Lesbók Morgunblaðsins - 15.01.2005, Blaðsíða 8

8 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 15. janúar 2005
D
ieter gerði svolítið í því sjálfur að
fela sig hérna,“ útskýrir Björn
Roth, þegar blaðamaður undr-
ast af hverju ekki hafi verið sett
upp stór Roth-sýning hér fyrr.
„Hann gaf ekkert kost á því að
fólk gæti verið í sambandi við
hann hér. Það var mikilvægt
fyrir hann að fá að vera í friði. Dieter lifði hátt og Ís-
land var eins konar heilsuhæli fyrir hann.
Sú staðreynd er líka alveg í takt við gjörðir hans al-
veg frá því um 1980. Þá fór hann að bakka út úr
ákveðnum hlutum; sagði galleríistum stríð á hendur
einhvern tíma um ’78 og fékk það
aldeilis yfir sig. Flestir þýsku gall-
eríistarnir útilokuðu hann þegar
hann vildi ekki lengur taka þátt í
þeirra bisness með þeim. Hann fékk þá hálfgerða safn-
afóbíu – fékk óbeit á listfræðingum og þeirri elítu
allri.“
Björn segir mega rekja upphaf þessarar þróunar til
þess tíma sem Dieter var einna þekktastur; upp úr sjö-
tíu. „Þá bjó hann aðallega í Þýskalandi og þýski mark-
aðurinn var mjög mikilvægur fyrir hann – hann lifði á
honum. En þetta endaði með því að 1980 flytjum við til
Sviss. Dieter var svissneskur ríkisborgari, en hafði
ekki búið þar síðan hann var ungur, en á þessum
punkti er eins og hann flýi heim. Upp frá því fara
svissneskir safnarar að sinna honum og hann lifir á
því, en bakkar út úr þessari stóru myllu sem var í
gangi áður. Hann neitar að taka þátt í sýningum í
stóru söfnunum í á annan áratug.“ Björn segir hann
m.a. hafa neitað Pompidou-safninu í París um stóra
Roth-sýningu. „Ég held að hann sé sá eini sem hefur
neitað þeim, en það tókust ekki samningar um hvernig
að henni yrði staðið. Það er svolítið skemmtilegt að
segja frá því að safnstjórarnir ætluðu ekki að trúa því
að hann myndi afþakka boðið – sögðu honum að það
neituðu engir þegar þeir byðu svona stóra sýningu.“
Þótt auðvitað hafi margir undrast þessi umskipti
voru ástæðurnar fyrir þessari viðhorfsbreytingu svo
sem ekki flóknar að sögn Björns. „Hann sá að það ætti
að stýra honum – að safnstjórarnir ætluðu að ráða
hvernig sýningin yrði – og hann treysti sér ekki til að
taka þátt í því.“
Jessica Morgan, sýningarstjóri myndlistarþáttar
Listahátíðar, hefur einmitt rætt um þennan eiginleika
Dieters Roth sem mjög mikilvægt framlag til mynd-
listarheims samtímans; þ.e. hugmyndir Roth um
hvernig eigi að stýra sýningum og hvaðan þær hug-
myndir sem þær byggjast á koma. Hugmyndafræði
sýningar Listahátíðar í vor vísar einmitt í þær. Þessar
hugmyndir eru þó einnig Björns, því hann hefur lifað
og hrærst í nánum tengslum við vinnu föður síns allt
frá unga aldri.
„Ætli þetta hafi ekki verið svona tuttugu ár sem ég
vann mjög náið með honum. Maður var auðvitað fyrst
að bralla eitthvað með honum sem krakki. En hin eig-
inlega alvarlega vinna hófst þegar ég hljóp úr skóla
hérna ’78 og stóð þar til hann dó ’98. Samstarf okkar
tók að lokum á sig þá mynd að við fórum að útbúa okk-
ar eigin stóru sýningar.“
Ónothæfar í tilfelli Dieters
Aðspurður segir Björn að faðir hans hafi eiginlega gef-
ist upp á aðferðafræðinni innan stofnananna. „Hún er
auðvitað einstaklingsbundin, eftir því hverjir stýra
stofnunum. Það eru ýmsar hömlur eða reglur sem þeir
setja sem voru ónothæfar í tilfelli Dieters. Hann leyfði
sér þetta; að vera svolítill prinsipp-kall – hann sagðist
hafa spillt sjálfum sér – og það þýddi ekkert að reyna
að fá hann til að brjóta prinsippin. Hann þreifst á
þeim.“
Björn segir að sjálfsögðu misjafnt hvernig fólk inn-
an stofnana vinnur, hvaða reglur gilda og hvaða hug-
myndir það hefur um hvernig myndlist er sett fram.
„Og það eru til undantekningar frá þessum ríkjandi
viðhorfum. Að lokum urðu til þrjár stórar sýningar
sem voru dæmi um það hvernig sýningu Dieter hefði
viljað gera í Pompidou, en sá ekki fram á að yrði hægt.
Til að sýna fram á að það sem við vildum gera væri
mögulegt þurftum við fyrst að leita til einkaaðila í
Sviss, Holderbank, og fengum hjá fyrirtækinu stóra
vöruskemmu. Og þegar við vorum búnir að sýna fram
á hvernig svona sýning gæti litið út vaknaði áhuginn
hjá nokkrum söfnum sem vildu þá fá sýningu af þessu
tagi. Við fengum algjörlega frjálsar hendur, til dæmis
hjá Wiener Seseccion, sem buðu okkur að koma.
MAC-samtímalistasafnið í Marseilles leitaði einnig til
okkar 1997 og við settum þar upp stóra sýningu. Þegar
fólkið kom til að sjá hana þar spurðu allir af hverju hún
væri ekki í París – af hverju hún væri ekki í Pomp-
idou? Við gátum ekki annað en sagt að því miður væri
ekki hægt að setja upp svona sýningu þar. En þetta
var auðvitað þá, tímarnir hafa breyst,“ bætir Björn
við.
Björn Roth er því enginn nýgræðingur í sýning-
arstjórn, hefur verið viðriðinn hana í þrjá áratugi, eða
allt fram á þennan dag, í tengslum við verk þeirra
feðga. „Fyrir utan að við unnum mikið af verkum sam-
an var ákveðin verkaskipting á milli okkar. Ég var
svona í framlínunni, því hann átti mjög erfitt með að
díla við sýningarumhverfið – jafnvel þótt hann væri
mjög kurteis þá var hann lítill diplómat,“ segir Björn
og brosir lítillega. „Þannig að ég tók svona hitann og
þungann af því að sjá um að koma sýningunum upp og
vinna með þeim sem að þeim komu. Hann vann aðra
hluti í bakgrunni, en ég var eins og hersveitin sem var
send út til að rýma til. Auðvitað var ógjörningur að
gera þetta nema með hans staðfestu, en mitt hlutverk
var þetta; að fara út úr höfuðstöðvunum í eins konar
„missjónir“.“
Tækifæri til að fara með
lestina aðeins lengra
Fyrir tæpum tveimur árum var opnuð í Schaulager í
Basel mikil yfirlitssýning á verkum Roth, en Björn átti
stóran þátt í því að koma henni á laggirnar. Sú sýning
fór víða um heiminn – með misjafnar ásjónur þó – og
rataði m.a. inn á MoMA í New York. Það er því freist-
andi að ætla að Roth-sýning hér verði einhvers konar
framhald af henni. Tengslin eru þó ekki eins mikil og
margir virðast halda.
„Fólk heldur gjarnan að þetta v
eða jafnvel að hér sé um sömu sýn
er ekki,“ útskýrir Björn. Hann se
hugmyndin fyrir allar sýningarna
þeim hætti sem Jessica Morgan lý
skömmu; þ.e.a.s. að nota arfleifð D
„þá er Roth-parturinn unninn dál
upplagt tækifæri, þar sem ég fæ f
gera tilraun til að halda áfram þar
er Dieter féll frá. Og það sem vak
einfalt: að halda áfram með þetta
við byrjuðum á í Holderbank, Wie
MAC í Marseilles, og ég sagði frá
opnar sýningar. Dieter byrjaði á þ
taka þátt í þeim með okkur og ma
listamenn, bókabúðin Boogie Woo
fleiri. Eitt sinn sátum við í Vínarb
Ein stoppistöð í viðbó
Dieter Roth er án efa einn mikilvægasti myndlist-
armaður síðari hluta tuttugustu aldar eins og áhugi
síðustu ára á arfleifð hans ber augljóst vini um. Og
eins og fram hefur komið mun sýning á verkum hans
verða kjölfestan í myndlistarþætti Listahátíðar í
Reykjavík í vor. Roth-sýningin mun fylla bæði Lista-
safn Íslands og Hafnarhús Listasafns Reykjavíkur,
en sýningarstjóri yfir þessu mikla verkefni er sonur
Dieters, Björn Roth, sem vann náið með föður sínum
um tuttugu ára skeið. Höfundur ræddi við Björn um
fyrirhugaða sýningu og tengsl hennar við hug-
myndafræðina að baki listsköpun þeirra feðga.
Eftir Fríðu Björk
Ingvarsdóttur
fbi@mbl.is
Björn Roth Eftir að Dieter Roth dó segir Björn að það hafi farið um marga er hann fór að leyfa barnabörnunum að bæta lítillega við verkið sem sést að baki h
ráðinn í að halda því áfram í samræmi við þá hugmyndafræði sem við komum okkur saman um. Ég ætla að ljúka verkinu áður en ég læt það frá mér“.