Tíminn Sunnudagsblað - 20.01.1973, Blaðsíða 12

\ þessu korti af Noregi, sem sniöinn er i tvennt til betra
rýmis, eru merktir þjóðgarðar, fólkvangar og önnur friðuð
svæði i Noregi samkvæmt núgildandi áætlun um þetta efni.
Þetta land er ekki sérlega gróskumikiö að sjá eða skjóllegt
til útivistar að sumri. Samt er það ákjósanlegt gönguland
röskra manna. og jurta- og dýralif þessara háfjalla skoðun-
ar vert. En er hægt að spilla slíkri auðn, sem þarf friðunar
viö? Það finnst Norðmönnum, og reynslan af jeppa- og
hifhjólaspjöllum i islenzkum mosahliöum á öræfum segir
okkur sina sögu um slika þörf. — Þetta er Svartidaiur i
Jötunheimum, en hann er á friðunar- og þjóðgarðaskrá
Norömanna.
1 Bandarikjunum hefur gerzt mörg ljót sagan um rán-
yrkju, landniðslu og skammsýni i umgengni við náttúruna,
en þjóðgarðasagan er yfirbót þeirra, og nú við aldarafmæli
þeirra hreyfingar eru nú verndunarstórvirki þar á prjónun-
um, I ráði að taka ný svæði til friðunar og endurhæfingar.
Hreyfingin um landvernd, stofnun þjóðgarða og fólk-
vanga barst þvi miður siðla til margra landa, sem þó áttu
sér lengri landniðingarsögu en Bandarikin. Um allar jarðir
höfðu menn i venjulegum hofmóði sinum og fikn i svonefnd
efnahagsleg og veraldleg gæði spillt landi og eytt dýra- og
jurtarikið á marga lund.
A Nýja-Sjálandi hafði hviti maðurinn til að mynda ger-
spillt náttúru landsins með skefjalausri rányrkju og fyrir-
hyggjulausum innflutningi dýra og jurta. Þó var fyrsti þjóð-
garður þar stofnsettur aðeins 22 árum siðar en Gulsteins-
garður.
Það var þjóðgarðurinn Tongariro. Þetta landsvæði, þar
sem þrjú eldfjöll setja mestan svip á, var gjöf Maori-
höfðingjans Te Heuheu til Viktoriu drottningar árið 1887, og
það varð þjóðgarður 1894. Um aldamótin var næsti þjóð-
garður Ný-Sjálendinga stofnaður — Egmont.
Nú eru Ný-Sjálendingar miklir náttúruverndarmenn og
reyna af fremsta megni að bjarga þvi, sem bjargað verður
og bæta fyrir syndir feðranna. Þar hafa verið stofnaðir tiu
þjóðgarðar og fólkvangar, sem samtals eru um fimmtándi
hluti landsins að flatarmáli, og mörg önnur svæði eru friðuð
að meira eða minna leyti. Eitthvert stærsta náttúru-
verndarsvæði iheimi er nú á Suðurey við Nýja-Sjáland, þar
sem fjórtán þúsund ferkilómetrar lands eru friðaðir. Þetta
er að mestu skóglendi, auðugt af sérstæðum tegundum
trjáa og fugla, stórbrotið fjarðalandslag sem likist Noregi.
Ný-Sjálendingar sjá einnig svo um, að eftirlit með náttúru-
verndinni sé mjög gott, og rikið leggur árlega fram stórfé i
þessu skyni.
önnur riki, sem framarlega standa i þjóðgarðahreyfing-
unni eru Kahada, Ceylon og Japan.
Afrika er og var að likindum auðugasta heimsálfan að
fjölbreytni i náttúrufari, en þvi miður hefur þar gerzt mikil
eyðingarsaga. Fjölmörgum dýrategundum hefur veriö út-
rýmt þar með öllu, og aðrar eru á barmi glötunar. En þar
hafa náttúruverndarmenn nú einnig vaknað á elleftu
stundu. 1 rikjum eins og Uganda, Kenya, Kongó og
Tanzaniu eru þegar stórir þjóðgarðar og friðunarsvæði og
eftirlit með þeim annast kunnir náttúrufræðingar, heima-
menn og erlendir, i samvinnu við Unesco. 1 Tanzaniu er nú
ef til vill dýrmætasti þjóðgarður i heiminum — Serengeti,
fimmtán þúsund ferkilómetrar að stærð. 1 augum náttúru-
fræðinga eru litt spillt savanna-svæöi einhver mestu undur
heimsins, en á siðustu öld hefur flestum auðugustu svæðum
af þvi tagi veriö stórspillt, og fylkingar gnúa, sebradýra og
gazella eru horfnar. Þetta er mikil harmsaga, enda hefur
með þeim þorrið mikilvægasta náttúrleg fæðuuppspretta
heimafólksins. En þjóðgaröafræðingurinn Kai Curry-
Lindahl á þó eina hughreystingu: „Samt er til eitt land-
svæði i Afriku, þar sem þessi dýr eru enn i fylkingum
þúsundum saman — sýnishorn af hinni gömlu og uppruna-
legu Afriku, sem maðurinn hefur ekki spillt að ráði. Þetta
svæöi er sléttur Serengetis i Tanzaniu. Þar eru stórmerki
náttúrunnar, vitni um þróunarauölegð frjálsrar náttúru á
milljónum ára. Þannigvarsavanna Afriku á margfalt stærra
svæði, áður en maöurinn tók að spilla og ræna”.
Nú er reynt að halda þarna við náttúrlegu jafnvægi, og
þar fást miklar kjötbirgðir villidýra, sem ofaukið er. Ferða-
fólkið streymir þangað og leggur landinu til gjaldeyri. Þessi
þjóðgarður er i senn mikilvægasta náttúruvernd og mesta
auðlind landsins. Þannig er hægt að eiga jákvæð skipti við
náttúruna.
f Evrópu er nú fjöldi þjóðgaröa og verndarsvæða, allt frá
60 Sunnudagsblað Tímans