Lesbók Morgunblaðsins - 15.01.2005, Blaðsíða 9

Hjer birtist skipulagsuppdráttur yfir hluta
af Austurbænum, eins og skipulagsnefndin
eða hin svonefnda „samvinnunefnd“ hefir
frá honum gengið. Samþykki bæjarstjórnar
um skipulag þetta er ekki fengið að öllu
leyti.
Þarna er „háborgin“ á Skólavörðuholtinu,
sem myndin var af hjer í blaðinu í fyrra,
Landsspítalinn, Járnbrautarstöðin, í einu
orði sagt allar þær helstu byggingar sem nú
sveima í loftinu fyrir hugskotssjónum
manna. Þ.e.a.s. Landsspítalinn er orðinn það jarðbundinn,
að nú er farið að flytja til hans sand sunnan úr Öskjuhlíð.
Eins og menn vita, á Landsspítalinn að standa suður á
Grænuborgartúni, austan vert við Kennaraskólann.
Á uppdrættinum sjást allar hinar fyrirhuguðu 9 bygg-
ingar hans.
Aðalbyggingin í miðjunni syðst, með framhlið suður að
Hringbraut. Eigi verður sú bygging öll gerð nú, heldur
aðeins miðhluti hennar með útbyggingunum litlu þremur.
Vestan við aðalbygginguna, við Laufásveg (um það bil
þar sem nú er Kennaraskólinn, á að vera hús fyrir starfs-
fólk), en austast við Hringbrautina læknabústaður.
Auk miðpartsins úr aðalbyggingunni á nú að reisa hús-
ið, sem standa á í miðri húsaþyrpingunni. Þar á að vera
eldhús, þvottahús og bústaður starfsfólks á meðan ekki er
meira bygt. Einnig á nú að reisa nokkurn hluta af nyrsta
húsinu. Þar eiga að vera rannsóknastofur. Seinna á og þar
að vera kapella og líkhús. Þau fjögur hús sem enn eru
ótalin, eiga að verða deildir spítalans, farsóttahús o.s.frv.
Austan við Landsspítalann, meðfram Hringbrautinni
taka við knattspyrnuvellir með leikfimishúsi, sundlaug og
tennisvöllum, og síðan „Stadion“ eða íþróttasýningasvæði.
er eigi fullráðið enn að þeirri tilhögun verði haldið sem
uppdrátturinn sýnir.
Þá tekur við „háborgin“ á Skólavörðuhæðinni. Á miðju
torginu er kross-kirkjan, sem mikið var talað um í fyrra.
Grunnflötur hennar – eins og við er að búast – ekki
„kirkjulegri“ að sjá, en myndin sú í fyrra.
Skólavarðan er sem svartur depill norðvestan við kirkj-
una. Eftir uppdrættinum að dæma, er lengd þessarar fyr-
irhuguðu kirkju 4-5 sinnum „lengd“ Skólavörðunnar. Gólf-
flötur kirkjunnar yrði rúmlega 20 sinnum gólfflötur
„vörðunnar.“ Geta menn af því ráðið hve kirkjan á að taka
mikinn „mannfjölda.“
Suðvestanvið torgið er hús Einars Jónssonar teiknað al-
svart, með tveim álmum óbygðum við báða enda. Aust-
anvið það hið almenna listasafn. En suðaustanvið torgið
háskólinn og stúdentagarðurinn. Norðan við stúd-
entagarðinn er barnaskólinn, sem á að fara að reisa á
næsta ári.
Austanvið Hringbrautina er járnbrautin teiknuð, með
skiftibrautum stöðvarinnar. Stöðin sjálf löng bygging og
mjó vestanvið brautina.
Frá stöðinni á svo hafnarbrautin að liggja í norður,
vestanvið Gasstöð, norður í Skúlagötu og eftir henni vest-
ur til hafnarinnar.
Lesbók Morgunblaðsins | 29. nóv-
ember 1925
Um skipulags-
uppdráttinn
80
ára
1925
2005
Lesbók Morgunblaðsins ˜ 15. janúar 2005 | 9
verði yfirlitssýning,
ningu að ræða, en svo
egir að þótt heildar-
ar á Listahátíð sé með
ýsti í viðtali fyrir
Dieters sem kveikju,
lítið sér. Þetta er grá-
frjálsar hendur til að
r sem frá var horfið
kir fyrir mér er mjög
sýningarform sem
ener Seseccion og
á áðan. Það voru mjög
því að bjóða öðrum að
argir þáðu boðið; aðrir
ogie frá Hollandi og
borg við langt borð og
Dieter útskýrði það sem við vorum að gera með því að
líkja starfinu við lest sem er farin af stað, en stoppar
hér og þar til að halda sýningar. Samræðurnar héldu
áfram allt kvöldið og við ræddum öll um hvernig við
gætum framkvæmt þetta – haldið áfram að sýna og
mögulega hvar. Þá segir hann að það gæti komið að
því að hann myndi hoppa af lestinni og hann spyr
hvort við værum þá til í að halda áfram. Og ég lofaði
honum því. Nú er því tækifæri til að fara með lestina
aðeins lengra, kannski á eina stoppistöð í viðbót.“
Björn segir að reyndar hafi hægst á lestinni – yf-
irlitssýningin og annað kom upp á í millitíðinni, „svo
hún hefur ekki verið á ferðinni síðan ’97“. Þetta er því
fyrsta sýningin frá því Dieter deyr sem Björn er að
vinna samkvæmt sömu hugmyndafræði og þeir feðgar
beittu saman. „En svo kemur skrítinn flötur inn í
þetta,“ segir Björn, „því vegna þess að þetta er í raun-
inni fyrsta stóra sýningin á verkum hans hér á Íslandi
hefur fólk verið með vomur yfir því að það sé ekki ein-
hver yfirlitsþáttur í henni. Til að kynna betur það sem
til er. Það leysist þó eiginlega sjálfkrafa dálítið
skemmtilega með prentmyndaþætti sýningarinnar.
Ein aðferðin sem við notuðum við sýningarhald var að
fylla salinn – nota svona ofhlæði eins og í rokk-
okkógalleríi. Fyrir einhverjum áratugum var far-
andsýning á prentmyndum hans sem hann stjórnaði
sjálfur. Þá sýndi hann allar prentmyndir sem til voru –
fyllti salinn með þeim. Síðan þá, er stofnanir hafa verið
að sýna prentmyndir eftir hann, hefur úrval sýning-
arstjórans verið sýnt, en nú langar mig aftur til að
sýna allt. Hluti af sýningunni verður sem sagt prent-
mynda- og bókasýning í hans stíl. Ekkert verður
flokkað eða valið úr, en prentmyndirnar og bækurnar
fara mjög vel saman. Í hvoru tveggja eru verk frá því
hann kemur fyrst til Íslands ’56–7 og því má þar lesa
feril hans. Það þarf ekkert að taka einstaka þætti og
undirstrika þá, því þegar maður leggur allt á borðið
getur áhorfandinn sjálfur rakið sig í gegnum prófessj-
ónal líf hans.“
Prentið gefur tilfinningu fyrir heildinni
Að mati Björns vantaði töluvert inn í sýninguna í
Schaulager. „Ég veit að Dieter fannst prentið mjög
stór hluti af sinni list. Menn hafa talað um bókagerð-
ina, en hann var ekki síður upptekinn af grafíkvinn-
unni. Ég held að það hafi verið ’79 eða ’80 sem það var
síðast „full blast“ prentmyndasýning eftir hann, og því
er kominn tími á slíka uppákomu. Það gefur tilfinningu
fyrir heildinni – fyrir lífinu.“
Framkvæmdin að öðru leyti er örlítið snúin – þ.e.a.s.
sá þáttur er hverfist um framhald af vinnu Dieters –
og kannski svolítið viðkvæmt mál að sögn Björns.
Enda eru margir þeirrar skoðunar að ekki eigi að
hrófla við verkum listamanns eftir hans dag, þótt
drjúgur þáttur í hugmyndafræði Dieters hafi reyndar
verið eins konar afhelgun á slíkum siðvenjum list-
heimsins og listsköpunarinnar sömuleiðis. „Við-
kvæmnin er aðallega hjá áhorfandanum sem spyr
hvern andskotann ég sé að gera með myndlist Dieters
– af hverju ég láti ekki bara staðar numið. Auðvitað
hef ég alveg nóg að gera og gæti farið út í aðra hluti,“
segir Björn, „en mig langar þó til að láta reyna aðeins
betur á þetta, finnst nauðsynlegt að þreifa á því þar
sem þetta stendur svo nærri mér. Ef ég geri það ekki
þá gerir það enginn. Í þessum tilgangi stofnaði ég
Dieter Roth-akademíuna – mig langaði til að láta vinna
áfram með ýmsar hugmyndir sem Dieter átti án þess
að hafa fullreynt þær, en þær felast m.a. í því að opna
sína eigin list og tilveru mjög mikið. Hann reyndi að
víkka list sína út og gerði í þeim tilgangi tilraunir með
að treysta öðrum þátttakendum til að hræra í hans
eigin hugmyndum og verkum.“
Það má velta því fyrir sér hvort þessar hugmyndir
Dieters tengist ekki einnig afneitun á viðteknum hug-
myndum um eignarhald á listinni – upphafningu á
nafni listamannsins – sem m.a. þjónar markaðinum, og
þar fram eftir götunum. Björn segir það vissulega rétt,
og segir Dieter til að mynda hafa notað hugmyndir
annarra óspart. „Hann fór ekki í neina launkofa með
það, varð fyrir áhrifum af þessum og hinum og notaði
ýmislegt; bæði aðferðir og hugmyndir sem hann próf-
aði svo að útfæra á sinn eigin hátt.“
Hvað sýninguna á Listahátíð í vor varðar segir
Björn að þessir þættir komi til að mynda fram í þætti
Boogie Woogie-bókabúðarinnar sem verður inni í sýn-
ingunni. „Bókabúðin er náttúrulega bara eins og
skúlptúr, hún er fallegt listaverk út af fyrir sig. Það er
auðvitað verk þeirra sem eiga hana og reka, en passar
mjög vel við það sem Dieter og ég vorum að fást við.
Þátttaka Boogie Woogie verður til þess að sýningin
opnar í raun og veru með búð, þar sem áhorfandinn
getur skoðað og keypt hluti – í þessu tilfelli bækur.
Þetta skapar ákveðið líf, sem venjulega vantar á safn-
asýningum. Lífið er dregið aðeins inn í verkið og
áhorfandinn er þátttakandi í verkinu í gegnum bóka-
búðina.
Svindluðum ef skúlptúrinn
væri alltaf eins
Sömu aðstoðarmenn og aðstoðuðu okkur í rúman ára-
tug við að setja upp þessar stærri innsetningar koma
til með að vinna með okkur að sýningunni núna. Og
það er því aldrei að vita nema að þeir geri eitthvað
meira. Ég vil helst gefa þeim frjálsræði til að bæta ein-
hverju við ef þeim dettur það í hug – ég treysti þeim
fullkomlega til þess. Endanlegt útlit er því ekki alveg
ljóst fyrr en við erum búnir að setja sýninguna upp.
Það gæti farið svo að í uppsetningunni bætist eitthvað
við sem þá er ekki endilega handbragð Dieters,
strangt til tekið – þótt það sé hans hugmynd – sú sem
var „demonstreruð“ á nokkrum stórum sýningum. Við
verðum því eiginlega að bæta einhverju við í hvert
skipti sem stóri skúlptúrinn er sýndur [sem var m.a. á
sýningunni í Schaulager], annars værum við að
svindla. Við erum ekki að svindla eins og menn gætu
haldið með því að hafa hann öðruvísi, þvert á móti
svindluðum við ef skúlptúrinn væri alltaf eins.“
Björn þarf að fá töluvert lánað og það er mikil vinna
að koma öllum verkunum til Íslands. „Það verður mik-
ið af gömlum verkum, auk verksins sem er hér á
vinnustofunni verða tvö til þrjú önnur sem ég fæ lánuð
úr þessari grúppu – til þess að „demonstrera“ hug-
myndina. Þetta er það stór sýning að það verður að
sýna mismunandi hugmyndir og skila hverri þeirra
mjög vel. Til þess þarf hvert atriði að fá nokkuð gott
pláss. Til að ná réttu andrúmslofti þarf líka að vera dá-
lítið mikið af dóti – annars næst ekki sá andi sem þarf
að vera á svona sýningu. Fólk þarf helst að hafa gaman
af þessu. Það verður að koma glottandi, eða með bros á
vör út, en ekki með neinn listahelgislepjusvip,“ segir
Björn brosandi.
Hlutverk Roth-akademíunnar verður líka eitthvert,
„hún kemur í heimsókn“, segir Björn, „en svo eigum
við eftir að sjá hvað skeður – með hvaða hætti sýningin
verður opin í annan endann“. Sýningin verður einnig
teygð út fyrir hið hefðbundna safnaumhverfi í sam-
ræmi við hugmyndafræði Dieters Roth, því til stendur
að fara hringveginn með sýningu á verkum hans;
þ.e.a.s. myndir af öllum sjoppum og gistihúsum á
hringveginum, umhverfi þeirra inni og úti. „Við hefð-
um auðvitað getað farið þá ferð með hvaða verk sem
er, en það er dálítil írónía í því að fara með „Hringinn“
hringinn. Hringaksturinn sem slíkur er auðvitað ekki
performansinn, markmiðið er að vera ekki bundinn við
einn stað og geta farið með sýninguna á nokkra staði.“
Björn staldrar við og hugsar sig aðeins um: „Ég get
sagt þér hvernig ég er; ég hef aldrei hugsað um söfn
sem söfn, enda alinn upp þannig. Ég get kannski sagt
eins og karl faðir minn að ég sé spilltur að því leyti að
það breytir ákaflega litlu fyrir mig hvort ég vinn í
safni, vöruskemmu eða í gámi á leiðinni hringinn í
kringum landið. Verkin sjálf breytast ekkert við það
að fara úr gámi og inn í safn. Mér er bara boðið að
koma með verkin inn í safnið. En ég er að vinna við
verkin en ekki við safnið.“
Hann segist ekki þurfa að búa sér til nýjar hug-
myndir eða verkefni í þessu sambandi; er fyrst og
fremst að taka upp þráðinn með því að koma lestinni
aftur af stað. Hann er viðbúinn gagnrýni á þá aðferð
sem hann ætlar sér að nota, ekki síst vegna þess að
einhverjir munu líta á stóru yfirlitssýninguna sem
hófst í Schaulager og fór síðan svo víða sem endanlegt
uppgjör á listamannsferli föður hans. „Mér er alveg
ljóst að það verða mjög margar gagnrýnisraddir, ekki
síst vegna þess að ég vil helst ekki láta staðar numið
með þessari Listahátíðarsýningu heldur halda áfram.
Það eru margir sem hafa gagnrýnt mig fyrir að hafa
stofnað Roth-akademíuna – fyrir að vera að fleyta mér
og okkur öllum á nafni Dieters. En það er nú einu sinni
þannig að maður getur ekki ætlast til þess að fá stans-
lausan bravúr. Þetta er bara vinna sem þarf að vinna.
Ég get ekki skrúfað fyrir þetta si svona, til þess hef-
ur þetta verið of stór partur af mínu lífi. Það má líkja
þessu við það að sonur taki við góðu býli; það er enginn
sem ætlast til þess að hann gangi út. Sonurinn heldur
áfram með býlið og annaðhvort fer allt í handaskolum
hjá honum eða hann gerir eitthvað úr því sem hann tók
við. Búskaparhættir breytast og að lokum verður til
eitthvað annað en í upphafi.“ Björn segist skilja mjög
vel að það sé erfitt fyrir marga að sætta sig við að hann
skuli vera að halda áfram með starf þeirra feðga. „Inn-
an listfræðinnar er ekki beint nein hilla fyrir þessa að-
ferðafræði. En ég lít ekki á það sem mitt vandamál,
heldur vandamál listfræðinnar.“
ót
Morgunblaðið/Þorkell
hans. „Ég er samt stað-
’Eitt sinn sátum við í Vínarborg við langt borð og Dieter útskýrðiþað sem við vorum að gera með því að líkja starfinu við lest sem
er farin af stað, en stoppar hér og þar til að halda sýningar. Sam-
ræðurnar héldu áfram allt kvöldið og við ræddum öll um hvernig
við gætum framkvæmt þetta – haldið áfram að sýna og mögulega
hvar. Þá segir hann að það gæti komið að því að hann myndi
hoppa af lestinni og hann spyr hvort við værum þá til í að halda
áfram. Og ég lofaði honum því. Nú er því tækifæri til að fara með
lestina aðeins lengra, kannski á eina stoppistöð í viðbót.‘