Tíminn Sunnudagsblað - 20.01.1973, Blaðsíða 13

Sovetrikjunum i austri til írlands i vestri. Þó verður að
segjast, að i Bretlandi og Vestur-Þýzkalandi eru engir þjóð-
garðar i strangri merkingu þess orðs, heldur fremur
verndarsvæði. Nefna má sem mikilvægustu friðunarsvæði i
Evrópu óshólma Dónár i Rúmeniu, um 400 ferkilómetra að
stærð, með sérstætt fugla- og jurtalif. Gran Paradiso i
Italiu, þar sem siðustu steingeitur Evrópu lifðu af. I
Bialowieza eru siðustu leifarevrópsksláglendisfrumskógar
friðaðar, og þar er aðfinna siðustu sveit evrópskra visunda.
í Las Marismas við ósa Guadalquivir-árinnar á Spáni var
efnt til samþjóðlegs friðunarstarfs, sem Norðurlönd áttu
hlut að. Þar er nú friðað 350 ferkilómetra svæði, þar sem
varpstöðvar margra fuglategunda eru. Svipuð friðun á sér
stað i Camargue við ósa Rhone-fljóts.
Sviar urðu frumherjar þjóðgarðahreyfingarinnar i
Evrópu. Þar voru f jallasvæðin Sarek og Stora Sjöfallet frið-
uð þegar 1909. Þessi tvö svæði ásamt Padjelanta, sem var
friðað 1962, eru nú samfellt friðunarsvæði um 5300 ferkiló-
metrar að stærð. Þar hefur þó orðið mikil náttúruspilling á
siðustu árum við gerð raforkuvirkjana.
Ef til vill er okkur Islendingum hollast að lita til Noregs
sem fyrirmyndar. Þar var friðunarstefnan býsna snemma
á ferð. Arið 1904 kom fram tillaga um að gera Jötunheima-
svæðið að þjóðgarði. Engin teljandi náttúrufriðun af opin-
berri hálfu átti sér þó stað fyrr en hálfri öld siðar. Að visu
voru sett náttúrufriðunarlög þegar 1910 að frumkvæði
Norska landfræðifélagsins, en þau voru næsta ófullkomin.
Ýmis smásvæði voru friðuð að kalla, en fyrsta stórátakið
kom ekki fyrr en 1923, þegar Fokstu-mýrin var friðlýst. En
litið fylgdi á eftir. Þótt landssambandið Náttúrufriðun og
norska ferðafélagið reyndu aðfá yfirvöld til þess að friðlýsa
Gjende og fjallasvæðið umhverfis, tókst það ekki vegna
skorts á lagaheimildum. Tilmælin um þetta komu 1938, og
fáum missirum siðar lagði styrjöldin allt i dróma I Noregi.
Eftir striðið virtist almenningsálitið jákvæðara i þessum
málum, en þó voru ný og timabærari náttúruverndunarlög
ekki sett i Noregi fyrr en 1954, og þau lög voru siðan endur-
skoðuð 1970. Með þeim lögum voru rýmkaðar heimildir til
þessaðgera landsvæði að þjóðgörðum eða friðlýsa þau, svo
og taka i taumana, ef framkvæmdir stofnuðu náttúruverð-
mætum i hættu, og slfkar heimildir voru satt að segja á
Sunnudagsblað Tímans
Þetta er hákarlahjallur í Norðurfirði á Ströndum, merkilegt
mannvirki, sem vel færi i væntaniegum þjóðgarði á þessu
svæði. Slikum minjum liðinniar lifsbaráttu þarf að halda
við svo sem kostur er og friðlysa þær. (Ljósm: P.J.)
Þetta er Svartifoss í þjóögarðinum við Skaftafell, þar sem
stuðlabergshveilfingin minnir á loftið i Þjóðleikhúsinu, eða
það á fosshvolfið. —Friðlýsing á þessum slóðum 'og eftirlit
kemur til á rcttum tima, áður en ferðamannaaldan skellur
þar yfir með hringveginuin. (Ljósm-P.J.)
61