Morgunblaðið - 07.11.2004, Blaðsíða 59

Morgunblaðið/Árni Torfason
Norður eftir Hrafnhildi Hagalín á Stóra sviði Þjóðleikhússins. Í gagnrýni
voru skörp skil dregin á milli leikritsins og uppsetningarinnar.
Það vakti athygli leikhúsfólks íbyrjun vikunnar að í umfjöll-un tveggja leiklistargagn-
rýnenda um Norður, nýtt leikrit
Hrafnhildar Hagalín, voru dregin
skörp skil á milli leikritsins annars
vegar og uppsetningarinnar hins-
vegar. Skyldi engan undra, gæti
einhver sagt, fagleg umfjöllun um
leiksýningar ætti einmitt að taka
sérstaklega á þessu, og gera grein-
armun á leikritinu frá hendi höf-
undar og
þeirri vinnu
sem leik-
stjóri og
leikarar
ásamt öðrum listrænum stjórn-
endum inna af hendi. Oft hefur þess-
um skilningi á eðli leikhúsvinn-
unnar verið í ábótavant í umfjöllun
gagnrýnenda og þá ýmist eingöngu
fjallað um leikritið sem textasmíð
eða sýningin álitin endanleg heimild
um verkið, svona er það og ekki
öðruvísi.
„Ég fagna því að í þessu tilfelli
virðast þessir tveir gagnrýnendur
hafa lesið verkið áður en þeir fóru á
sýninguna og geta því greint á milli
handbragðs leikstjórans og leikrits-
ins hinsvegar,“ segir Hrafnhildur
Hagalín.
„Jafnvel þó að gagnrýni sé nei-
kvæð þá er full ástæða til að virða
það ef gagnrýnendur fjalla um leik-
sýninguna á faglegan hátt. Ef hins-
vegar gagnrýnandi ber ekki virð-
ingu fyrir umfjöllunarefni sínu þá
er ástæðulaust að taka mark á skrif-
um hans. Þau dæma sig sjálf úr
leik.“
Íslenskir leikritahöfundar eru í
vissum skilningi fórnarlömb fárán-
lega lítils leikhúsmarkaðar. Nýtt
leikrit fær sjaldnast nema eina upp-
setningu, einn umgang í leikhúsinu,
og má þá segja að eins gott sé að
takist vel til í fyrstu umferð þar sem
önnur umferð er ekki í boði. Ef sýn-
ing á nýju leikriti tekst vel situr
leikritið eftir í hugum fólks sem gott
verk í einhverjum skilningi en þó
getur vel verið að leikritið rísi
hvorki hátt né risti ýkja djúpt; upp-
setningin heppnaðist hins vegar svo
vel að vankantarnir hurfu í skugg-
ann.
Á hinn bóginn getur gott leikrit
sem ekki gefur sig allt við fyrstu sýn
reynst þungt fyrir fæti og alls ekki
víst að fyrsta uppsetning þess nái að
skila því heilu í höfn. Við engan er í
sjálfu sér að sakast. Vel getur verið
að fyrsti umgangur hafi í raun þjón-
að sínu hlutverki sem eins konar at-
renna að verkinu og þeir sem á eftir
koma geti nýtt sér hana til að kom-
ast alla leið eða a.m.k. lengra…ef
önnur atrenna væri í boði. Verst af
öllu er þegar góðu leikriti er varpað
útí horn sem ónothæfu vegna þess
eingöngu að fyrsta umferð tókst
ekki sem skyldi.
  
María Kristjánsdóttir setureinmitt fingur á þennanflöt þegar hún segir í
gagnrýni sinni hér í Morgunblaðinu
sl. mánudag: „Þetta verk er ekki
auðvelt í sviðsetningu. Sú hugsun
kviknar hvort það eigi betur heima
á filmu? Eða í sal einsog hinu nýja
sviði Borgarleikhússins, þarsem
fjarlægð leikara frá áhorfendum er
önnur en á stóra sviði Þjóðleikhúss-
ins og möguleikarnir fjölbreytilegri
í samspili sviðs og salar? Hvernig er
hægt að sviðsetja atburði sem í
reynd eiga sér stað utansviðs, í for-
tíð og framtíð persónanna, en verða
að gerast hér og nú? Hvernig er
hægt er að koma þunglyndislega
saknaðartóninum og kímninni til
skila? Spurningar eru ótal margar
sem vakna við lesturinn og það er í
raun mikil og áhugaverð ögrun fyr-
ir leikendur og leikstjóra að leita og
finna leið að þessu verki.“
Kjarni gagnrýni Maríu snerist um
að uppsetningin gerði verkinu ekki
nægilega góð skil. Hún beindi gagn-
rýni sinni fyrst og fremst að leik-
stjóranum sem í krafti stöðu sinnar
sem listrænn stjórnandi uppfærsl-
unnar hefði átt að hyggja betur að
ætlan höfundarins og þjóna verkinu
betur í stað þess að „setja bara sjálf-
an sig á svið, eða réttara sagt: Hug-
myndir sínar um hvernig nútíma-
leikhús eigi að líta út“.
María lauk pistli sínum með þeim
orðum að „Norður eftir Hrafnhildi
Hagalín biði ennþá frumsýningar.“
Hafliði Arngrímsson flutti ágæt-
an pistil um Norður í Víðsjárþætti
sl. mánudag og sagði þar m.a.:
„Í Norðri eru átakamiklir og
spennuþrungnir dúettar og í mögn-
uðum aríum eða eintölum þar sem
leikritið nær hæðum kynnumst við
innsta eðli persónanna, löngun
þeirra og þrá, söknuði þeirra og
vonbrigðum. Og það er einhver
beygur yfir öllu. Og maður finnur
fyrir óþægindum og kvíða, innra
með sér. Fyllist allt að því vanlíðan
og hjartað dunar í brjósti manns.
Þetta er ekki þægilegt leikrit.
Þarna er margt sem snertir okkur
nútímafólk og snertir djúpt.“
Kannski er það eitt af aðalatrið-
unum að Norður er „ekki þægilegt
leikrit“. Það er skrifað af heið-
arleika og einurð höfundarins sem
er að fara nýjar leiðir í höfund-
arverki sínu. Að það hafi óþægindi í
för með sér fyrir áhorfandann má í
rauninni einu gilda. Það er ekkert
skilyrði að listin sé falleg eða fyndin
þó krafa dagsins beinist í þá átt.
Hrafnhildur Hagalín hefur kjark til
að fara sínar eigin leiðir í listsköpun
sinni.
  
En Hafliði og María eru sam-mála um að leikritinu séuekki gerð skil í uppsetning-
unni. „Engu að síður nær sviðsetn-
ingin eða leikstjórnin ekki að nýta
sér kraftinn í leikritinu og sýningin
líður hjá þunglamaleg og af-
stöðulaus og það sem er verst: það
vantar átakanlega skap og hug-
dirfsku í sýninguna og einhvern
veginn er hún hvorki í takt við sjálfa
sig né tímann. Það er misskilningur
að gefa í skyn að þarna séu gam-
anmál á ferðinni, að verkið sé nán-
ast farsakennt á köflum þótt ýmis
atriði séu hnyttin (og hefði að skað-
lausu stundum mátt hnykkja hressi-
lega á þeim). Þetta er sorglegt leik-
rit, alls ekkert léttmeti. En það er
mikilvægt vegna þess að Hrafnhildi
Hagalín tekst með glæsilegum hætti
að fanga tíðaranda samfélags okkar
án þess að spegla hann,“ sagði Haf-
liði.
Leikstjórinn Viðar Eggertsson er
þrautreyndur í sínu fagi og veit sem
er að ábyrgð leikstjórans er mikil
þegar um frumuppfærslu á nýju ís-
lensku verki er að ræða. „Maður er
alltaf spenntur, sérstaklega þegar
manni finnst verkið sem maður hef-
ur í höndunum eiga erindi. Auðvitað
er maður líka svolítið hræddur, því
við búum í litlu samfélagi þar sem
höfundar fá sjaldan tækifæri til að
sjá verk sín í mörgum uppfærslum
eins og gerist í stærri mála-
samfélögum. En maður vonast til að
hafa farið um verkið þeim höndum
sem það á skilið og að það fái að
njóta sín í þessari uppfærslu,“ sagði
Viðar í viðtali hér í Morgunblaðinu
á frumsýningardaginn 29. október.
Af þessu má draga þá augljósu
niðurstöðu að þrátt fyrir að gagn-
rýnendur telji að ekki hafi tekist
sem skyldi við uppsetninguna þá
hafi allir sem að komu gert sitt
besta í þá veru. Listsköpun er einnig
með þeim formerkjum að hún nær
aldrei lokapunkti; hún er síbreytileg
að ekki sé sagt sprelllifandi.
Sitt er hvað leikrit
og leiksýning
’Verst af öllu er þegargóðu leikriti er varpað
útí horn sem ónothæfu
vegna þess eingöngu að
fyrsta umferð tókst ekki
sem skyldi.‘
AF LISTUM
Hávar Sigurjónsson
havar@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 2004 59
MENNING
Listvinafélag
Hallgrímskirkju
Gabriel Fauré
Maurice Duruflé
Ísak Ríkharðsson
sópran
Sesselja Kristjánsdóttir
messósópran
Magnús Baldvinsson
bassi
Mótettukór Hallgrímskirkju
Inga Rós Ingólfsdóttir
selló
Matthías Wager
orgel
Stjórnandi
Hörður Áskelsson
Miðaverð 2.500 kr.
Miðasala í Hallgrímskirkju
sími 510 1000
Hallgrímskirkju
Allra heilagra messu
sunnudaginn 7. nóvember kl. 20.00
TVÖ verkefni sem Íslendingar
standa á bak við eru tilnefnd til
hinna virtu Mies van der Rohe-
verðlauna í arkitektúr árið 2005,
sem veitt verða í apríl á næsta ári.
Finnur Björgvinsson, Hilmar Þór
Björnsson og Sigríður Ólafsdóttir,
frá arkitektastofunni Á stofunni,
eru tilnefnd fyrir Lækjarskóla í
Hafnarfirði, og Guðmundur Jóns-
son, sem starfar í Noregi, er til-
nefndur fyrir stórbygginguna Nor-
veg í Rörvík, sem hýsir sjóminja-
safn, veitingahús og skrifstofur.
Að sögn arkitektanna Finns
Björgvinssonar, Hilmars Þórs
Björnssonar og Sigríðar Ólafs-
dóttur, hjá Á stofunni, fylgir verð-
laununum mikil hvatning og stað-
festing á að stofan sé að gera góða
hluti. „Þetta er afskaplega mikill
heiður fyrir okkur og alla sem að
verkinu komu, Hafnarfjarðarbæ,
Ístak, Nýsi, Landmótun og VSÓ
ráðgjöf. Þetta eru nokkurs konar
Óskarsverðlaun í byggingarlist sem
verið er að tilnefna okkur til og
skólafélagar okkar erlendis hafa
sent okkur rafpósta og óskað okkur
til hamingju með að vera komin í
fremstu röð arkitekta. Það er tekið
eftir þessu,“ segir Hilmar Þór. En
gera þau sér vonir um að sigra?
„Hér er um að ræða að etja kappi
við færustu arkitekta Evrópu þar
sem gimsteinar byggingarlist-
arinnar eru settir á vogarskálar.
Við erum himinlifandi með tilnefn-
inguna og unum glöð við okkar.
Hvað framtíðin ber í skauti sér
kemur bara í ljós.“
„Minna er meira“
Verðlaunin eru kennd við hinn
virta frumkvöðul í arkitektúr, þýsk-
ameríska arkitektinn Mies van der
Rohe (1886–1969), sem meðal ann-
ars var síðasti rektor Bauhaus-
skólans. Hann þykir eiga heiðurinn
að frasanum „less is more“, minna
er meira, sem hefur verið notaður
víða í ýmsu hönnunartengdu sam-
hengi á síðustu áratugum.
Mies van der Rohe-verðlaunin
eru veitt annað hvert ár í Barce-
lona. Megintilgangur verðlaunanna
er að viðurkenna og meta sam-
tímabyggingarlist út frá hug-
myndafræðilegum, fagurfræðileg-
um og tæknilegum lausnum.
Aðalverðlaunaféð er 50.000 evrur,
eða um 4,4 milljónir króna, en einn-
ig eru veitt verðlaun til upprenn-
andi arkitekta, 10.000 evrur. Þá eru
valin nokkur verkefni til sýningar á
farandsýningu og umfjöllunar í bók
sem gefin er út í tengslum við sýn-
inguna.
Þriðju tilnefninguna sem tengist
Íslandi fær svo danska arkitekta-
stofan KHR a/s arkitekta fyrir hús
ÍSTAKS við Engjateig í Reykjavík.
Byggingarlist | Íslendingar tilnefndir til
virtra erlendra verðlauna í arkitektúr
Ljósmynd/Harald Sæterøy
Guðmundur Jónsson í Noregi er tilnefndur fyrir bygginguna Norveg.
„Óskarsverð-
laun byggingar-
listarinnar“
Arkitektar Lækjarskóla eru tilnefndir til Mies van der Rohe-verðlaunanna.