Fréttablaðið - 22.10.2008, Blaðsíða 34

MARKAÐURINN 22. OKTÓBER 2008 MIÐVIKUDAGUR6
S K O Ð U N
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
O R Ð S K Ý R I N G I N
ÚT GÁFU FÉ LAG: 365 – prentmiðlar RIT STJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson RITSTJÓRN: Hólmfríður Helga Sigurðardóttir, Ingimar Karl Helgason, Jón Aðalsteinn Bergsveinsson,
Magnús Sveinn Helgason, Sindri Sindrason AUGLÝSINGASTJÓRI: Jón Laufdal RIT STJÓRN OG AUGLÝSING AR: Skaftahlíð 24, 105 Reykja vík AÐ AL SÍMI: 512 5000 SÍMBRÉF: 512 5301 NETFÖNG:
rit stjorn@markadurinn.is og aug lys ing ar@markadurinn.is VEFFANG: visir.is UM BROT: 365 – prentmiðlar PRENT VINNSLA: Ísa fold arprent smiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@
posthusid.is Markaðinum er dreift ókeyp is með Fréttablaðinu á heim ili á höf uðborg ar svæð inu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands byggðinni.
Markaðurinn áskil ur sér rétt til að birta allt efni blaðs ins í staf rænu formi og í gagna bönk um án end ur gjalds.
bjorn.ingi@markadurinn.is l holmfridur@markadurinn.is l ingimar@markadurinn.is l jonab@
markadurinn.is l msh@markadurinn.is l olikr@markadurinn.is l sindri@markadurinn.is
Þegar talað er um hlutabréfamarkaði á
ensku er ýmist talað um „bjarnar-“
eða „nautgripamarkaði“, en bjarn-
armarkaðir eru hlutabréfamark-
aðir þar sem verðhreyfingar eru
almennt niður á við. Markaðs-
aðilar og greinendur sem hafa
svarta sýn á framtíð mark-
aða eru oft kallaðir „birnir“
en hinir, sem spá verðhækk-
unum „naut“. Má þá leggja
út af því og tala um mark-
aðsbirni og hlutabréfanaut.
Dýr hafa oft verið notuð til að
lýsa verðbréfasölum, því á nítj-
ándu öld var talað um „hlutabréfa-
steggi“ í Bretlandi.
Greinarmunur er gerður á langvar-
andi og skammæjum bjarnarmörkuðum, því verð
getur hækkað tímabundið í bjarnarmark-
aði, þó að niðursveiflan haldi áfram. Upp-
sveiflur í bjarnarmörkuðum eru yfir-
leitt kölluð bjarnar- eða „aula-“ upp-
hlaup, (bear- eða suckers rally) og er
þá vísað til þess að skammsýnir fjár-
festar rjúka til og lýsa því yfir að
„botninum sé náð“ og kaupa hlutabréf
til þess eins að horfa á eftir verðinu
hrynja aftur.
Uppruni orðanna bjarnar- og nauta-
markaðir er óljós, en talið er að orðið
bjarnarmarkaður vísi til þess að skinna-
salar seldu oft bjarnarskinn af óveidd-
um dýrum, líkt og skortsalar selja hluta-
bréf sem þeir ekki eiga. Skortsalar eru
oft ráðandi á bjarnarmörkuðum.
Bjarnarmarkaður
Undanfarnir dagar og vikur hafa
verið viðburðaríkur tími í lífi
flestra Íslendinga. Líkja mætti
ástandinu við einskonar sams-
látt tvennra tíma. Þrátt fyrir að
fátt hafi breyst á yfirborðinu; öll
mannvirki eru enn á sínum stað,
verslun og önnur þjónusta stend-
ur enn til boða, fréttir eru ennþá
klukkan sjö og svo mætti lengi
telja. Engu að síður hafa ásýnd
og framtíðarhorfur hagkerfis-
ins gjörbreyst í kjölfar hruns ís-
lenskra fjármálafyrirtækja.
Síðan hamfararnir hófust hafa
stjórnvöld lagt sig fram við að ná
stjórn á aðstæðum, með tiltölu-
lega dræmum árangri fram að
þessu. Fyrir einn þátt eiga ráða-
menn þó hrós skilið, en innlend
greiðslumiðlun og dagleg banka-
þjónusta við einstaklinga hefur
gengið áfallalítið, þrátt fyrir
allt sem gengið hefur á. Engu
að síður eru mörg mál í ólestri
og framtíðarsýn stjórnvalda er
mjög óskýr.
SKÝRT UMBOÐ VANTAR
Þær aðstæður sem íslenskt við-
skiptalíf býr við um þessar mund-
ir eru algjörlega óásættanleg-
ar og mun alvarlegri en stjórn-
völd virðast gera sér grein fyrir.
Tímabundin gjaldeyristemprun
Seðlabanka Íslands hefur leitt
til þess að starfsemi fjölmargra
fyrirtækja sem stunda utanrík-
isviðskipti er í lamasessi. Með
hverri klukkustundinni sem líður
verða fleiri fyrirtæki fyrir alvar-
legum skakkaföllum. Margra ára
viðskiptasambönd eru í hættu,
starfsgrundvelli fjölmargra inn-
flutningsfyrirtækja hefur verið
kippt undan þeim og orðspor Ís-
lands hefur beðið verulegan álits-
hnekki á alþjóðamörkuðum. Með
þetta í huga ættu stjórnvöld að
setja endurreisn gjaldeyrismark-
aða fremst í forgangsröð sína.
Að sama skapi er mikilvægt
að skýr stefna verði mótuð um
framtíð nýrra ríkisbanka og
hvers almenn fyrir-
tæki megi vænta í viðskiptum
sínum við þá. Í dag virðist eng-
inn hafa skýrt umboð innan nýs
bankakerfis til að taka mikilvæg-
ar ákvarðanir um fyrirgreiðslu
og almenna bankaþjónustu gagn-
vart fyrirtækjum. Við núver-
andi aðstæður getur þetta vald-
ið miklu tjóni bæði til lengri og
skemmri tíma. Ótækt er að halda
allri atvinnustarfsemi í tóma-
rúmi með þessum hætti og mik-
ilvægt að ráða bót á sem allra
fyrst.
Í umræðum síðustu vikna hafa
mörg og stór loforð verið gefin
af stjórnmálamönnum landsins.
Það fer enginn í grafgötur með
það hversu alvarlegt ástandið
er og því er viðbúið að margir
komi til með að þarfnast velferð-
arþjónustu hins opinbera. Þrátt
fyrir það er engum greiði gerður
með því að gefa loforð sem ekki
reynist unnt að standa við. Gera
má ráð fyrir verulegum sam-
drætti í tekjum hins opinbera
auk þess sem skuldsetning verð-
ur mun hærri en verið hefur. Það
mun því bæði halla á tekju- og
gjaldahliðina í rekstrinum. Það
gæti því reynst þrautin þyngri
að standa við gefin loforð án þess
að reka ríkissjóð og sveitarfélög
með verulegum halla og aukinni
skuldasöfnun.
REIÐI Í UMRÆÐUNNI
Lykilatriði til að rýmka útgjalda-
svigrúm hins opinbera er að
koma í veg fyrir algjöra lömun
atvinnulífsins. Þegar allt kemur
til alls er það starfsemi einka-
fyrirtækja sem skapar megnið af
þeim skatttekjum sem nýttar eru
við fjármögnun velferðarkerfis-
ins. Besta kjarabót almennings
felst í lágmörkun atvinnuleys-
is og sem minnstri röskun á eðli-
legri starfsemi hagkerfisins.
Umræða síðustu vikna hefur
einkennst af reiði og leit að blóra-
bögglum og skipbrot markaðs-
hyggju og endalok kapítalisma
hafa verið tilkynnt víða. Reið-
in er skiljanleg enda hefur hrun
fjármálakerfisins haft veruleg
áhrif á afkomu og framtíðarhorf-
ur flestra heimila. Mikill vöxt-
ur fjármálakerfisins er langt frá
því að vera hafinn yfir gagnrýni
og vafalaust hefði mátt standa
að ýmsum þáttum með öðrum
og betri hætti. Aftur á móti á sú
staðreynd að gjaldþrot einkafyr-
irtækja skapi gríðarlegar skuld-
bindingar gagnvart almennum
skattborgurum ekkert skylt við
kapítalisma. Í því samhengi væri
nær að horfa til brotalama í al-
þjóðlegu regluverki og eftirliti
viðkomandi hagkerfis.
Það er sjálfsagt mál að skoð-
að verði ofan í kjölinn á þeirri
atburðarás sem leiddi til núver-
andi hremminga. Vafalaust leið-
ir niðurstaðan í ljós að um marga
samverkandi þætti hafi verið um
að ræða. Þar hafa helstu áhrifa-
þættirnir vafalaust verið pen-
ingastefnan, fjármálastjórn hins
opinbera, mikill vöxtur fjármála-
kerfisins, örsmár gjaldmiðill og
ófullnægjandi innviðir, reglu-
verk og eftirlit til að glíma við
þessar óvenjulegu aðstæður.
ERFIÐIR TÍMAR FRAM UNDAN
Það sem skiptir aftur á móti
mestu máli í núinu er að lágmarka
skaðann. Til að svo megi verða
er mikilvægt að koma tannhjól-
um atvinnulífsins í gang aftur
sem allra fyrst. Það verður helst
gert með því að leysa gjaldeyr-
isvandann, móta skýra og skyn-
samlega framtíðarsýn við endur-
mótun fjármálakerfisins, endur-
reisa orðspor Íslands á erlendum
vettvangi og skapa eins hagfelld
skilyrði til fyrirtækjareksturs og
mögulegt er.
Næstu misseri verða mörg-
um erfið. Allar líkur eru til þess
að atvinnuleysi aukist verulega,
kaupmáttur hefur rýrnað tals-
vert og margir hafa tapað sparn-
aði. Það mun því reyna meira á
velferðarkerfið heldur en nokk-
urn tíma áður. Til að hið opin-
bera sé í stakk búið til að mæta
þeim útgjöldum er nauðsynlegt
að sem flest íslensk fyrirtæki
nái að troða marvaðann og halda
rekstri sínum gangandi. Til að
svo megi verða þurfa stjórnvöld
að leysa áðurnefnd mál á allra
næstu dögum.
TÓNLISTARHÚS BYGGT Í REYKJAVÍK Greinarhöfundur bendir á að þær aðstæður sem
íslensku viðskiptalífi eru búnar þessa dagana séu með öllu óásættanlegar og segir þær
jafnvel mun verri en stjórnvöld virðist gera sér grein fyrir. MARKAÐURINN/GVA
Engin velferð án atvinnulífs
Frosti Ólafsson
aðstoðar fram-
kvæmdastjóri
Viðskiptaráðs
Íslands.
O R Ð Í B E L G
Fréttir gærdagsins af gífurlegu útlánatapi Seðlabanka Íslands vegna
endurhverfra viðskipta við viðskiptabankana hafa vakið mikla at-
hygli. Ofan í öll önnur áföll, sem íslenskt efnahagslíf glímir nú við,
blasir við að Seðlabanki þjóðarinnar rambar að óbreyttu á barmi
gjaldþrots vegna verðlítilla skuldabréfa upp á hundruð milljarða. Svo
gæti farið að tapið af þessum viðskiptum einum verði á bilinu 300-350
milljarðar króna. Það er upphæð sem nemur tæplega öllum gjaldeyr-
isvaraforða þjóðarinnar. Bent hefur verið á að reka mætti Landspítal-
ann í sjö ár fyrir slíka upphæð eða byggja eins og þrjár Kárahnjúka-
virkjanir.
Í þessu sambandi ber að hafa tvennt í huga. Í fyrsta lagi er óhjá-
kvæmilegt að Seðlabanki, sem banki bankanna, verði fyrir einhverju
og jafnvel umtalsverðu fjárhagslegu tjóni þegar bankakerfi heill-
ar þjóðar riðar til falls og þrír stærstu bankarnir komast í þrot. Á
hinn bóginn er á það að líta að Seðlabanki er í þessum viðskiptum í
einstakri stöðu og hefur nánast getað valið sér veð til tryggingar. Af
þeim sökum einum hlýtur áhættustýring og hagsmunagæsla bankans
að verða tekin til gaumgæfilegrar skoðunar þegar svo gríðarlegt tap
virðist vera staðreynd.
Ekki fást svör við því hvernig staðið var að flutningi þessara krafna
við meðferð skilanefnda á viðskiptabönkunum þremur. Heimildar-
menn Markaðarins fullyrða raunar að fulltrúar Seðlabankans hafi
minnst verið viðstaddir allt það ferli, hvað þá að þeir hafi gætt þar
hagsmuna ríkisins. Við meðferð skilanefnda Landsbankans, Glitn-
is og Kaupþings yfir í ný félög urðu kröfur Seðlabankans fyrir vikið
eftir í gömlu félögunum og má væntanlega afskrifa þær að mestu eða
öllu leyti.
Í yfirlýsingu Seðlabankans frá í gær er gefið í skyn að Fjármálaeft-
irlitið og stjórnvöld hafi haft um það að segja að þannig var búið um
hnútana. Þetta þarf að skýra svo ekki fari á milli mála hvar ábyrgðin
og ákvörðunin liggur í þessu tilfelli.
Seðlabankinn þarf einnig að skýra upphæð þeirra gríðarlegu
krafna sem hvíla á Icebank, sem nú heitir aftur Sparisjóðabankinn.
Þær eru að mestu leyti vegna sams konar viðskipta og gegn veðum
í öðrum bönkum sem eru orðin verðlítil. Því er haldið fram að þær
nemi fast að 150 milljörðum króna, eða fimmtán földu eigin fé Ice-
bank, og vand séð að hann geti staðið undir því. Í yfirlýsingunni frá í
gær, kemur fram að Seðlabankinn hafi leitast við að auðvelda starf-
semi innlendra fjármálafyrirtækja í þeirri kreppu sem riðið hefur
yfir heiminn. Væntanlega verður að skoða svo umfangsmikla lánafyr-
irgreiðslu við einn aðila í því ljósi.
Um þetta segir Seðlabankinn í sinni yfirlýsingu:
„Seðlabankinn fylgdi í því efni fordæmi annarra seðlabanka og jók
fyrirgreiðslu sína og þar með áhættu. Hann gekk þó ekki jafn langt og
þeir seðlabankar sem lengst gengu.“
Auknar kröfur Seðlabankans um tryggingar og veð frá mörgum
smærri fjármálafyrirtækjum í gær eru kannski skiljanlegar í ljósi
alls þess sem á undan er gengið. Seðlabankinn sér fram á mikið tap og
vill lágmarka það eins og kostur er. En afleiðingarnar kunna að gera
illt verra. Ríkisstjórnin þarf nú að skoða, úr því sem komið er, hvort
sé mikilvægara til framtíðar að halda frekara tapi Seðlabankans í al-
gjöru lágmarki eða halda lífinu í þeim fáu fjármálafyrirtækjum sem
enn eru starfrækt hér á landi og berjast nú hvern dag fyrir lífi sínu.
Ríkisstjórnin hlýtur fljótlega að þurfa að leggja fyrir Alþingi áætlun
um hvernig brugðist verður við fjárhagsvanda Seðlabankans vegna
þeirra áfalla sem dunið hafa yfir. Og þá um leið hvort ætlunin er að
styðja við bakið á annarri fjármálastarfsemi í landinu. Eru þeir pen-
ingar til? Þarf að taka þá að láni? Verða þeir látnir af hendi án meiri-
háttar breytinga á stefnu og yfirstjórn bankans? Hvert er álit stjórn-
málamanna á þessum málum öllum?
Þögn þeirra er satt að segja orðin ærandi.
Efnahagur Seðlabankans í uppnámi vegna útlánataps.
Verðmæti almennings
Björn Ingi Hrafnsson
www.eirberg.is • 569 3100 • Stórhöfða 25
Airfree lofthreinsitækið
Byggir á nýrri tækni sem eyðir
• Svifryki, myglusveppi og ólykt
• Gæludýraösu og bakteríum
• Vírusum og öðrum örverum
• Er hljóðlaust og viðhaldsfrítt
• Tilvalið á heimilið og skrifstofuna
Hæð aðeins 27 cm
Betra loft
betri líðan