Tíminn - 04.06.1987, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 4. júní 1987
Tíminn 9
I SAMTININGUR
Ingólfur Davíðsson:
Garður Árna landfógeta
(Landfógetagarður, Hressingarskálagarður)
Kaflfí drukkið undir gömlum silfurreyni í Hressingarskálagaröinum í júlí 1977.
Líklega er þessi garður aldurs-
forseti reykvískra garða, þeirra
sem enn eru í ræktun. En Árni
Thorsteinsson gerði hann, að
mestu með eigin vinnu, á árunum
1862-1865. Árni landfógeti hafði
ntikið yndi af ræktun og kvaðst
eiga sínar bestu stundir í garðinum.
Þar naut hann friðar frá umfangs-
miklum embættisstörfum.
Árni var fæddur á Arnarstapa á
Snæfellsnesi árið 1828, en fluttist
til Reykjavíkur 1861 er hann var
skipaður landfógeti og jafnframt
bæjarfógeti. Þjónaði hann báðum
þessum embættum í 13 ár, þar til
þau voru aðskilin 1874, en upp frá
þvi gegndi hann landfógeta-
embættinu einu. Árni andaðist í
Reykjavík árið 1907, tæpum tveim-
ur árum eftir að hann lét af
embættisstörfum.
Víkjum nú að garðinum. Hús-
eignina nr. 20 við Austurstræti
keypti hann undireins og hann
flutti til Reykjavíkur. Kálgarður
var þar fyrir, en moldin ófrjó tæp
rekustunga á dýpt, þar neðan við
tók við sandur og sjávarmöl. Árni
tók þvf það ráð jafnskjótt og hann
flutti í húsið, að hann lét smám
saman grafa gryfjur í garðinn og
fyllti þær með mold og áburði, en
tók ekki meira fyrir en mold og
áburður leyfði. Mölinni var ekið
burt, en nokkru af sandinunt
blandað saman við uppfyllinguna
eftir vissunt hlutföllum.
Hann byrjaði með því að taka
gryfjurnar næst húsinu og færði sig
jafnt og þétt lengra út frá því, þar
til búið var að dýpka jarðveginn í
öllum garðinum, en það tók nokk-
ur ár. Hann byrjaði undireins að sá
og gróðursetja, þar sem jarðvegur-
inn var kominn í lag; færði þannig
stöðugt út kvíarnar.
Garðurinn var stór, miðað við
það sem venja er til um heimagarða
einstakra ntanna. I honum var
fjöldi plantna, sem aldrei fyrr
höfðu verið ræktaðar hér á landi
(ritar Einar Helgason garðyrkju-
maður í Ársrit Hins íslenska garð-
yrkjufélags árið 1928). Hinum al-
gengustu garðjurtum og innlend-
um skrúðplöntum var ekki gleymt
fyrir því, þær voru líka ræktaðar í
landfógetagarðinum. Þar í græna
gróðrinum kom í ljós ræktarsemin
við það sem íslenskt var og sam-
hliða henni viðleitnin í því að auka
gróður landsins með erlendum
nytjajurtum og skrúðplöntum. Það
var yndi að koma til hans á góðviðr-
isdögum að sumarlagi. Húsbónd-
inn, þessi alþekkti alvörumaður
svo hlýr og glaður. „Það var eins
og hlýir straumar streymdu út frá
honum, milli hans og gróðursins í
garðinum og móti gestinum" segir
Einar Helgason.
Árni var, ásamt Schierbeck land-
lækni, aðaihvatamaður að stofnun
garðyrkjufélagsins 1885. Meðal
stofnenda voru margir embættis-
menn í Reykjavík t.d. Hallgrímur
Sveinsson biskup og Magnús Step-
hensen assessor, skáldin Grímur
Thomsen og Steingrímur Thor-
steinsson, Björn Jónsson ritstjóri
o.s.frv. Mikið höfðingjalið. Arni
ritaði margt í garðyrkjuritið gamla
á árunum fyrir aldamótin, einkum
vildi hann fræða um matjurtarækt,
en einnig um runna, tré og blóm.
Ábúendum Skálhults galt hann
100 krónur fyrir hverja dagsláttu
sem þeir sléttuðu í túninu, en lét
þá greiða aukið afgjald er nam 4%
af upphæð styrksins. Fleiri eignar-
jarðir sínar í Árnessýslu bætti hann
á svipaðan hátt. Árni sá það að
vænlegt ráð til eflingar garðrækt-
inni væri það að fá æskulýðinn til
liðs í því efni (sbr. greinina Venjið
unglingana á garðvinnu í ársritinu
aldamótaárið). Mynd af Árna
landfógeta, þar scm hann er úti í
garði sínum, cr að finna í garð-
yrkjuritinu 1928.
Árna duldist ckki að garðræktin
væri citt afvorum þjóðþrifamálum.
cnda hafði hann næmari skilning
og meiri þekkingu á garðrækt en
flestir samtíðarmenn hans. Honuni
var umhugað að „klæða landið" en
hann vildi byrja heima við bæina,
rækta túnin og garðana.
Mikil gróska og fjölbreytni var
lengi í landfógctagarðinum Rcyk-
víkingum til hvatningar og cftir-
breytni. Nú er lítið eftir og líklega
ekkert frá dögum Árna. Nokkur
tré standa þar þó enn og blómabeð
endurnýjuð árlega. Gestir Hress-
ingarskálans hafa um árabil notið
veitinga úti í garðinunt á sumrin.
Mynd frá 19. júlí 1977 sýnir gesti
við kaffidrykkju undir silfurr-
eynitré í garðinum. Fáeinar fleiri
allvænar hríslur standa þar. Þær
elstu hefursennilega HannesThor-
steinsson sonur Árna gróðursett.
Hannes hafði mikinn áhuga á garð-
rækt og ritaði fróðlegar greinar í
garðyrkjuritið. Einar Helgason,
sem er aðalheimild þess sem hér er
ritað, ritar í bókinni Bjarkir 1914;
eftir að hafa rætt um garðinn við
Aðalstræti: „Af öðrunt görðum í
Reykjavík er Landfógetagarður-
inn tilkomumestur. Hann er að
vísu full-lítill að flatarmáli til þess
að getá notið sín, en þar er fjöl-
breyttur og frjósamur gróður".
Mætti svo enn verða.
Um Alþingishúsgaröinn ritar
Einar: „Það er fallegur blettur en
litill með mörgum trjám og blóm-
jurtum". Alþingishúsgarðurinn var
gerður 1894 af Tryggva Gunnars-
syni. Gömlu trén þar eru flest eða
öll fallin, en ný hafa verið gróður-
sett í þeirra stað og mikið af
blómum, svo þetta cr mjög fagur
reitur, vel hirtur og skjólgóður.
„Fjallkonan" o.fl. hafa stundum
komið þar fram á hátíðum. Vel
mundi Tryggva gamla líka blóm-
skrúðið og hátíðahöldin ef hann
væri enn á meðal vor. Nú horfir
standmynd hans af stalli sínum yfir
garðinn sem hann skóp fyrir löngu
og yfir til Alþingishússins, en
Tryggvi var þingmaður um skeið.
Víkjum aftur að Landfógeta-
garðinum. Þegar undirritaður leit
þar inn í júlí 1977 voru silfur-
reynihrísla og gljávíðir stærstu tré
í garðinum um 7 m há. Þar voru og
smáhríslur, blóm, gosbrunnur og
allvænn rcyniviður.
Hvernig verður þar um að litast
í sumar?
Illlllllll
BÓKMENNTIR
1111
IIIIÍi

lllllllll

Heilög kirkja í
norskri þýðingu
Stefán frá Hvitadal:
Heilag kyrkje,
Solum Forlag, Oslo 1987.
Stefán skáld frá Hvítadal kom
vfða við á ævi sinni, dvaldi m.a. um
tíma í Noregi, og meðal stærri
viðfangsefna hans var að hann orti
sextuga drápu sem nefnist Heilög
kirkja og er lofgerð að fornum sið
um kristna kirkju. Þetta veigamikla
kvæði hefur Ivar Orgland nú gert sér
lítið fyrir og þýtt yfir á norsku. Er
það komið út á stórri og gerðarlegri
bók, myndskreytt af listakonu sem
heitir Ánne-Lise Knoff, og með
ýtarlegum formála eftir þýðandann.
Hann hefur eins og kunnugt er
rannsakað ævi og skáldskap Stefáns
frá Hvítadal manna mest, og liggja
eftir hann tvær bækur um það efni.
Heilög kirkja er sextíu erindi, og
ort undir svo kölluðum hrynhendum
hætti. Þann bragarhátt þekkja
áhugamenn um bókmenntir trúlega
best undir nafninu Liljulag, vegna
þess að hann er notaður á Lilju,
trúarlegu kvæði Eysteins Ásgríms-
sonar frá fjórtándu öld. í formála
sínum rekur Ivar Orgland það m'.a.
hvernig þetta kvæði Stefáns sé
sprottið upp úr áhuga hans á trúar-
legum miðaldakveðskap, svo sem
Lilju og kvæði Arngríms Brandsson-
ar um Guðmund biskup góða. Einn-
ig rekur hann þarna ýmis atriði úr
ævi Stefáns og samtíma, sem mega
verða til að auka skilning lesenda á
kvæðinu, og bætir aukheldur við
eigin skilgreiningum á uppbyggingu
kvæðisins og túlkun. Verður ekki
annað sagt en að allur sé formálinn
skrifaður af miklum lærdómi og
þekkingu, enda greinargóður.
Til upprifjunar má nefna það að
hrynhendur háttur er átta vísuorð,
vitaskuld með stuðlasetningu og auk
þess að fornum sið með innrími í
hverju vísuorði, aðalhendingum og
skothendingum á víxl. Ivar Orgland
gerir sér hér lítið fyrir og heldur
jafnt innrími sem stuðlasetningu í
þýðingu sinni, og má það vissulega
þykja hraustlega að verki staðið. Að
vísu nýtur hann þcss að norska og
íslenska eru skyld mál, og erfiðara
hygg ég að þctta hljóti að reynast á
ýmsum öðrum nágrannatungum
okkar, svo sem ensku eða þýsku.
Sjálfur er ég ekki nægilega lærður
í norsku til að þora að leggja dóm á
þýðingarverkið, en við yfirlestur
hnaut ég þó ekki um neitt sem
sérstaklega stakk í augu. Þvert á
móti virtist mér þýðingin í heild gefa
nokkuð glögga heildarmynd af frum-
verkinu, þótt ég eftirláti fróðari
mönnum í norsku að dæma þýðing-
una.
Teikningar listakonunnar Anne-
Lise Knoff eru góð bókarprýði. Að
hluta til sækja þær efni í íslenskan
menningararf, m.a. er þar að finna
bæði Valþjófsstaðahurðina og kór-
kápu Jóns Arasonar úr Þjóðminja-
safninu hér heima. En svo eru þarna
líka aðrar myndir sem sækja efni sitt
í kristinn miðaldahcim úti á megin-
landi Evrópu.
Það er vissulega þakkarvert þegar
erlendir menn sýna íslenskum skáld-
skap þann áhuga sem birtist í bók á
borð við þessa. Heilög kirkja er
vissulega forvitnilegt verk, þótt
kannski sé hún ekki dæmigerð fyrir
það sem Stefán frá Hvítadal orti
best. En hún er þó óneitanlega
nægilega áhugaverð til þess að út-
koma þýðingar hennar með rækileg-
um formála með frændþjóð okkar,
Norðmönnum, hlýtur að sæta nokkr-
um tíðindum. -esig