Tíminn - 15.11.1983, Page 9

ÞRIÐJUDAGUR 15. NÓVEMBER 1983
Bréf til ritstjóra og blaðamarma Tímans:
Umburðarlyndi hefur lengi
verið aðalsmerki Tímans
1.
■ Ef að Tíminn hætti skyndilega að-
koma út, þá myndi slíkt þýða sama og
mikill ósigur fyrir lýðræðisöflin í land-
inu.
Umburðarlyndi í skoðunum hefur
lengi verið aðalsmerki Tímans. Þar hefur
pólitískt ofstæki, hvort heldur það hefur
komið frá hægri eða vinstri, sætt rétt-
mætri gagnrýni. Þetta er þýðingarmikið,
því að án slíkrar afstöðu og lýðræðislegra
skrifa, geta framfarir ekki átt sér stað á
neinum sviðum.
„Valfrelsi" er þýðingarmikið orð og
sem skynsamlegt e'r að bera virðingu
fyrir. Okkur hættir ekki við að gleyma
þessu orði eða inntaki þess, þegar við
sjálf eigum í hlut, — hins vegar vitum við
ekki alltaf, hvaða merkingu orðið „val-
frelsi“ hefur, þegar um annað fólk er að
ræða.
Á þeim árum, þegar Halldór Laxness
var dæmdur til fangelsisvistar fyrir að
nota ekki z-una í bókum sínum, var
gengið á rétt hans og fólks almennt um
„valfrelsi". Því mátti þetta mikla skáld
ekki sleppa z-unni, ef það óskaði þess?
Ekki er hægt að kalla það rangt athæfi
að sleppa zetunni þegar skáldskapur er
festur á bókfell.
Þegar um íslenzka stafsetningu er að
ræða, finnst mér að ríkja ætti algjört
frelsi. Skólakerfið á íslandi er þannig úr
garði gert, að slíkt frelsi ætti að vera til
bóta. Hvað íslenzkastafsetningusnertir,
þá ættu höfundar bréfa og bóka að fá að
skipa sig í eins marga ólíka hópa og þeir
vilja.
En er þá ekki jafnt rangt að banna
fólki aðnota z-una, ef þvít.d. finnztz-an
vera rökréttari stafsetning? Á ekki einn-
ig að vera til „valfrelsi“ fyrir þá sem vilja
nota z-una í skáldskap sínum eða öðrum
ritsmiðum?
Það er einkenni allra trúarofstækis-
manna að þvinga alla til að fara einn veg,
veg trúarofstækisins. Þá er ekki um neitt
„valfrelsi“að ræða. Að leyfa ekkert
„valfrelsi" er arfur frá trúarofstækinu
sem stjórnmálamenn og ofstækisfullir
menningarfulltrúar hafa tileinkað sér.
Nú tilheyri ég þeim flokki einstaklinga
sem gjarnan vilja nota z-una við ritstörf
sín. Og ég er einn af þeim sem álít, að
það sé mjög rökrétt, aðstaðsetja íslenzkt
mál með stöfum eins og „z„. Hins vegar
er ég síður en svo andvígur því, að
einhverjir aðrir einstaklingar séu á öðru
máli og skrifi z-laust.
Til þess að vekja athygli á „valfrelsi"
í þessum efnum, sendi ég bréf til Velvak-
anda Morgunblaðsins um þetta áhugam-
ál mitt, en mér til vonbrigða , hefur
þetta bréf verið „ritskoðað“ burt af
síðum Morgunblaðsins. Bréfið innihélt
ákveðna skoðun í þessu máli, skoðun
sem ekki er ólýðræðislegri en margt
annað sem í þessu blaði er birt. Bréf mitt
var eitthvað á þessa leið:
2.
„Ég vil byrja á því að þakka hinum
mjög svo lærða og klóka fræðimanni, dr.
Benjamín H.J. Eiríkssyni, fyrir mjög
gott bréf til Velvakanda frá 13.7. s.l. Dr.
Benjamín minnist á hluti sem því miður
eru of sjaldan á dagskrá blaða og
fimarita, hluti sem þó varða sérhvert
mannsbarn í landinu og ættu að vera
oftar til umræðu. Það er engu líkara en
að reynt hafi verið að hræoa fólk með
hótunum um það, að hver sá eða sú er
hæfi umræður á þessum hlutum yrði
tafarlaust stillt upp við vegg og líflátinn
með orðum og aðhlátri frægra orðháka.
Dr. Benjamín segir í þessu bréfi sínu
eftirfarandi: „Þá er það zetan. Óneitan-
lega er hún þörf og setur svip á málið.
Geti frönsk börn lært að stafsetja
frönsku, þá ættu íslenzk börn að geta
lært réttritun með zetu, finnst mér“.
Ég kalla það hugrekki að voga sér að
segja annað eins og þetta, og ég vil leyfa
mér að taka undir þessi orð , um leið og
ég óska dr. Benjamín til hamingju með
hugrekkið.
Nú verð ég að játa það, að ég er
fremur slæmur tungumálamaður og verð
oft að hafa talsvert fyrir því, að lesa
erlendar tungur mér til gagns, - ég er
einnig illa lærður í íslenzku ritmáli,
setningafræði, fallbeyingum og stafsetn-
ingu. En ég hef heldur aldrei reynt að
setja mig upp á háan hest, þegar um
ritaða íslenzka tungu er að ræða, hvað
þá heldur gerast strangur dómari. Ég læt
mér nægja að taka viðmið af lærðu fólki
í íslenzkum fræðum, þótt ég reyni einnig
að halda mínum sjálfstæðu skoðunum.
Ég ber mikla virðingu fyrir sérfræðingum
í íslenzku máli og teysti þeim vel til að
halda rétt á stafsetningarvandamálinu.
Þegar ég skrifa ritgerð, reyndi ég fyrst
og fremst að halda mér við sjálft málefn-
ið, en slíkt getur stundum komið illa
niður á föllum og stafsetningu. Sendi ég
ritgerðina strax frá mér, verða ritvillur
margar. Láti ég ritgerðina bíða hjá mér
í fáeina daga tekst mér, - ef heppnin er
með mér, að leiðrétta helztu stórvillurn-
ar.
Ég vil hér með biðja alla góða blaða-
menn og konur sem kynnu að þurfa að
leiðrétta eftir mig grein, að leiðrétta hana
með fullri virðingu fyrir z-unni.
Þrátt fyrir mína lærdómsbresti í ís-
lenzku máli, er ekki þar með sagt að mig
skorti tilfinningu fyrir fögru máli. Vand-
inn er að geta náð upp til sinnar eigin
kröfu.
Ég heid mér hafi oft tekizt að halda
mér innan skynsamlegra takmarka rök-
réttrar hugsunar, - en slíkt er, að mínum
dómi, ekki alltaf hægt að segja um þá
sem vilja með góðu eða illu, skipa fólki
að afnema z-una og upp frá því halda
kjafti! Má fólk ekki skrifa nákvæmlega
þá stafi sem það vill? Má ekki gera
stafsetninguna alveg frjálsa?
Ég hef verið að rannsaka það, hvers
vegna mönnum tókst að afnema z-una á
Alþingi íslendinga. Mér er nær að halda
það, að orsökin hafi verið heimska,
fáfræði, fordómar og alveg sérstaklega
mikið af íslenzku snobbi.
Þegar til dæmis einn þingmaður frá
Alþýðubandalaginu sem vildi ekki láta
afnema z-una ætlaði að greiða atkvæði
með z-unni þá var lesin yfir honum
klausa, þar sem m.a. þetta var skrifað:
„Má ég spyrja háttvirtan fysta sjálf-
kjörinn setufræðing og etýmólóg Sverri
Hermannsson; úr hverju mynduðust
orðin hundur og köttur? Og hvernig og
úr hverju er myndað orð eins og seta?
Og hver er upprunaleg mynd orðsins
fífl?“
Þegar þingmaður Alþýðubandalagsins
heyrði slíka fyndni varð hann svo
hrifinn, að hann mátti varla vatni halda
og kaus að afnema z-una eins og skot.
Þannig eru nú aðal rökin gegn z-unni.
Slík afstaða gegn z-unni er ekki aðeins
órökrétt, heldur einnig andhúmanísk.
Ekki gæti ég hugsað mér nýja útgáfu á
Heimskringlu Snorra, án fullrar virðing-
ar fyrir z-unni“.
3.
Eitthvað á þessa leið var bréf mitt til
Velvakanda Morgunblaðsins. Mér hefur
nú borizt til eyrna hver hafi ritskoðað
burt bréf mitt af síðum Morgunblaðsins.
Mér dettur ekki í hug að andmæla slíku.
„Valfrelsið" er einnig fólgið í því að
hafna hlutum.
Að vísu er hér um að ræða sjónarmið
sem ætti ekki að þurfa að skaða lýðræð-
ið, þótt það fái að njóta sín með
skoðunum annarra manna sem eru á
annarri skoðun en ég. Venjulegur ein-
staklingur gerir ekki mikla rellu út af
þvíþótt skoðun hans sé hafnað með öllu.
Allt öðru máli gegnir ef skoðun hans fær
ekki að koma í Ijós meðal skoðana
annarra manna. Og þegar þannig er á
málum haldið, verður málstaður and-
stæðingsins oft eitthvað hæpinn, þótt
hann beri sigur úr býtum í formi a*-
kvæðagreiðslu.
En þetta er ekki svo alvarlegt vanda-
mál. Það er t.d. enn alvarlegra þegar
sæmilegur höfundur hefur sent leikrit til
útvarpsins og fengið það til baka með
synjun um flutning, en svo upplifað það
sömu vikuna, að hlusta á miklu verra
leikrit flutt með góðum leikkröftum.
slíkt er ekki óalgengt á íslandi.
Auðvitað get ég vel skilið svona hluti.
Enda hef ég ekki staðið í baráttu og
mótmælum þegar um slíka hluti er að
ræða. En þegar ég hef orðið var við það,
að slík neikvæð íslenzk þróun er farin að
teygja sig til Svíþjóðar og annarra landa
Evrópu, þá finnst mér rétt að gefa dálitla
bendingu og það hef ég gert.
Vissulega veit ég, að slík þróun stafar
af vissri tegund taugaveiklunar sem ekki
er svo auðvelt að hafa hemil á.
Tímarnir eru líka erfiðir. Stríðshættan
og annað sem fylgir hernaðarkapphlaup-
inu skapar angist meðal fjölda fólks. Við
sjáum þetta m.a. á umferðaslysunum og
lönguninni til að ala upp húsdýr eins og
hunda og ketti.
Ég vil benda taugaveikluðu fólki á
íslandi á það, hvort sem það vinnur hjá
útvarpinu, leikhúsunum í Reykjavík eða
hjá Morgunblaðinu, að nauðsynlegt er
að fara til læknis og læknast af sinni
taugaveiklun, áður en maður ætlar t.d.
að fá sér hund.
14.10. 1983.
Einar Freyr.
menningarmál
Harmsaga um hetjudáðir
Káre Holt
KAPPHLAUPIÐ
Sigurður Gunnarsson þýddi
og endursagði.
Æskan 1983.
„Út eru nú ýtar gerðir
ófyrirsynju i glœfraferðir
til að nema norðurpól".
■ Svo kvað Grímur Thomsen þegar
þjóðir kepptust við að koma sínum
mönnum sem næst norðurskauti jarðar.
Og hér er bók sem rekur einhvern
frægasta þátt úr sögu heimskautafara.
Kapphlaupið, sem bókin dregur nafn
af, er ferð þeirra Ámundsens og Scotts
á Suðurskautið 1911.
Á bókarkápu segir að þetta sé spenn-
andi skáldsaga. Þó er stuðst við heimildir
eftir því sem þær hrökkva til og varlega
farið í ályktanir og fullyrðingar um
hugrenningar og leyndar kenndir. Þetta
er því raun frásögn sem er sagnfræði-
lega svo rétt sem sagnfræði yfirleitt getur
orðið. Og hér segir frá afreksmönnum.
Káre Holt er kunnur höfundur í
Noregi og kann vel til verka. Roald
Ámundson er svo frægur að naumast
hægt að nefna nokkum landa hans á
undan þegar fræðgarmenn eru taldir þó
að einhverjir kynnu að verða nefndir
jafnt honum og mönnum eins og Nansen
og Ibsen endist frægðin betur. Amund-
sen var frábær atgjörvismaður og kunni
vel að búa sig í ferðir og stjórna þeim.
Hann skildi gildi þess smáa.
Ferðin á suðurskautið var farin í nafni
vísindanna. Þaðgilti jafnt um Norðmenn
og Breta. En þeir fóru hvorir fyrir sig og
vildu verða fyrstir til að komast þangað,
sem enginn átti nokkurt erindi, eins og
Káre Holt segir. Samt hlaut það, að
verða fyrstur, að varpa frægðarljóma á
nafn þess sem það yrði og þjóð hans. Þó
finnst okkur nú að ferðin hafi verið
ámóta mikið afrek hvort sem komið var
í áfangastað degi eða viku fyrr eða síðar.
Hér er hetjusaga sem segir frá afreks-
mönnum en hégómaskapurinn kemur
líka við sögu og ýmislegt smátt sem
einkennir stundum stóra menn. Sagan er
átakanlega mannleg. Því er hún bæði
merkileg og nærgöngul.
Scott er miklu geðþekkari maður en
Amundsen. Þeir eiginleikar sumir sem
gera hann geðþekkan, áttu þátt í því að
hann varð á eftir Amundsen og varð svo
úti, eða þannig skilja menn sögu hans.
Sigurður Gunnarsson þýddi þessa
sögu til að lesa hana í útvarp. Þess gætir
hér, t.d. í því að skýringar þýðenda eru
felldar inn í frásögnina en ekki hafðar
neðanmáls eins og algengt er. Þetta
skiptir þó ekki máli.
Ferðirnar á suðurskautið 1911 voru
glæfraferðir farnar að ófyrirsynju eins og
Grímur Thomsen kvað. Amundsen varð
á undan og kom lifandi til baka, heims-
frægur sigurvegari. Vissulega var hann
aðdáunarverður afreksmaður, en sigur
hans var engan veginn skuggalaus.
Saga þessara heimsskautafara eins og
Káre Holt segir hana knýr til gagnrýn-
innar hugsunar um mannleg örlög og
mannlegt eðli. Því er þetta góð bók að
menntagildi.
Upphaf hinnar kristnu kirkju
TIL FUNDAR VIÐ
JESÚ FRÁ NASARET
Höfundur: Paul Leer-Salvesen
Þýtt og staðfært: Rúna Gísladóttir,
Æskan.
■ 1 þessari bók er reynt að lýsa því
mannfélagi sem Jesús frá Nasaret lifði og
starfaði í. Frásagan er byggð á guð-
spjöllunum og trúlega fylgt sögum
þeirra. En auðvitað þarf að segja börn-
um þessarar aldar ýmislegt um baksvið-
og umhverfi sem nú er horfið en öllum
var kunnugt þegar guðspjöllin voru
skrifuð.
Bókin eraTipru og léttu máli, setningar
stuttar og glöggar. Að því leyti er bókin
ágætlega unnin. Þó finnst mér að vísu
vafasamt hvernig orðið fiskigegndir er
notað á bls. 45 en það mun vera fyrir
áhrif frá fiskigöngum. Sennilega færi
betur að segja að Javhve væri ríkur og
voldugur en stór og voldugur, en þar er
um að ræða þýðingarsvip sem mjög er
fágætur.
Á bókarkápu er þess getið að þetta sé
rit úr flokki sem heiti: Til fundar við, og
svo sé í hverri bók sagt frá einhverjum
miklum áhrifamanni. Þá fer vel á því að
Jesús frá Nasaret sé fyrstur því hvernig
sem trúfræðin horfir við mönnum urðu
þáttaskil í mannskynssögunni með til-
komu hans.
Biblíusögur margskonar höfum við
lesið og ýmiskonar endursagnir. Hér er
sagan sögð eins og ætla má að hún hafi
horft við samtímamönnum. Auðvitað er
ekki hægt að taka í svona lítið kver nema
nokkur sýnishorn. Og þá er vandi að
velja.
Hérergreintfránokkrum meginatr-
iðum í kenningu meistarans, nefnd dæmi
um kraftaverk hans og gerð grein fyrir
því hvers vegna ýmsir samtíðarmenn
þoldu hann ekki. Én niðurlagsorð bók-
arinnar eru þessi:
„Þeir trúðu því að Jesús kæmi frá guði
til þess að sýna mönnunum Guð í alveg
nýrri mynd. Þeir trúðu því að leyndar-
dómurinn um Jesú væri sá að hann líktist
guði þó að hann væri maðurinn frá
Nasaret.
Þeir sem trúðu á þennan hátt héldu
hópinn og kölluðu sig söfnuð. Þeir urðu
upphaf hinnar kristnu kirkju".
Ég man ekki hvort ég hef vitað
þessum upphafsþætti kristinnar kirkju
og kristindóms jafnvel lýst með svo fáum
og einföldum orðum. En svona er þessi
bók. Hún er listilega vel gerð. Frásögnin
er yfirleitt snilldarleg.
Halldór Kristjánsson.