Íslendingaþættir Tímans - 25.06.1971, Blaðsíða 19

Hjaltastað í Útmannasveit. Um leið
var staðfestan búin, þar sem nýr
prestur hlaut að taka staðinn. Með
sinn stóra barnahóp stóð Ragnhild
ur ein uppi staðfestulaus, en þá
naut hún þess, að gamli tíminn
hafði verið forsjáll. Jörðin ’Geita-
gerði í Fljótsdal hafði endur fyrir
löngu verið lögð ekkjum presta
frá Valþjósstað til framfæris, og
nú var þannig mál með vexti að
móðir Ragnhildar, Kristbjörg Þórð
ardóttir frá Kjarna í Eyjafirði, var
síðari kona séra Péturs á Valþjófs-
stað, föður séra Stefáns, og enn
á lífi, og gat hún nú notið þess-
ara gömlu Valþjófsstaðaprestafríð-
inda, og fluttu þær mæðgur í
Geitagerði og taldist Kristbjörg fyr
ir búi þeirra. Þarna ólst Halldór
upp með fleiri systkinum sínum,
en þau eldri gengu ýmist í vistir
eða fóstur og sum þau yngri líka.
Halldór gekk í Möðruvallaskóla
og útskrifaðist þaðan tvítugur,
með hárri einkunn, en aldrei lét
hann þess getið hvort sér hefði
verið raun að því, að halda ekki
áfram námi. Þáð var Halldóri
fjarri að þykjast vera kúgaður af
einu eða öðru, og hafi þröngur
hagur valdið því, að Halldór hélt
ekki áfram námi, þá var hans and-
legi hagur svo rúmur, að hann
þurfti ekki undan því að kvarta
og enda ekki að hann kynni það-
Hann gat valdið sínum örlögum,
án þess að sækja neinn til sektar.
Áður en Halldór fór til Möðru-
vallaskóla var búskap þeirra
mæðgna í Geitagerði slitið. Höfðu
þær árið 1894 flutzt að Melum í
Fljótsdal, til Aðalbjargar systur
Ragnhildar og manns hennar Jóns
Kjerulf. Dvöldu þær á Melum þar
til þær fluttust til Akureyrar árið
1901, og voru síðustu æviárin hjá
Þórdísi, elztu systur Halldórs, en
önnur systkini hans komin til
þroska og dreifð um byggðir. Hall-
dór kom heim í Fljótsdalinn. Þá
bjó á Skriðuklaustri bændahöfð-
inginn og stórmennið, Halldór
Benediktsson, kvæntur Arnbjörgu
Sigfúsdóttur frá Klaustri, Stefáns-
sonar prests á Valþjófsstað, Árna-
sonar. Þangað lá leið Halldórs.
Björg dóttir þeirra hjóna „bjort
mey og hrein“ var þá frumvaxta,
og það var 1. des. 1900, sem þau
gengu í hjónaband og var hún þá
á 20. ári.
Halldór gerðist nú að öllu fyrir-
svars- og umsjónarmaður hins
stóra bús, er Halldór rak þá á
Klaustri, og var kartöflurækt á
Klaustri fræg á þessum árum.
Árið 1903 var Jón bróðir Hall-
dórs orðinn pöntunarstjóri pönt-
unarfélags Fljótsdalshéraðs, sem
rekið var á Seyðisfirði. Bændum
þótti traust í því að Halldór gerð-
ist þar starfsmaður og fulltrúi
þeirra, og varð það að þau hjón,
Björg og Halldór fluttu til Seyðis-
fjarðar. Þar bjuggu þau í næstu
6 ár, og varð þeim dvölin til lít-
illar ánægju, því mjög hallaði und
an fæti fyrir Pöntunarfélaginu, og
að lokum var það gert upp og
hætti stárfsemi. Hafði félagið orð-
ið fyrir áföllum og Fagradalsbraut
in breytti öllum viðskiptaviðhorf-
um á Héraði, en hún lá til Reyð-
arfjarðar.
Halldór fluttist þá „heim í dal-
inn“ og hóf að búa í Hamborg,
næsta bæ við Skriðuklaustur. Lét
hann sig nú sveitamálefni skipta,
var í hreppSnefnd um tíma og odd
viti Fljótsdalshrepps, og sýslu-
nefndarmaður. Á þessum árum rit
aði hann líka ýmislegt, þar á með-
al um samvinnu í tímarit sam-
vinnumanna.
Mikla greind og heilindi sýndu
þessar greinar.
En sama árið og Halldór kom
af Seyðisfirði, höfðu Héraðsmenn
stofnað Kaupfélag Héraðsbúa og
stefndu með því á nýja viðskipta-
hætti fyrir Héraðsmenn. Árið eft-
ir var Halldór kosinn formaður fé
lagsins og var það síðan, að einu
ári undanteknu, unz hann fluttist
burt úr héraðinu 1921.
Á þeim árum var margt á baugi
í Búnaðarsambandi Austurlands
og var Halldór meðal þeirra er
mest létu að sér kveða og í stjórn
þess var hann kosinn 1918. Hall-
dór bjó miklu þrifabúi í Hamborg,
en ábýli var ekki stórt svo um
stórbúskap var ekki að ræða En
honum var vísindahyggjan í blóð
borin, og gerði hann margar athug
anir einkum um kynbætur sauð-
fjár og fóðrun, og ritaði um þær.
Árið 1921 keypti Halldór Torfa-
staði í Vopnafirði og flutti þangað
um fardaga. Hann kom þangað
með gott bú, og setti þegar upp
mikið bú. Hafði hann gnótt í búi
og var gestrisni mikil og mann-
hylli hans með ágætum.
Um haustið, hið fyrsta ár Hall-
dórs á Torfastöðum, andaðist
Björg kona hans og var það að
sjálfsögðu hið þyngsta áfall fyrir
heimilið. Var Ragnhildur dóttir
hans vaxin stúlka og veitti búi
hans forstöðu. Árið eftir, 1922, var
hann kosinn í hreppsnefnd Vopna-
fjarðarhrepps og varð oddviti
hennar. Ég held, að þetta starf
hafi Halldóri þótt í ýmsu merki-
legt, því seinna varð ég var við
það, ’að hann var að rif ja upp end-
urminningar sínar um hrepps-
nefnd Vopnafjarðar á þessum
tíma. Haustið 1923 var Halldór kos
inn alþm., Norðmýlinga og var
hann framsóknarmaður. Var hann
svo endurkosinn 1927 og 1931.
Flokkurinn varð þá í meiri hluta á
Alþingi en hafði stóran minnihluta
atkvæða kjósenda á bak við sig.
Þetta hlaut að draga dilk á eftir
sér, eins og sagt er. Þessu hafði
valdið misþróur; í búsetuskilyrð-
um fólksins, sem þessi flokkur átti
að vinna gegn. Nú fann flokkur-
inn að í súrt epli var að bíta um
störfin og stefnuna. Halldór skildi
það manna bezt hvernig til hafði
tekizt, og voru þó utan að kom-
andi öfl. sem gerðu þjóðinni þröng
an stakkinn. Stiórnin hafði orðið
að fara frá völdum, samsteypu-
stjórnin hafði tekið við. Órói gerð-
ist í flokknum og var kosið 1933.
Halldór náði enn kosningu. við
stórum minna atkvæðamagn en áð
ur. Um haustið 1933 náði óróinn
í flokknum hámarki. Tveir þing-
menn voru reknir úr flokknum,
og aðalforingi hans og bænda-
traustið i flokknum. ásamt Hall-
dóri Stefánssyni, sagði sig úr hon-
um. Það var Trvggvi Þórhallsson
serfi hér um ræðir og hóf hann,
ásamt Halldóri og hinum burt-
reknu mönnum, samstundis nýjan
flokk og nefndu Bændaflokk. En
bændur þurftu víst ekki leneur
bændaforustu og þeir féllu báðir,
Trvggvi og Halldór. í kosningun-
um 1934.
Eftir það hætti Halldór að mestu
afskiptum af pólitík, er eigi varð
brautargengi Bændaflokksins.
Hann ritaði þó enn um stjórnmál
og bauð varnað á röklausri flokks
þrætu í stjórnmálum. Sýndu þess-
ar greinar frekast vísindahyggju
hans og kemur að því, að þar
komu stjórrimálin við á sviði á ís-
landi. Hann hafði árið 1928 tekið
við forstöðu Tryggingarstofnunar
ríkisins (eldri) og flutt til Reykja-
víkur. Nú kom Halldóri það vel
að hann var ritfær maður og vís-
indahneigður og hafði ekki látið
það fram hjá sér fara, sem þar
var að athuga og feitt á stykkjum
fSLENDINGAÞÆTTIR
19