón um bókina
og ásamt þeirri fyrri er hún á
góðri leið með að verða lífseigustu
ummæli um Sturlu í Vogum.
/þúsund ár höfum við setið
við sögur og Ijóð,
menn segja um þá íþrótt að
hún sé oss runnin í hlóð,
ogsamt eru ennþá til menn
hér afþessari þjóð
sem þykir bókin um Sturlu í
Vogum góð.
STEINN STEINARR UM
FÉLAGA KONU EFTIR
KRISTMANN GUÐMUNDS-
SON
„Kristmann Guðmundsson er
ekki mikið skáld, og það er hon-
um sjálfum ljóst,“ sagði Steinn
Steinarr í upphafi ritdóms síns
um Félaga konu. Dómurinn er
skrifaður af manni sem á ofur
auðvelt með að vera meinlega
fyndinn, veit vel af því og ædar sér
að nota þann styrk lesendum til
skemmtunar og höfundi til háð-
ungar. Dómurinn er í reynd röð af
skemmtilega illkvittnum setning-
um, rökstuðningur er kannski
ekki ýkja mikill en lesandinn veltir
því ekki fyrir sér, hann skemmtir
sér of vel. Hann er heldur ekki að
selja fyrir sig þótt finna megi síðar
í dómnum mótsögn við fyrstu
setningu ritdómsins þegar Steinn
segir: „Engum getur dulist hvað
höfundinum sjálfum finnst þetta
gott hjá sér, og það er auðvitað
frumskilyrði þess að aðrir nenni
að lesa bókina.“
Fjör færist þó fyrst í leikinn
þegar Steinn fer að lýsa persónum
og atburðum: „Ræða herprestsins
er líklega met í leiðinlegri vitleysu
á sviði íslenskra bókmennta hin
síðari ár. Kynórar söguhetjunnar,
Eggerts Hanssonar, eru með þeirn
ólíkindum að það er eins og höf-
undinum sé ekki sjálffátt... Auk
þess seytlar gegnum alla söguna
einhver sjúkleg og næstum því
hlægileg vanmáttarkennd höf-
undarins sjálfs. Yfirleitt virðist
þessi skáldsaga þannig tilkomin
að ólæknisfróðum mönnum mun
reynast nokkuð erfitt að átta sig á
henni til hlítar. Kristmann Guð-
mundsson hefur með þessari bók
sinni „farið yfir um“, sem sem
kallað er. Svona skáldsögu má
maður ekki skrifa.“
BJARNIBENEDIKTSSON
FRÁ HOFTEIGIUM BÓK-
MENNTASÖGU
KRISTMANNS GUÐ-
MUNDSSONAR
Margir ágætir pennar voru í
essinu sínu þegar þeir fengu að tjá
sig um afurðir Kristmanns. Einn
þeirra var Bjarni Benediktsson frá
Hofteigi, ritdómari Þjóðviljans,
sem tók að sér að afgreiða bók-
menntasögu skáldsins og gerði
það allhressilega.
Framsetningu Kristmanns er
stórlega ábótavant að mati Bjarna:
„.. .penni hans er of sljón lágkúra
og hversdagsleiki vaða uppi í bók-
inni; það er varla til svo útþynnt
lýsingarorð í tungunni að Krist-
mann Guðmundsson hagnýti sér
það ekki í þessu riti.“
Þetta eru hógvær orð miðað við
það sem á eftir kemur þegar
Bjarni hefur varpað stóru bomb-
unni. Hann sakar Kristmann um
ritstuld, segir hann hafa þýtt
veigamikla kafla nær orðrétt úr
bókmenntasögu eftir Francis Bull.
Bjarni kemur síðan með dæmi
sem taka af allan vafa um að svo
sé og læðir síðan að þessari mein-
legu setningu: „Síst skal dregin
dul á það að Kristmann er lipur
þýðandi.“
Svo mikill er hlutur Bulls í rit-
inu, segir Bjarni, að „...þegar
skyndilega kemur blaðsíðubrot
þar sem saga Bulls liggur ekki til
grundvallar, þá er lesandinn orð-
inn svo hvekktur að hann spyr
ósjálffátt: úr hvaða riti er nú þessi
kafli stolinn"?
Bjami getur ekki stdllt sig um að
gefa Kristmanni einkunn sem
skáldsagnahöfundi: „Hver er svo
Kristmann Guðmundsson, mað-
urinn sem getur látið slíkt verk frá
sér fara? Hann er höfundur nokk-
urra skáldsagna sem ævinlega
hafa dáið gamlar eftir stutta ævi.“
Og lokaorð dómsins eru:
„Kannski verður „Heimsbók-
menntasaga" Kristmanns Guð-
mundssonar langlífasta verk hans.
Það kemur til af þeirri náttúru sví-
virðunnar að geymast sem varn-
aður kynslóð ffani af kynslóð."
Kotbrún Bergþórsdóttir
4-