Tíminn - 02.02.1994, Blaðsíða 10

10

Árni Benediktsson:
Vakna Kristján, vakna þú
Opib bréf til
Kristjáns Ragnarssonar
Margar útgeröir hafa
breytt skipum sínum
í vinnsluskip, meðal
annars vegna þess að sam-
dráttur í afla hefur valdið því
rekstur þeirra hefúr gefið betri
raun en rekstur hráefnisöflun-
arskipa. Þetta hefur valdið
samdrætti í hráefnisöflun fyrir
fiskvinnsluna í landi. Þá hefur
orðið samdráttur í veiðunum,
eins og alkunnugt er, vegna
þess að fiskistofnamir við
landið þola ekki nema tak-
markaða veiði og það ber að
vernda þá. Þetta hefur orðið til
þess að nú er svo komið að
víða er ekki hægt að standa við
samninga um að fastráða
starfsfólk í fiskvinnslu. Mér er
tjáð að sums staðar sé svo
komið að verkalýðsfélög við-
urkenni þetta og geri takmark-
aða kröfu um fastráðningu og
sé starfsfólkið kallað til vinnu
þegar vinnu er að hafa, en sitji
heima ella, kauplaust. Annars
staðar komist fiskvinnslan hjá
því að fastráða með því að
skipta nægilega ört um starfs-
fólk, svo að enginn nái rétti til
fastráðningar.
Mér sýnist að við núverandi
aðstæður sé ekki lengur
gmndvöllur til fastráðningar
starfsfólks í fiskvinnslu í allt
að tuttugu sjávarplássum.
Veröi tíundi hver þorskur í
viðbót tekinn af þeirri útgerð,
sem aflar hráefnis fyrir fisk-
vinnsluna, fjölgar þeim sjávar-
plássum til muna og veröur þá
varla hægt að segja að fært sé
að endumýja samninga um
fastráðningu, þar sem meiri-
hluti fiskvinnslufyrirtækja
getur ekki staðið við slíka
samninga. Þetta mál hlýtur að
koma til álita í næstu kjara-
samningum. Það þýðir ekki að
semja um það, sem ekki er
hægt að standa við. Ætla
mætti að Verkamannasam-
band íslands heföi nokkrar á-
hyggjur af þessu, en þær á-
hyggjur hafa lítt komið fram í
dagsljósið enn sem komið er.
Nú kann einhver að segja
að fiskvinnslan fái jafn mikið
hráefni hvort sem fiskurinn er
veiddur á togara, stærri báta
eða smábáta. Rétt er það. En á
hitt er að líta að nú þegar hafa
aflamöguleikar stærri skipa
dregist svo saman að þau em
að gefast upp og hætta rekstri,
eins og dæmið frá Tálknafirði
sýnir. Verði tíundi hver þorsk-
ur af þeim tekinn til viöbótar,
fer ekki hjá því að hrun verði í
útgerð þessara skipa. í öðm
lagi tryggir afli smábáta ekki
fasta vinnu fiskvinnslufólks.
Þegar vel viðrar og vel veiðist á
stærri skip, en það fer oft sam-
an, þá er hver trilla á sjó og afli
þeirra bætist við afla annarra
skipa sem oft er nægur fyrir.
Þegar tíð er misjöfn og afli
stærri skipa er minni og oft í
lágmarki em smábátamir
sjaldnast á sjó og bera því ekki
fisk að landi. í því fmmvarpi,
sem hér er verið að fjalla um,
er tekið tillit til þessa og gert
ráö fyrir að smábátamir komi
með 65% aflans aö landi á 12
vikum yfir sumarið, á þeim
tíma þegar mest er um annan
fisk og oft lítil eöa engin þörf
fyrir meiri afla.
Meirihluta þessara 12 vikna
er fasta þjálfaða starfsfólkið aö
taka sér sumarfrí og í stáðinn
kemur fólk, sem ekki hefur
sömu starfsþjálfun og nær ekki
sama árangri, hvorki í vöm-
gæðum né nýtingu. Þetta er að
sjálfsögðu ágætis fólk, en það
þýðir ekki að ganga fram-hjá
þeirri staðreynd að það þarf
þjálfun til þess að ná fyllsta ár-
angri. En af þessum sökum er
nýting hráefnis aö jafnaði lak-
ari yfir sumartímann en á öðr-
um árstímum. Fyrirtæki veröa
að laga sig að aðstæðum.
Hvert fiskvinnslufyrirtæki lag-
ar sig að meðalaðstæðum. Það
þýðir að jafnvel þó aö fyrir-
tæki gæti að öllum jafnaði tek-
ið viö meira hráefni en það
fær, verður það að laga sig að
meðalaðstæðunum og leysa
svo þau vandamál sem af því
skapast að hráefni verður ým-
ist meira eða minna en meðal-
talið. Þegar of mikið hráefni
berst aö landi verður oft að
grípa til þess að vinna fiskinn í
ódýrari pakkningar.
Ég hef of oft orðið vitni að
því að þetta hefur leitt til þess
aö framleiðsluverömæti hefur
sáralítið aukist við aukningu
hráefnis. Ég hef of oft orðið
vitni að því að sá afli smábáta,
sem bætist viö venjulega hrá-
efnisöflun fyrirtækis yfir sum-
arið, skilar litlu eða engu í
tekjur, en vemlegri kostnaðar-
aukningu. Auðvitað á þetta
ekki við um ailan smábátafisk,
síöur en svo. En það breytir
ekki því að gjaldeyristekjur
þjóðarbúsins yrðu allnokkru
hærri, ef afli smábátanna
dreifðist jafnar á árið og væri
veiddur á önnur skip.
Upplýsingar til Tví-
höfbanefndar
Fyrir rúmu ári sendi sá, sem
þetta ritar, upplýsingar til Tví-
höfðanefndar. Gerð var úttekt
á þeim breytingum sem höfðu
orðið í sjávarplássi á einum
áratug með tilkomu smábáta,
sem þar höfðu ekki verið gerö-
ir út áður. Þar kom meðal ann-
ars fram að umtalsverður hluti
aflans hafði á þessum áratug,
1982-1991, farið af togaranum
og yfir á smábáta. Sýnt var
fram á, og dregið saman í eftir-
farandi útreikninga, að rekst-
urinn árið 1991 hefði verið all-
ur annar og betri ef smábát-
amir hefðu ekki veriö búnir að
taka hluta afla togarans, eða
jafngildi hans:
Laun sjómanna á skuttogar-
anum hefðu hækkað um ca.
10%.
Afkoma skuttogarans hefði
verið betri sem nam ca. 3%.
Framleiösluverðmæti frysti-
hússins hefði verið meira, ca.
8%.
Afkoma frystihússins hefði
verið betri og hefði það numið
ca. 3%
Tekjur fiskvinnslufólks
hefðu aukist umca. 4%
Auðvitað tók Tvíhöfða-
nefnd ekkert tillit til þessara
upplýsinga, enda var það tæp-
ast verkefni hennar. Hún var
að leita pólitískrar lausnar og
pólitísk lausn kemur skynsem-
inni víst ekkert við.
Laun og hæfileikar
Ég hygg að ekki fari milli
mála að laun alþingismanna
séu lág miðað við þá vinnu,
sem margir þeirra leggja fram,
og miðað við þá ábyrgð sem á
þeim á að hvíla. Einstakir al-
þingismenn benda stundum á
að þetta hijóti að leiða til þess
að hæfileikamenn sneiði hjá
þingsetu og þar með verði
þingið setið meðalmennum.
VETTVANCUR
SEINNI HLUTI
Ég efast um að það sé að öllu
leyti rétt. Margir þeirra, sem á
þingi sitja, eru þar vegna þess
að þeir hafa áhuga á þjóðmál-
um, hafa von um að geta áork-
að einhverju sem megi verða
þjóöfélaginu til hagsbóta. Þeir
myndu sækjast eftir þing-
mennsku, hvort sem launin
væru hærri eða lægri. Sumir
em vafalaust á þingi af því að
það getur fært þeim völd, en
völd em mörgum mikilvæg,
án tillits til peningalegra
launa. En ef það á að ein-
hverju leyti við rök að styðjast
að launin haldi hæfileika-
mönnum frá Alþingi, verður
ekki framhjá því gengið að
launin hafa lengi verið lág og
þetta er því löngu komið fram.
Stundum setur visssulega
að manni þann gmn að á Al-
þingi sitji allmargir menn sem
mættu hafa meiri hæfileika. Af
umræðum á þingi og blaða-
skrifum þessara manna virðist
augljóst að þá skortir hæfileika
til þess að tengja hlutina rétt
saman og þá skortir þá yfirsýn
sem þarf til þess að fá heildar-
mynd af málefnum. Fyrir þess-
um mönnum em trillur nógu
smáar til þess að þeir nái sam-
bandi við að litlar aflaheimild-
ir þeim til handa séu hið
versta mál. En hugsun þeirra
nær ekki upp í hvernig veiðar
smábáta tengjast öðmm veið-
um, hvemig veiðar smábáta
tengjast öörum þáttum sjávar-
útvegsmála, vinnslu afla og
markaðssetningu, og atvinnu
fiskvinnslufólks, skipulagi
greinarinnar í heild. Þar aö
auki þurfa þeir að hugsa um
pólitískar lausnir og þá fer allt
að hringsnúast.
Útgerð smábáta á fullan rétt
á sér að vissu marki. Hún var
lengi í eðlilegu jafnvægi, allt
þangað til um sig greip æði til
þess að misnota þau frávik,
sem Alþingi þóknaðist að hafa
í lögunum um stjóm fisk-
veiöa, í skammsýni og skorti á
yfirsýn og í leit að pólitískum
lausnum. Þau mistök, sem Al-
þingi gerði og valda því að nú
á að hirða endanlega tíunda
hvem þorsk af öðmm útgerð-
um, verður að leiðrétta á ann-
an hátt. Það er einfaldlega ekki
heiðarlegt aö bæta þessi mis-
tök á kostnað annarra útgerða,
sem margar hverjar fá ekki
undir því risið. Þessi mistök
verður þjóðfélagið í heild að
bæta, t.d. með því að kaupa út
þá smábáta, sem komu inn í
veiðamar á síðustu missemn-
um. Það er að vísu spuming
hve mörgum þarf að bæta.
Flestir vissu, og allir áttu að
vita, að ekki var rúm fyrir
þessa báta og að með tilkomu
þeirra var verið að vinna gegn
því markmiði laga um fisk-
veiðistjóm að hafa hemil á
veibunum og reyna fremur að
byggja upp fiskstofnana en að
stuðla að ofveiði. Það er því
síst af öllu ástæða til þess ab
þeir menn, sem að því stóðu,
fái einhverja sérstaka umbun í
krafti þess að til séu nægilega
margir alþingismenn sem ekki
sjá lengra nefi sínu.
Vakna, Kristján
Vakna, Kristján, vakna þú.
Þú kynnir að spyrja: Hvers-
vegna ég frekar en einhver
annar? Það em fjórar ástæður
fyrir því að þú ættir öðmm
fremur að taka til hendinni,
þó að vissulega væri þarft að
fleiri mmskuðu. Þessar fjórar
ástæður em:
í fyrsta lagi ab þú hefur,
eins og fram hefur komið hér
að framan, alla burði til þess
að taka að þér forystu og þú
hefur þá reisn sem til þarf og
hæfileika til þess að safna
mönnum til fylgdar. Þú ert því
öðmm líklegri til þess að ná
árangri.
í öbm lagi er að þó ab hér sé
ef til vill aöallega verið að
fjalla um hagsmuni fiskvinnsl-
unnar, fiskvinnslufólks, sjáv-
arútvegsins í heild og alls
þjóbfélagsins, snertir þetta að
sjálfsögðu hagsmuni útvegs-
manna af fullum þunga. Þér
hefur verið trúað til að gæta
hagsmuna þeirra og þú hefur
tekið það að þér. Það hlutverk
ber þér að rækja af fyllstu trú-
mennsku. Það getur ekki ann-
ab komib til greina en að þú
leggir allt í sölumar til þess að
forða því að tíundi hver þorsk-
ur sé hirtur af þeim útgerðum,
sem þú ert í forsvari fyrir og
hafa trúað þér fyrir hagsmun-
um sínum. Að því sé forðað að
fjöldi útgerða fari á hausinn,
útgerða sem gætu lifað ef þær
fengju aftur í sinn hlut tíunda
hvem þorsk.
í þriðja lagi hefur þér verið
trúað fyrir formennsku í
bankaráði íslandsbanka. Því
fylgir sannarlega ábyrgð.
Aflasamdráttur og fleira hefur
valdið því að bankinn hefur
tapað fé, arður af hlutafé er
minni en hluthafar geta sætt
sig við. Ljóst er að ennþá em
erfiöleikar framundan. Ennþá
munu fyrirtæki í sjávarútvegi
og öðmm atvinnugreimmi
verða gjaldþrota. Þab er þó að-
eins smáræði miöið við það
sem verður ef tíundi hver
þorskur verður varanlega tek-
inn af mörgum þeim sem
skulda bankanum. Fari svo
verða þab hundmðir milljóna
króna, ef ekki þúsundir millj-
óna, sem bankinn verður að
afskrifa. Það yrðu því litlar arð-
greiðslu á næstu ámm. Það
gæti jafnvel riðið bankanum
að fullu. Þér ber skylda til að
gera allt sem þú getur til þess
að koma í veg fyrir þetta.
í fjóröa lagi ert þú í stjóm
Fiskveiðasjóðs íslands. Sú
staða gæti komið upp að hlut-
ur sjóðsins í íslandsbanka yrði
lítils viröi. Verði tíundi hver
þorskur tekinn áf skuldumm
sjóðsins, er ljóst að gjaldþrot-
um mun fjölga og sjóöurinn
tapar fé. Ekki er þó hætta á
gjaldþroti sjóðsins, en vextir
munu hækka. Vextir Fisk-
veiðasjóðs em nú tæplega 8%.
Baráttan stendur um hvort
hægt verður að ná vöxtunum
niður í 6-7% eða hvort þeir
fara í 9-10%. Það fer allt eftir
því hve miklu fé sjóburinn
tapar. Verði tíundi hver þorsk-
ur tekinn varanlega af þeirri
útgerð, sem mest skuldar í
Fiskveiðasjóöi, er ljóst að vext-
irnir munu hækka. Það em
ekki litiir hagsmunir fyrir um-
bjóðendur þína hvort vextim-
ir verða 6-7% eða 9-10% og
getur ráðiö úrslitum um hvort
útgerðir lifa af. Þú hefur tekið
að þér að gæta þessara hags-
muna og mátt ekki bregðast.
Af þessu má sjá að þér ber
ríkari skylda en flestum öðrum
til þess að taka þessi mál föst-
um tökum. Þegar þú ert reiðu-
búinn verða nógu margir til að
fylgja þér. Um það þarftu engu
að kvíða. Það má ekki koma til
greina aö taka einn einasta
þorsk sem samkvæmt núgild-
andi lögum fellur til báta yfir
sex lestir og stærri skipa og
flytja með valdboði yfir á
smæstu bátana. Hér með er
enn og aftur skorað á þig að
gera allt sem í mannlega vaidi
stendur til þess að koma í veg
fyrir það.
Höfundur er formabur Vinnumálasam-
bands samvinnufélaganna.