Morgunblaðið - 07.11.2004, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
– Hefur þetta klikkað?
„Maður hefur oft blotnað. Oftast er
eitthvað sem betra hefði verið að
gera öðruvísi.“
– Er þetta óttinn við að gleyma
texta?
„Ja, hann er hluti af þessu núorðið.
Samt hef ég aldrei gleymt texta big
time og aldrei haft ástæðu til að ótt-
ast slíkt. Ég læri texta með því að
reyna að skilja hann, skilja undirtext-
ann og innra muldur persónunnar;
mér hefur fundist það affarasælla en
að læra texta utanað eins og hæna.
Svona verður textinn rökrétt fram-
hald af leirkarlinum sem maður hef-
ur búið til innra með sér.“
Um útþurrkun kynjamunar
– Aftur að Geitinni. Þetta er á
margan hátt mögnuð og vekjandi
sýning og gagnrýnandi Morgun-
blaðsins skrifaði að þú túlkaðir þessa
persónu „á lágstemmdum nótum,
harmur undir örfínni kaldhæðni.“
Ánægður með það?
„Ég hef ekkert um það að segja.“
– En gagnrýnandinn taldi einnig
að sýningin hefði verið unnin of hratt
og hún skautaði á yfirborðinu á verki
Albees. Er eitthvað til í því, finnst
þér?
„Ég hef heldur ekkert um það að
segja.“
– En þá blasir gamla spurningin
við: Lestu gagnrýni yfirleitt? Tek-
urðu mark á henni – eða bara því já-
kvæða?
„Ég skauta yfir gagnrýni og tek
mikið mark á henni þegar hún er já-
kvæð!“
– Þá hlýturðu að hafa tekið mikið
mark á því sem gagnrýnandi Morg-
unblaðsins skrifaði um Belgíska
Kongó: „…þó verður á engan hallað
þó Eggerti Þorleifssyni sé eignaður
stærstur heiðurinn. Umbreyting
Eggerts í gamla konu er hreinrækt-
aður galdur. Gervið er óaðfinnanlegt
og Eggert fyllir það lífi sem er trú-
verðugt í heild sinni og niður í
smæstu smáatriði í hreyfingum, af-
stöðu, textameðferð og rytma. Alger-
lega sannfærandi og eitt og sér
ástæða til að sjá sýninguna.
Þegar við þetta bætist svo fínpúss-
uð tímasetning hins fædda (og þraut-
þjálfaða) gamanleikara þá þarf svo
sem ekkert að undra þó nánast hver
einasta setning Rósalindar vekti
hlátur í salnum.“ Hér er engu logið?
„Nei. Þetta hlýtur að vera satt.
Svona eiga leikdómar að vera.“
Er hlutverk Rósalindar með þeim
skemmtilegri sem þú hefur leikið?
„Já, a.m.k. er það mjög skemmti-
legt.“
– Hvernig varð þér við þegar þú
varst beðinn um að leika gamla kell-
ingu?
„Ég varð auðvitað hálfklumsa. Og
átti mínar efasemdastundir. Var
kominn hálfa leið inn til leikhússtjóra
til að afsegja þetta. Velti fyrir mér
hvort hér væri ekki illa farið með
Braga, höfundinn.“
– Þannig að hlutverkið skrifaði
hann ekki fyrir karlleikara?
„Neinei. Það var einhver fabúla úr
Stefáni Jónssyni leikstjóra, og eigin-
lega þráhyggja líka því þetta er í ann-
að skiptið sem hann hefur beðið mig
að leika kellingu; ég komst ekki til
þess þá. En þegar fólk er komið á
þennan aldur er ekki alltaf auðvelt að
sjá af hvoru kyninu það er. Hefurðu
ekki tekið eftir því? Hvernig kelling-
in kemur í gegnum gamla skræka
kalla? Eða þegar gömlum konum fer
að vaxa hýjungur? Mörkin milli
kynjanna þurrkast stundum út í
kringum áttatíu ár plús eitthvað.“
– Og þú slóst til?
„Já, þessi efi leið hjá.“
– Hvernig fannstu svo þessa kell-
ingu? Þurftirðu að grafa djúpt eftir
henni?
„Ja, þú getur ekki grafið eftir ein-
hverju sem þú hefur aldrei upplifað.
Ég gat því hvorki leitað í reynslu
mína af því að vera kvenkyns né af
því að vera níræð.“
Um dauðans vissa tíma
– En hún er nú manneskja líka?
„Svo sannarlega. Og ég get gripið
til þess sem leikarar gera mikið: Að
horfa á fólk sem fagmaður. Fylgjast
með hreyfingum, röddum, öndun. Ég
fór því að herma eftir gamalli konu.“
– Fórstu á elliheimili til að stúd-
era?
„Já, ég gerði það í eitt skipti. En
ekki þar fyrir, ég átti aldraða móður
og hafði séð og kynnst gömlum kell-
ingum í gegnum tíðina. Á elliheim-
ilinu var kona sem var fædd fyrir
aldamótin 1900 og var því þriggja
alda kona. Hún sat þarna uppi í
föndrinu og var helvíti ern. Og hún
spurði mig, mann á sextugsaldri: Í
hvaða skóla ert þú? Ég svaraði að ég
væri ekki í skóla; ég væri að búa mig
undir að leika hlutverk. Jahá, sagði
hún, þú ætlar þér að verða leikari
þegar þú ert orðinn stór! “
– Og þú svaraðir játandi?
„Ég sagði: Já, ég er alveg staðráð-
inn í því. Svona getur nú tíminn og
gangur hans þurrkast út. Þessi
gamla kona leit á mig sem barn! Ég
ber ótakmarkaða virðingu fyrir þess-
ari gömlu kynslóð, þessum reynslu-
skúlptúrum. Í mínum augum er þetta
heilagt fólk. Það hefur verið lengi að
og er nú að fara og veit það. Sú vitn-
eskja er svo áhrifamikil – að vita að
tími manns er liðinn. Ég hef alltaf
haft tilfinningu fyrir forgengileika
lífsins.“
– Fórstu þá að hugsa mikið um ell-
ina, tímann og dauðann?
„Ég hafði einmitt verið að því áður
en þetta hlutverk kom til. Að því leyti
var eins og hreinsun að setja sig í
þessi spor sem maður veit að eru ein-
hvers staðar framundan. Það var
ágætlega hollt.“
– Af hverju varstu farinn að hugsa
um eilífðarmálin?
„Ja, það var bara eins og fólk ger-
ir.“
– Miðaldrakreppa?
„Já, ætli það sé ekki kallað það?
Þegar fólk fer að sjá fyrir horn. Ef-
laust eru svona hugsanir með öllu
ónauðsynlegar. En kannski eru þær
nú samt það sem gerir þetta starf
einhvers virði, hvað mig snertir. Eins
og listina yfirleitt. Hún getur vakið
hugrenningar um eitthvað sem að
öðru jöfnu er ekki ofarlega í huga
manns. Sjálfsagt gæti maður komist í
gegnum hlutverk eins og Rósalind án
þess að verða sér úti um andlega
beinþynningu, en það er gaman og
gefandi. Ef maður leyfir listinni að
streyma í gegnum sig hrífur hún
mann með sér á staði sem ella væri
enginn aðgangur að.“
– Við eigum að leyfa henni að
ganga nærri okkur?
„Já. Annars kemur hún manni ekki
við nema sem afþreying.“
Um að sættast við hégómann
– Þú fékkst Grímuverðlaunin í
sumar fyrir leik þinn í hlutverki
Rósalindar. Var það óþægilegt?
„Ég er í sjálfu sér ekkert mjög
hrifinn af svona hrútasýningum. Og
þegar ég frétti af því að ég væri til-
nefndur bæði fyrir aðal- og aukahlut-
verk fannst mér óþægilegt að fylgj-
ast með viðbrögðum sjálfs mín.
Prinsippmaðurinn ég, sem var á móti
hégóma og tilstandi, varð alveg hel-
tekinn af hvoru tveggja.“ Eggert
hlær við tilhugsunina. „Og því varð
ég að koma mér upp einhvers konar
sátt við þetta. Í rauninni tók ég mér
leyfi til að vera fullur af hégóma-
girnd. En ég hjó á allar væntingar og
sló fullt af varnöglum. Fimm voru til-
nefndir og því voru sigurlíkur 20%.
Til þess að vera við öllu búinn dró ég
frá 5% í viðbót af þeirri ástæðu að
gamanleikarar eru aldrei verðlaun-
aðir. Ég var því kominn niður í 15%
líkur.“
– En hvað er þetta með gamanleik-
arana?
„Ég veit það ekki. Í Þjóðleikhúsinu
í eina tíð voru sumir leikarar á svo-
kölluðum B-samningi, þar á meðal
gamanleikararnir. Fólki virðist finn-
ast að það hljóti að vera mun erfiðara
að leika í dramatík en kómík.“
– Ekki sér maður nú rökin fyrir
því?
„Nei. Það er eins og menn gefi sér
að gamanleikur sé B-hliðin á leiklist-
inni. Viðhorfið hefur gilt jafnt um for-
ráðamenn leikhúsanna, gagnrýnend-
ur og þær nefndir sem veita einhvers
konar listamannalaun; á slík laun
fara gamanleikarar aldrei.“
– Það er auðvitað hneyksli að t.d.
Bessi Bjarnason og Árni Tryggvason
skuli ekki njóta þeirra?
„Já. Fyrst það er verið að heiðra
alla hina. Ég varð því ákaflega
ánægður þegar Bessi fékk heiðurs-
verðlaun DV um daginn.“
Um grunntón lífsins
– Sjálfur ertu nánast alltaf stimpl-
aður gamanleikari. Er það ekki
óþarfi? Er ekki nóg að vera leikari?
„Jú, er það ekki? En mér er alveg
sama um svona stimpla. Jafnvel gæti
ég verið ánægður með að vera kall-
aður gamanleikari því ég veit af
reynslu að oft er erfiðara að leika
kómík en dramatík.“
– Í hverju felst það?
„Það er ekki öllum gefið að sjá það
kómíska í þessu drama sem lífið er;
Þórbergur Þórðarson hafði eftir ein-
hverjum austurlenskum vitringi að
saklaust grín væri einfaldlega grunn-
tónn lífsins og ég ætla að hafa það
fyrir satt. Í gamanleik er nákvæm
tímasetning það sem skiptir sköpum.
Slíka tímasetningu hafa ekki allir,
þótt þeir séu öldungis frábærir leik-
arar að öðru leyti. Og það er algeng-
ara að sjá gamanleikara standa sig
vel í dramanu heldur en öfugt.“
– Og menn geta ekki lært tíma-
setningu?
„Ég efast um það. Ég fékk hins
vegar ábyggilega þjálfun í henni þeg-
ar ég var í tónlistarnámi; þar er allt
rígbundið tímanum. Ef menn hafa
ekki tímasetningu í tónlist fara þeir
út af laginu.“
– Gefur það þér meira að leika
gamanleik en drama? Vegna þessara
sterku viðbragða sem hláturinn er?
„Ekki vil ég orða það þannig. Í
grafarþögninni geta líka falist ákaf-
lega sterk viðbrögð. Þegar maður
finnur hvernig andrúmsloftið dirrar.
Það er ekki síður gefandi eða örvandi
að finna slíkt samband. Eins og á
miðilsfundi.“
– Það kemur einhver í gegn?
„Og við erum í sambandi, áhorf-
andinn og leikarinn.“
– Leikarinn er þá miðillinn?
„Jájá. Útvarpstæki. Við útvörpum
leikritum. Sambandið er misgott og
það þarf að fínstilla. Og ekki er síður
gaman að heyra saumnálina detta en
hlátrasköllin bylja.“
– En í sambandi við Grímuverð-
launin: Varstu með þakkarræðuna
tilbúna?
„Jájá. Til vonar og vara. Hafði velt
henni mikið fyrir mér. En svo las ég
grein í DV samdægurs og greip upp
úr henni nokkrar setningar sem ég
lagði út af. Um hégómann, auðvitað.“
– En þú varst glaður og þakklátur
fyrir að fá þennan hégóma?
„Já. Innilega. Þetta var voða gam-
an.“
– Þú ert mjög á varðbergi gagn-
vart hégóma, snakki, snobbi, yfir-
borðsmennsku, tildri og þess háttar?
„Já. Þá hlýt ég að vera veikur fyrir
því öllu saman. Innst inni. Er það
ekki?“
Morgunblaðið/Eggert
Eggert tekur við Grímunni fyrir túlkun sína á kellingunni Rósalind í Belgíska Kongó: Ekki mikið fyrir hrútasýningar…
Þorvaldur Þorsteinsson, rithöfundur og myndlistarmaður, hefur átt langt og
náið samstarf við Eggert um leikritaskrif sín. „Hann er sá maður sem hefur
vakað mest yfir mínum leiktextaskrifum,“ segir Þorvaldur, „án þess hann hafi alltaf
vitað af því þegar ég hef skrifað uppí hann, en það hef ég einatt gert. Eggert er svo
stímúlerandi og brothættur, gefur svo mikið með sjálfum sér að mér hefur veist ákaf-
lega auðvelt að skrifa sérstaklega með hann í huga, hafa röddina hans í eyranu þegar
karakterar verða til. Svo er hann líklega eini leikarinn sem ég sé fyrir mér þegar ég
skrifa leikrit; yfirleitt skrifa ég sviðsverk án þess að sjá leikarana fyrir mér, en Eggert
er oftast sýnilegur í ferlinu.“
Þorvaldur segir að hann hafi kynnst Eggerti í gegnum eiginkonu hans, Halldóru
Thoroddsen, og Megas, en þau þrjú voru saman í námi við nýlistadeild Myndlista- og
handíðaskólans. „Síðan leigði ég vinnustofu heima hjá þeim hjónum í Hlíðunum þar
sem ég vann að bókinni Skilaboðaskjóðan og varð nánast heimagangur. Þá var ég
ekki byrjaður að skrifa leikrit, en kynni mín af þessum dularfulla manni, sem mér
fannst Eggert vera, höfðu veruleg áhrif á dramatíkerinn í mér. Hann höfðaði strax til mín sem ólíkindatól, eins
konar ráðgáta sem mig langaði ekki beinlínis að leysa heldur vinna með. Hann átti til að hrekkja mig með svið-
settu önuglyndi og það tók mig smá tíma að átta mig á því að hann var í rauninni að prófa mig. Ég hreifst mjög
af þessu.“
Þorvaldur kveðst hafa tileinkað eitt af vasaleikritunum sínum þeim hjónum Eggerti og Halldóru árið 1991 og síð-
an skrifað fyrst fyrir hann hlutverk í Jóladagatal Sjónvarpsins. „Ég fann hvað það átti vel við mig að skrifa uppí
Eggert. Svo kom Sunnudagsleikrit fyrir Sjónvarpið, Mikið áhvílandi, þar sem hann gerði aðalhlutverkinu ákaflega
góð skil. Þá skrifaði ég sviðsverk, Bein útsending, sem reyndist okkur báðum dálítið erfitt. Hann skilaði þar veru-
lega fallegri vinnu en verkið tókst ekki nógu vel af minni hálfu. En ég bætti honum það upp með Við feðgarnir í
Hafnarfjarðarleikhúsinu 1998; þá sá ég hann fyrir mér allan tímann sem föðurinn. Ég skrifaði líka eina af persón-
unum í And Björk Of Course með Eggert í huga þótt ekki hafi orðið af því að hann léki hana. Í Sekt er kennd í
fyrravetur lék Eggert persónu sem að sumu leyti er byggð á minningum um hann að gera sig erfiðan heima í
Hlíðunum. Og núna er hann í startholunum að leika Harald Haraldsson grunnskólakennara fyrir kvikmynd Ólafs
Jóhannessonar leikstjóra, Stóra planið, sem byggð er á bókinni minni, Við fótskör meistarans. Það gerist um leið
og Kvikmyndamiðstöð Íslands treystir sér til að veita því verkefni brautargengi en Ólafur er tvímælalaust best
varðveitta leyndarmál íslenskrar kvikmyndagerðar.
Ég hef stundum leitað til Eggerts meðan ég er að vinna og rætt við hann um karaktera og grunnhugmyndir
verka. Hann hefur reynst mér mjög hjálplegur með innsæi sínu og einstöku næmi og lagt margt gott til málanna.
Það er einhver snilligáfa í honum sem jafnframt gerir það að verkum að sumum finnst erfitt að höndla hann og
njóta samvinnunnar við hann. Eggert er ögrandi, beitir þögninni markvisst og þá stressast menn stundum upp í
kringum hann; hann kann mjög vel að leika þögla Íslendinginn í hornsófanum. En þegar hann er með er hann
sannarlega með. Það sem stundum getur virkað eins og neikvæðni upplifi ég fyrst og fremst sem heiðarleika og
djúpstæða löngun til að eiga erindi.“