Náttúrufræðingurinn - 1938, Side 33

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 159
..................iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii..
þ. e. a. s. að vatnið hitni upp fyrir suðumark án þess að sjóða.
Þegar það svo af einhverjum ástæðum byrjar að sjóða, verður
suðan mjög áköf. Skýring Trausta er því sú, að yfirhitað vatn fer
skyndilega að sjóða og kemur þannig gosinu af stað.
Þáttur sápunnar. Ef sápa er látin í goshver, gýs hann fyrr en
ella. Aðferð þessi stafar líklega frá Ameríku. Það skeði á seinni
hluta nítjándu aldar í Yellowstone Park, að kínverskur þvotta-
karl hellti sápu í hver, sem aldrei hafði gosið áður, en þegar sáp-
an kom í hverinn, tók hann allt í einu að gjósa. — Tvær skýring-
ar hafa einkum komið fram á þessu fyrirbrigði. Önnur er sú, að
sápuvatnið sé seigara og hindri gufubólurnar í að stíga upp, unz
þær hafa fengið ákveðinn kraft, og af því komi gosið. Hin er sú,
að sápuvatn hefir minni yfirborðsspennu, og eiga gufubólur því
auðveldara með að myndast í því.
Þegar þess er gætt, að þau 60 kg af sápu, sem látin eru í Geysi,
eiga að dreifast um allt að 250 rúmmetra af vathi, en það þýðir
að hver líter af vatni inniheldur aðeins sem svarar % úr grammi
af sápu, sést að vatnið getur ekki verið seigara svo neinu nemi,
en hins vegar hefir það drjúgum minni yfirborðsspennu. Það
virðist því liggja næst að halda, að sápan hafi þau áhrif, að hún
komi suðu af stað, þar sem vatnið er næst því að sjóða, en í Geysi
virðist það vera á hér um bil 11 metra dýpi.
Þær ályktanir, sem virðist mega draga af þessum goskenning-
um, eru þessar: Að gosið byrji með suðu á hér um bil 11 metra
dýpi virðist vera öruggt; á það benda hitamælingar þeirra Bun-
sens og Trausta. En af hverju kemur þessi suða? Til þess að skýra
hana, virðist nauðsynlegt að gera ráð fyrir neðanjarðar-hólfum,
þar sem vatnið safnast saman og hitnar að suðumarki, og að frá
hólfunum liggi hlykkjótt göng til gospípunnar. Ef þessi göng
koma í gospípuna í 11—13 metra dýpi, er það eðlilegt að vatnið
byrjar að sjóða einmitt þar, en að göngin liggi ekki neðst í gos-
pípuna sést á því, að hitamælar bæði frá Bunsen og Trausta hafa
legið óskaddaðir á botni hennar á meðan á gosi stóð. Auk þess,
sem hér er sagt, benda árangrar þeir, sem náðst hafa með Geysis-
líkönum, í þá átt að neðanjarðar-hólfin séu til, og enda þótt það
sé hins vegar varasamt að draga ályktanir af Geysislíkönum, skal
þó bent á ýmislegt sérkennilegt, sem þau hafa leitt í ljós.
Ef búa á til líkan, eins og það, sem sýnt er á 4. mynd, er það
nauðsynlegt, til þess að ná góðum árangri, að langa pípan, „gos-
pípan“, sé með ákveðnum stærðarhlutföllum. Sé pípan 1,20 metrar