Tíminn Sunnudagsblað - 20.01.1973, Blaðsíða 11

Þjóðgarðar, fólkvangar
og önnur friðlýst svæði
Um þessi áramót er öld liðin siðan fyrsti þjóðgarðurinn
var stofnsettur i heiminum, og þar með hófst sú grein nátt-
úruverndarhreyfingar, sem nú nær nálega um allan heim.
Þessi bandariski þjóðgarður — Gulasteins-þjóðgarður —
var stofnaður að frumkvæði hóps starfsmanna fylkisstjórn-
arinnar I Wyoming. Þeir ferðuðust árið 1870 um litt kunnugt
landsvæði i norðvesturhluta fylkisins og grannfylkjanna
Montana og Idaho. Þarna sáu þeir beinlinis ævintýralegt
landslag. Þar voru fjöll og dalir með straumhörðum ám og
fossum, endalausir skógar með svo fjölskrúðugu dýralifi að
undrun sætti og margvísleg náttúruundur önnur, svo sem
laugar og hverir.
öll þessi stórbrotna fegurð varð þeim umræðuefni við
tjaldbúðaeldinn, og upp skaut hugmyndinni um verndun
þessa svæðis. Þeir ræddu fram og aftur ráð til þess, og
komu fram ýmsar hugmyndir. Það var einkum lögfræðing-
urinn Cornelius Hedges, sem hélt þvi fram, að brýnast væri
að hindra, að landnemar og námamenn tækju landið eða
fengju það til nytja, og sett yrðu lög um, að þetta landsvæði
yrði um aldur og ævi sameign bandarisku þjóðanna, og kom
þá fram orðið þjóðgarður.
Þessir menn hófu siðan áróður fyrir hugmyndum sinum,
og þær fengu sterkan hljómgrunn. f bandariska þinginu var
flutt þegar á næsta ári frumvarp um stofnun þjóðgarðs, eða
fólkvangs, þar sem upprunalegt náttúrfar yrði varðveitt
eins og unnt væri, en landsvæðið jafnframt nýtt á þann veg,
að fólk gæti notið náttúruauðsins sér til gleði og hreysti.
Þetta frumvarp var samþykkt i bandariska þinginu árið
1872, og skömmu siðar undirritaði Grant forseti lögin um
friðun og afmörkun Gulasteins-þjóðgarðs, og er landsvæðið
um niu þúsund ferkilómetrar. Fyrsti og stærsti þjóðgarður
heims hafði verið stofnaður og þarna voru m.a. siðustu
visundahjarðirnar vestra friðaðar.
En þetta var aðeins upphaf að hreyfingu, sem breiddist
um Bandarikin og siðan önnur lönd. I Bandarikjunum hafa
verið friðuð mörg þjóðgarðssvæði, og má nefna fenjasvæðið
(Everglades) á Flóridaskaga, þar sem verndaðar eru fjöl-
margar tegundir merkilegra fugla, dýra og jurta, Colorado-
gljúfrin (Grand Canyon) i Arizona, þar sem stórfenglegar
náttúrumyndir bergsins gleðja augað, og Mount McKinley I
Alaska, en það er hæsta fjall Norður-Ameriku. Eru þó aö-
eins fáir bandariskir þjóðgarðar nefndir.
Talið er, að eldhuginn Stephen Tyng Mather eigi stærstan
hlut að framgangi hinnar merkilegu náttúruverndar-
hreyfingar i Bandarikjunum. Mather var forystumaður i
þjóðgarðastofnun Bandarikjanna á árunum 1914—1930 og
kom þá á meginskipulagi þjóðgarðanna og endurbótum á
landvörzlu og náttúruvernd, þrátt fyrir harða andspyrnu
margra þingmanna, sem settu ofar „frjáls umsvif” og
„hagræn” sjónarmið héraða og landshluta og töídu slíka
friðun andstæða hagsmunum fólks. Mather gekk svo fast til
verks og baráttu, að hann sleit sér gersamlega út á fáum
árum og dó fyrir aldur fram. Þá hafði honum tekizt að ná
undir verndarstjórn rikisins landsvæði, sem var á stærð við
Holland.
A efstu myndinni sést Gamli tryggur, goshverinn frægi I
elzta þjóðgarði heims — Gulasteinsgarði i Bandarikjunum,
en nú eru hundrað ár siðan þjóðgarðahreyfingin hófst með
stofnun hans. — Neðar eru aðrar myndir úr þjóðgörðum
Bandarikjanna. Bandaríkjamenn hyggjast nú herða enn á
og taka mörg ný svæði til verndunar.
Sunnudagsblað Tímans
59