Lesbók Morgunblaðsins - 15.01.2005, Blaðsíða 4

4 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 15. janúar 2005
L
istamaðurinn er Ashkan Sah-
ihi, fæddur í Íran, skólageng-
inn í Þýskalandi og starfandi
í New York. Hann er ljós-
myndari en kemur hér líka
fram sem eins konar kons-
eptlistamaður, höfundur hugmyndarinnar
um að sýna 100.000.000 krónur í sölum
safnsins á Akureyri. Sýninguna hefur hann
síðan útfært í samvinnu við Hannes Sigurðs-
son, forstöðumann safnsins, og er allt sýn-
ingarrýmið útfært sem umgjörð: Á veggjum
eru ljósmyndir Ashk-
ans, í einum salnum
hefur verið komið fyrir
gömlum sjúkrarúmum
og á stöllum um allt eru peningabúntin sem
raðað hefur verið upp í skúlptúra sem hafa
ýmsar formrænar tilvísanir. Yfir öllu ómar
söngur munka frá Tíbet. Til að komast inn á
sýninguna þurfa gestir að skáskjóta sér
framhjá stálvegg sem nærri hylur dyraopið
úr anddyrinu inn í miðsal safnsins. En þegar
inn er komið eru það peningarnir sem grípa
athyglina. Það eru þeir sem þurfa að standa
undir uppákomunni, leika hlutverk lista-
verksins í listasafninu.
Það er auðvitað ekkert nýtt að list snúist
um peninga og að peningarnir séu virkjaðir í
þágu listarinnar. Umræðan um listmark-
aðinn, fjármagn til menningar og listvæðingu
fjármálaheimsins eru daglegt brauð og sígilt
blaðaefni. Blaðamenn eru alltaf á línunni að
fá álit listspekúlanta á stöðu markaðarins og
hagræna framtíð samtímalistarinnar. En
peningarnir sjálfir eru ekki listaverk, þáttur
þeirra í listinni kann að vera gildur en okkur
er umhugað um að greina þar á milli.
Árið 1967 skrifaði ítalski fræðimaðurinn
og skáldið Umberto Eco gagnrýni um tvö
nýútgefin verk sem hann lýsti sem
„editions numerotées í fólíó“. Útgef-
andinn var Seðlabanki Ítalíu og titlar
verkanna voru Fimmtíu þúsund lírur
og Eitt hundrað þúsund lírur. Gagn-
rýnandinn, Eco, var reiðubúinn til að
líta framhjá því að með útgáfunni
væri verið að yfirmetta markaðinn
en halda verði verkanna svo háu að
það væri flestum listunnendum of-
viða að eignast þau. Hann gagnrýndi
frekar innihaldið: „Hverju gagnast
raunsæislegt yfirbragð port-
rettmyndanna á þessum
verkum þegar öll umgjörðin
er greinilega undir áhrifum
frá ofskynjunarlist … með
alls konar hverfingum, spíröl-
um og öldumynstri afhjúpa
verkin veruleikafirringuna
sem er raunverulegt mark-
miðið, að bregða upp fyrir
sjónum manna veröld
skáldaðra gilda, úrkynj-
aðs tilbúnings.“ Slíkar
útgáfur eru til þess eins
að staðfesta kenningar
samtímabókmennta-
fræðanna sem halda því
fram að verkið sé að-
eins hreint tákn um
sig sjálft. „Raunsæið
er svindl eins og sjá
má á framúrstefnunni
sem aðeins er til að
fela firringuna sem und-
ir liggur.“ Við sækjumst
ekki eftir peningum til að
eignast enn eitt portrettið af
maddömu Ragnheiði, El-
ísabetu drottningu, Lincoln
forseta eða hver það nú er
sem prýðir peninginn á
hverjum stað. Peningasafn-
arar eru meinlausir sérvitr-
ingar en tilhneiging þeirra
til að safna og dást að peningum
virðist einhvern veginn á misskiln-
ingi byggð: Það er ekki svona sem
á að nota peninga.
Ashkan Sahihi er dagfarsprúð-
ur ljósmyndari sem fram að
þessu hefur leitast við að birta
okkur skuggaskil og litbrigði
veraldarinnar sem hann fangar
með linsunni, tínir saman af var-
færni og safnar í íhugular en ágengar
myndraðir sem smátt og smátt afhjúpa
líka höfundinn og hugsanagang hans, heims-
sýn hins opna húmanista sem er laus við for-
dóma, skellibrögð og innantóm sniðugheit.
Myndir hans eru vissulega oft ögrandi en
aldrei fyrr en listamaðurinn hefur fyrst lað-
að okkur að þeim og sýnt okk-
ur að hann sjálfur vinnur af
heilindum og með fullri hlut-
tekningu fyrir þeim sem hann
myndar. Portrett hans af fólki
undir áhrifum eiturlyfja eru til
dæmis hvorki hneykslanleg né
vekja sérstakan óhug. Í þeim
býður Ashkan okkur einfald-
lega að kanna, ásamt
þeim sem sat fyrir hjá
honum, nokkuð af
okkar innstu til-
finningum sem við
sjáum tjáðar í
svipnum og þekkj-
um jafnvel þótt við
höfum aldrei feng-
ist við eiturlyf
sjálf. Það sem
kannski kemur
mest á óvart við þessar myndir er einmitt
það hve auðvelt það er að finna samkenndina
með fólkinu þótt það sé augljóslega undir
sterkum áhrifum lyfjanna. Því er það und-
arlegt að koma að Ashkan nú þegar hann er
svo blákaldur að sýna bara beinharða pen-
inga, án milliliða eða miðlunar ljósmyndavél-
arinnar. Þótt vald peninganna í listheiminum
sé mikið verða þeir næstum aldrei fyrirferð-
armiklir í verkunum sjálfum, sjaldan einu
sinni sjáanlegir í mynd og enn sjaldnar,
ef svo má að orði komast, bein-
harðir.
Það er augljóst að svona getur
sjokkerað og vakið athygli. Seðl-
ar í búntum grípa augað í hvaða
samhengi sem er. Staflar af seðl-
um, glás af peningum, sandur af
seðlum, böns af monníngum.
Orðaforðann þrýtur þegar lýsa á
svo grófri sýningu, svo plebba-
legri peningadýrkun, en um leið
eru seðlarnir ótrúlega aðlað-
andi, heillandi, tælandi og lof-
andi ríkidæmi, frelsi og betra
lífi … ef maður kæmist bara
með puttana í þá. Sem gripir á
listsýningu eru peningarnir
subbulegri en heil hjörð af
klofnum kúm, langt frá því
eins fínlegir og mannasaur í
niðursuðudós og betra
sorpblaðaefni en Jesús
að drukkna í pissi, svo
nefndar séu nokkrar
hliðstæður í nýlegum
listasögum til sam-
anburðar. En verkin á
sýningunni eru líka af-
skaplega blátt áfram
og sakleysisleg. Þetta
eru bara seðlar þegar
allt er til komið. Við
handleikum peninga
á hverjum degi og
við hugsum um þá
allan daginn. Við
vitum hvað þarf
mikið af þeim til
að kaupa pott af
mjólk. Ef pen-
ingarnir eru
Eftir Jón Proppé
proppe@art.is
Peningar á stalli „Seðlar í búntum grípa augað í hvaða samhengi sem er. Staflar af seðlum, glás af peningum, sandur af seðlum, böns af monníngum. Orða-
forðann þrýtur þegar lýsa á svo grófri sýningu, svo plebbalegri peningadýrkun, en um leið eru seðlarnir ótrúlega aðlaðandi, heillandi, tælandi og lofandi
ríkidæmi, frelsi og betra lífi … ef maður kæmist bara með puttana í þá.“
List (fyrir) peninga