Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1996, Qupperneq 47

Þingvellingurinn einstakur fiskur á heims-
vísu. Eftir að ég afréð að skrifa bókina las ég
allt sem ég komst yfir sem hafði verið skrifað
um stórvaxna urriðastofna erlendis, fjölmar-
gar vísindagreinar, bækur vísindamanna og
veiðimanna frá þessari öld og allt aftur til
þeirrar átjándu og skrifaðist á við mjög marga
vatnavísindamenn út um Evrópu. Það er
skemmst frá því að segja að niðurstaðan sem
ég greini frá í einum bókarkaflanum var sú,
að eftir 1930, þegar veiðin byrjaði fyrir
alvöru í Þingvallavatni, hefur ekkert annað
vatn í heiminum komist nálægt því um
fjölda mjög stórra urriða.“
Össur segir að kveikjan að bókinni hafi í
rauninni verið sú, að eftir að virkjað var árið
1959 í Efra-Sogi, sem var eina útfall
Þingvallavatns, hafi bestu og þýðingarmestu
hrygningarstöðvar urriðans verið eyöilagðar.
„Ánni var lokað og hægt að ganga um farveg-
inn þurrum fótum. Stærsti stofninn í vatninu
var því deyddur á augabragði. I kjölfarið var
vatnið notað sem miðlunarlón fyrir
raforkuframleiðslu í Soginu og það hafði í för
með sér sveiflur í vatnsborðinu sem stór-
skemmdu og eyddu jafnvel mörgum minni
stofnum sem hrygndu annars staðar í vatn-
inu.“
Nýjar stofnakenningar
Þú talar eins og urriðinn í Þingvallavatni
hafi skipst í marga stofna. Var hann þá eins
og þorskurinn sem sums staðar greinist í
staðbundna stofna?
„Já, ég kemst að þeirri niðurstöðu. Ég birti
upplýsingar úr samtölum við bændur og
veiðimenn, sem lýsa mjög glöggum mun á
stærð og útliti einstakra stofna. Þannig var
urriðinn sem hrygndi í Ölfusvatnsánni, sem
er lítil á í Grafningi, kynþroska aðeins fjög-
urra punda þungur og breytti verulega um
útlit viö hrygninguna. Öðru máii gegndi um
öxæringinn og urriðann sem hrygndu í Efra-
Sogi, því þeir breyttu lítið urn útlit og voru
miklu stærri þegar þeir hrygndu í fyrsta
skipti, eða um átta pund að sögn Óskars
Ögmundssonar í Kaldárhöfða, sem kynnti
sér báða stofnana rækilega. Önnur rök þessu
til stuðnings rek ég svo í bókinni."
Össur segir ennfremur að Þingvallavatn
hafi verið sérstakt að því leyti, að langmest af
innrennsli í vatnið hafi komið um uppsprett-
ur upp um sprungur í botninum.
,Annars staðar hrygnir urriðinn í ám, en
þarna voru svo fáar ár að hann varð að nota
uppspretturnar. Þar hrygndi hann því og til
urðu sérstakir stofnar. A þessum stöðum var
hægt að veiða hann á haustin og þannig urðu
til sérstakar urriðaiagnir.
Ég rek þær allar, næstum þrjátíu talsins, og
segi sögur af mannlífi sem tengdist þessum
tígulegasta fiski norðurhjarans. Það er merki-
legt að þegar maður skoðar kort af sprungum
á botni Þingvallavatns, þá falla næstum allir
hrygningarstaðirnir að þeim.“
ÍSALDARGENIN
„íslendingar eru sjúkir í ættfræði svo ég tók
mér fyrir hendur að ættfæra Þingvallaurrið-
ann með því að bera þær litlu erfðarannsókn-
ir á honum sem ég hafði aðgang að saman við
erlenda stofna. Niðurstaða mín er sú að hann
sé upprunalega keltneskur nýbúi og kominn
af sjóbirtingum sem svömluðu hingað í lok
ísaldar frá suðvesturhluta Irlands. Þeir urðu
innlyksa í Þingvallavatni um þúsund árum
eftir komuna hingað og búa því að sérstökum
ísaldargenum sem eru orðin mjög sjaldgæf.
Þessi gen virðast stýra síðbúnum kynþroska
og háum aldri og þetta tvennt gerir honum
kleift að vaxa vel og lengi. í dag eru aðeins
örfáir svipaðir stofnar til utan íslands.“
Sjómannablaðið Víkingur
47