Lesbók Morgunblaðsins - 15.01.2005, Blaðsíða 2

2 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 15. janúar 2005
!
Það þarf að búa til fleiri bók-
menntaverðlaun á Íslandi.
Stundum hefur verið sagt að
bókmenntaverðlaun séu and-
stæðan við bókmenntir, þau
breyti bókmenntum í keppn-
isíþrótt þar sem ein textafylli af
hugsunum er ekki aðeins sam-
bærileg við aðra sem er henni gjörólík
heldur getur önnur þeirra borið sigur úr
býtum í heiðarlegri keppni. Rithöfundur
nokkur á Spáni hafði á orði ekki alls fyrir
löngu að nú um stundir skrifuðu spænskir
rithöfundar aðeins til þess að fá verðlaun;
honum þótti sem sé ekki mikið til kollega
sinna koma, tilgang-
urinn með skrifum
þeirra ómerkilegur
og afurðirnar sull-
umbull sem setur
markið ekki hærra en að vinna til við-
urkenningar og verða svo skjótt og örugg-
lega að virðulegri fortíð. Önnur markmið
fyrir bí, göfugri markmið, til dæmis að
benda á siðblindu eða skrifa gegn falskri
söguvitund.
Vafalaust er eitthvað hæft í verðlauna-
sýki spænskra. Í það minnsta eru bók-
menntaverðlaun á Spáni svo mörg að þau
fylla heila bók: Handbók bókmenntaverð-
launa og -samkeppna á Spáni. Í sumum til-
fellum eru slík verðlaun forsenda þess að
skáldverk séu yfirleitt gefin út, einkum
ljóðabækur. Spænsk verðlaun eru auðvit-
að mismikið virt, eins og gengur, sum
þeirra eru mjög virt, eins og Cervantes-
arverðlaunin, sem raunar eru ekki aðeins
fyrir spænska höfunda. Önnur eru býsna
virt, Premio Planeta þykja nokkuð góð
verðlaun, sá galli er að vísu á gjöf Njarðar
að til þess að gera þessi samkeppn-
isverðlaun enn virtari hefur forlaginu sem
veitir þau, Planeta, þótt traustara að til
þeirra ynnu virtir höfundar með vandaðar
skáldsögur og því brugðið á það ráð að
hringja í þessa virtu höfunda, helst innan
vébanda forlagsins, og biðja þá vinsamleg-
ast um að vinna verðlaunin. Fyrirfram.
Þetta vita allir sem vilja vita, líka allt fólkið
sem hefur sent inn handrit. Önnur verð-
laun, eins og spænsku gagnrýnendaverð-
launin, þykja hafa meiri trúverðugleika en
eru þó einnig gagnrýnd. Síðan eru sérhæfð
verðlaun á borð við „La Sonrisa Vertical“,
fyrir erótískar bókmenntir, verðlaun sem
ef til vill fara að renna sitt skeið núna en út
úr samkeppninni sem hefur verið haldin í
kringum þau hefur fjöldi góðra bóka kom-
ið. Allt um það, blaðamaður á El País gerði
ekki alls fyrir löngu úttekt á spænskum
bókmenntaverðlaunum og komst að því að
þau væru meira og minna fúsk og fals, rúin
trúverðugleika og gætu gengið af bók-
menntum dauðum – en jafnframt væru
þau bráðnauðsynleg.
Það getur verið. Portúgalski Nób-
elsverðlaunahafinn José Saramago sagði á
dögunum að eina fyrirbærið í samtím-
anum sem enn virtist þiggja vald sitt frá
Guði væru Nóbelsverðlaunin. Hér á landi
hafa Íslensku bókmenntaverðlaunin kom-
ist einna næst því að virðast þiggja vald
sitt frá Guði en tilnefningar til þeirra hafa
verið harkalega gagnrýndar. Þó verður
því vart neitað að þau gegna ákveðnu hlut-
verki, að vekja athygli á bókmenntum á
markaði – enda þótt vel geti verið að bæði
verðlaun og markaður séu andstæða bók-
mennta – ýta áfram bókmenntaverkum
sem kannski næðu aldrei til lesenda og
sporna þannig gegn sívaxandi einhæfni í
lestri, sem er fyrir nokkru orðin ískyggi-
leg. Svo ekki sé minnst á verðlaunaféð, rit-
höfundar verða að lifa á einhverju, og allt
það. Hinsvegar þarf að fjölga íslenskum
bókmenntaverðlaunum, stofna önnur og
fleiri sem hafa skýrari kríteríur, eru laus-
ari undan markaðnum, jafnvel tengdari
akademískri hugsun eða bókmenntalegum
viðmiðum, verðlaun sem búa til snobb,
sem er eitt af því sem ekki rímar við bók-
menntirnar sjálfar en er nauðsynleg for-
senda bókmenntaáhuga, fjölbreytts fæðu-
vals.
Fleiri bókmenntaverðlaun. Ill nauðsyn?
„Eitthvað hlýtur að fara að gerast. Þetta
getur ekki haldið svona áfram,“ orti Óskar
Árni Óskarsson. Einkennilegir tímar.
Kannski verður einhver líka að fara að láta
eitthvað gerast. Hver og hver og vill og
verður?
Ill
nauðsyn?
Eftir Hermann
Stefánsson
hermannstefansson-
@yahoo.com
Hermann Stefánsson er rithöfundur.
Ein stærsta frétt vikunnar var ekki-fréttin sem birtist síðastliðinnmánudag í DV af leikkonunni KateWinslet sem samkvæmt fjölmörgum
heimildarmönnum blaðsins skemmti sér kon-
unglega á skemmtistaðnum Rex um helgina.
Fréttin var staðfest af eiganda staðarins, Sverri
Rafnssyni, og af viðmælanda sem sá Kate á
djamminu. Kate kom til
landsins í fylgd ónefnds vin-
ar síns, dularfulls íslensks
leikara sem búsettur er í
Lundúnum, en sá neitar
sakargiftum. Aftur á móti játar hvorki né neitar
Sólveig Hákonardóttir, móttökustjóri 101 Hót-
els, því að Kate hafi dvalið á hótelinu: „Við gef-
um engar upplýsingar um viðskiptavini okkar“
segir hún. Fréttir af nektarfíkn Kate Winslet
hafa á síðustu árum verið tíðar, upplýsir síðan
fréttamaður DV lesendur sína, en ekki kemur
fram hvernig þessar upplýsingar tengjast fram-
ferði Kate á Rex um helgina.
Fréttin af helgarheimsókn Kate er tekin upp
af Fréttablaðinu á þriðjudeginum undir fyr-
irsögninni „Titanic-stúlka tjúttar á Rex“, en þar
ítrekar Sverrir að stórstjarnan hafi verið af-
skaplega prúð og lítið farið fyrir henni og bætir
við að íslenskar konur láti „verr innan um
stjörnurnar“ en karlarnir gera og hagi „sér
stundum eins og kjánar eða tíkur á lóðaríi“. Á
miðvikudeginum kemur síðan reiðarslagið þeg-
ar DV birtir á baksíðu fréttina: „Tvífari Kate á
Rex: Winslet aldrei til Íslands komið“. Í frétt-
inni kemur fram að leikkonan hafi verið í Los
Angeles með fjölskyldu sinni kvöldið sem hún
átti að hafa skemmt sér á Rex. Ekki-fréttin um
Kate átti eftir að draga dilk á eftir sér. Í
fimmtudagsblaði Fréttablaðsins er varpað fram
þeirri spurningu hvort Kate eigi sér tvífara í
Reykjavík, á meðan DV flytur tvær fréttir af
málinu. Í annarri þeirra fær Sverrir Rafnsson
að kenna á því en hann á víst reiði „femínista yf-
ir höfði sér“ eftir þau ummæli sín að íslenskar
konur séu eins og tíkur á lóðaríi þegar erlendar
karlstjörnur eru í bænum. Yfirlýst lauslæti ís-
lenskra kvenna er svo efni annarrar greinar í
DV sama dag.
Í Fréttablaðinu hefur verið lengt á „ekki-
fréttinni“ um Kötu með því að auglýsa eftir
dömunni sem baðaði sig í aðdáunarljóma stjör-
nuglaðra samlanda sinna. Sá rökstuddi grunur
hefur komið fram að þarna hafi ólíkindatólið
Hermann Stefánsson rithöfundur verið á ferð-
inni en hann hefur á síðustu misserum stundað
þá ábatasömu iðju að villa á sér heimildir og
koma fram í nafni ýmissa nafnkunnra persóna,
m.a. Davíðs Oddssonar og Ólafs Jóhanns Ólafs-
sonar. Einn viðmælenda minna segir að með
þessu móti hafi Hermann nælt sér í nokkra fría
drykki á barnum en rithöfundar eru drykkfelld
stétt eins og þjóðin veit. Sólveig Hákonardóttir,
móttökustjóri 101 Hótels, játar hvorki né neitar
þeirri fullyrðingu að Hermann hafi gist á hót-
elinu á laugardagsnóttina, en þar er hann sagð-
ur hafa sést í fylgd eiginkonu sinnar sem hann
kallar Helenu þótt hún heiti annað.
Annars átti þessi pistill ekki að fjalla um Kate
Winslet eða Hermann Stefánsson. Honum var
ætlað að lofsyngja tíðar lýsingar DV af atburð-
um sem gerast ekki og fréttir sem eru ógleym-
anlegar fyrir þá sök hvað þær eru ófréttnæmar.
Ég hafði líka ætlað mér að taka nokkur dæmi
um fréttir sem snúa við í miðri málsgrein og
fara að fjalla um eitthvað annað en lagt var upp
með. Ekki svo að skilja að fréttamennirnir á DV
dragi aldrei neitt bitastætt fram í dagsljósið í
hefðbundnum fréttaskilningi orðsins. Mér
þykja bara gúrkurnar á DV svo miklu bragð-
betri enda eru þær gjarnan reiddar fram af
mikilli hugkvæmni og djúpstæðum skilningi á
því að gúrka er bara gúrka þegar rétta sjón-
arhornið vantar. Á forsíðum DV birtast „gúrkur
í skugga kynlífshneykslis“, og sérfræðingar ótt-
ast að „agúrkuræktarlönd okkar geti hugs-
anlega verið sýkt af miltisbrandi“. „Þetta liggur
í skítnum“ segir Guðmundur Hlíðberg, ag-
úrkuræktarbóndi, þegar hann útskýrir fyrir
lesendum DV hvers vegna agúrkurnar hans eru
allar í laginu eins og strípihneigðarfíkillinn Kate
Winslet.
Á DV er alltaf frámuna gúrkutíð eins og
áskrifendur blaðsins vita. Í fyrstu var ég mjög
krítískur á blaðið en nú er ég ekki viss um að ég
geti hætt að lesa það. Hér verður að nægja að
tína til þrjár safaríkar gúrkur af handahófi, en
allar eru þær prýðisdæmi um óvenjulegan
fréttaskilning blaðsins: „HÓFOLÍA VELDUR
ÁTÖKUM Í ÚTIKLEFA Í ÁRBÆ“ (17.11.
2004) segir í einni fyrirsögninni en fréttin, sem
tekur bróðurpartinn úr síðu, fjallar um deilur
sem sprottið hafa í útiklefanum í Árbæjarlaug-
inni, þar sem einn gestanna hefur þann sið að
bera á sig daunilla olíu. Svipað vægi fær fréttin
„SKIPVERJI MARINN Á PUNG EFTIR
LEIK ÁHAFNARINNAR“ (2.11. 2004), en
hún segir frá þeirri einkennilegu íþrótt skip-
verja Vestmannaeyjar VE-54 að hjóla hver í
annars pung „í glannaskap og græskulausu
gríni“. Í viðtali við DV um atburðinn segir Birg-
ir Þór Sverrisson skipstjóri gassaganginn í
strákunum hafa endað með slysi, en að sögn
blaðsins ætla „skipverjar í Vestmannaey að láta
þetta sér að kenningu verða og afleggja pung-
grip með öllu“.
Eftirlætisfrétt mín frá árinu 2004 er (rétt
eins og fréttin af pungmeiðslunum) ættuð frá
Vestmannaeyjum. Hún er skemmtilegt dæmi
um það hvernig fréttamaður getur skipt um
skoðun í miðri málsgrein og leiðrétt það sem
fyrr kom fram í fréttinni. Fyrstu tvær setning-
arnar hljóða svona: „Guðni Hjörleifsson, neta-
gerðarmaður í Vestmannaeyjum, er miður sín
vegna þess að Ásta Björk, 18 ára dóttir hans,
týndi lyklunum að bíl sínum. Reyndar týndi hún
þeim ekki því þeim var stolið um leið og veskinu
hennar með kortum og síma á veitingastaðnum
Lundanum í Eyjum um daginn“ (26.2. 2004).
Það var ekki síst í ljósi þessarar setningar að ég
gerðist á sínum tíma áskrifandi að DV.
Gúrkurnar á DV
’Annars átti þessi pistill ekki að fjalla um Kate Winsleteða Hermann Stefánsson. Honum var ætlað að lof-
syngja tíðar lýsingar DV af atburðum sem gerast ekki og
fréttir sem eru ógleymanlegar fyrir þá sök hvað þær eru
ófréttnæmar. ‘Fjölmiðlar Eftir Guðna Elísson
gudnieli@hi.is
Þessi hefð, að endurskapa verk fyrir svið eða aðra miðla (ekki aðeins á Íslandi heldur víðar),jaðrar við áráttu sem gerir íslenskum leikhúsum ekki mikið gagn. Fyrir því eru nokkrarástæður. Í fyrsta lagi taka slíkar uppfærslur rými frá frumsömdum leikverkum sem þó
fer fjölgandi og er mikið gleðiefni fyrir leikhúsgesti. Aðlaganir eru máski auðveldari í kynningu
og trekkja betur að en „óþekkt“ nöfn og titlar en á móti kemur að þá koma áhorfendur uppá-
klæddir á öðrum forsendum. Kannski búnir að velja kunnugleikann fram yfir forvitnina, aðlögun
fram yfir frumsamið verk.
Aðlögunarhefðin veldur því að samanburður á leikverkum og einstaka uppfærslum er örðugri
en ella. Þó ekki sé hlaupið að því að ætla að gæta fullkominnar sanngirni þegar listaverk eru veg-
in og metin eða borin saman, skapa aðlaganir sérstakan vanda. Sviðssetningar á skáldsögum, sér
í lagi íslenskum nútímaskáldsögum, er erfitt að bera saman við frumsamin leikrit, þau eru því oft-
ast borin saman við aðrar aðlaganir eða við frumtexta sinn. Samanburður er nauðsynlegur til
þess að við getum sett verk í samhengi, skapað einhvern umræðugrundvöll um gildi þeirra og
auðgað það sem á hátíðarstundum er kallað „menningarsaga“. [...]
Ég tel að það sé einkennileg blanda hugrekkis og hugleysis sem fær fólk til þess að ákveða
fremur að aðlaga þekkt verk að nýjum miðlum en að gefa nýjum verkum tækifæri. Það þarf hug-
rekki til þess að takast á við stór dramatísk verk og ætla sér að hrófla við fyrri upplifunum áhorf-
enda og skapa nýtt sjálfstætt listaverk. Hugleysið sem felst í því að hafa ávallt „bókina á bak við“,
hvort sem það er í markaðssetningu eða túlkun, skemmir hins vegar fyrir bæði áhorfendum og
leikhúsum. Ég held að öllum væri greiði gerður ef fólk tæki sig saman um að stuðla frekar að ný-
sköpun en endurvinnslu, bæði leikhúsfólk og áhorfendur.
Kristrún Hauksdóttir
Kistan www.kistan.is
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
Borgarhundur!
Nýsköpun, ekki endurvinnslu
I Um daginn keypti neðanmálsritari sérMcDonaldshamborgara í bílalúgunni við Suð-
urlandsbraut. Hann fékk sér BigMac-stjörnu-
máltíð með stækkun, súperstækkun enda hafði
hungurpúkinn feiti nagað allt bitastætt innan úr
maganum. Vanalega gerir ritari þetta ekki,
hann borðar varla nokk-
urntíma McDonalds-
hamborgara og hann hafði aldrei súpersæsað
áður en nú lá mikið við og enginn tími til að
hugsa eða elda. Hann lagði bílnum í stæði á
planinu fyrir framan veitingastaðinn og hóf átið.
II Fljótlega tók hann eftir því að nokkur hóp-ur af akfeitum smáfuglum hafði safnast
saman á malbikinu við hlið bílsins. Þeir spíg-
sporuðu fram og til baka eins og þessir fuglar
gera og ritari sá ekki betur en þeir gjóuðu aug-
unum öðru hverju til hans. Líklega voru þeir að
bíða eftir því að hann henti til þeirra bita. Ritari
veitti því ekki frekari athygli og hélt áfram að
gæða sér á hamborgaranum með risaskammt-
inum af frönskum og kók. Mínútur liðu og ritara
þótti maturinn allgóður. Áður en langt var liðið
flaug feitasti þrösturinn upp af malbikinu og
settist með þó nokkrum fyrirgangi á hliðar-
spegilinn á bíl ritara. Og nú var ekki um að vill-
ast lengur, þrösturinn vildi fá að éta hamborg-
arann með ritara. Fuglinn horfði inn um rúðuna
með augnaráði sem ritari hélt að söngfuglar
ættu ekki til. Hann fékk gæsahúð, hann hafði
heldur aldrei séð svo stóran og feitan þröst. Eft-
ir að þeir tveir höfðu horfst í augu um stund
rétti ritari eina franska kartöflu upp að rúðunni
þar sem dýrið sat til að athuga hvort það myndi
bera sig eftir fæðunni. Fuglinn goggaði fast í
rúðuna, tikk tikk, tikk tikk. Ritari fann hvernig
kaldur hlátur hreiðraði um sig í maga hans og
þrýsti sér upp í gegnum kokið, hoh. Síðan varð
hann reiður. Fjandans frekja er þetta! Og hvað
eru þessir fuglar að hugsa! Hnöttóttir af fitu!
Þeir drepast úr hjartaáfalli! Ritari hélt áfram að
éta og hunsaði þröstinn á speglinum. Hann
kláraði hamborgarann fljótt en það var enn
langt til botns í kartöfluöskjunni. Þegar síðasti
bitinn hvarf upp í ritara stökk fuglinn eldsnöggt
yfir á húdd bílsins beint fyrir framan hann,
sneri sér þar í einn hring og skeit. Það kom tí-
kallsstór hvítur kúkur á svart lakkið. Síðan
flaug kvikindið upp og allir fuglarnir með að bíl
sem viðskiptavinur hamborgarabúllunnar hafði
rétt í því lagt skammt frá.
III Þessi saga af matargrimmd borgarfuglaer ekki einsdæmi. Í Morgunblaðinu í gær
var sagt frá gæsum sem réðust að konu og
barni, sem hugðust gefa fuglunum brauð, og
gleyptu á endanum bíllykla konunnar. Haft var
eftir starfsmanni borgarinnar að gæsirnar séu
aðgangsharðar á þeim stöðum sem þær eru
fóðraðar. Þetta er fremur svæsin hegðun og
óhugnanleg en kannski speglast í henni hvaða
áhrif óhófið hefur. Einu sinni sungu þrestir á
grein, gæsir görguðu eða flugu tignarlegar yfir,
börn léku sér og fólk hafði tíma til að hugsa og
elda.
Neðanmáls
Lesbók Morgunblaðsins Kringlunni 1, 103 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Umsjón Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýsingar sími 5691111
netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins