Andvari - 01.10.1959, Side 65

ANDVARl
HINIUK VIII. OG ÍSLAND
175
5.—8. júní 1468.20) Þannig hófst styrjöld
milli Dana og Englendinga og drógust
norður-þýzkar Hansaborgir brátt inn í
ófriðinn.21) Vopnahlé var samið 1473
með status quo, en endanlegir friðar-
samningar náðust fyrst árið 1490. Við
þá friðargerð veitti Hans I. Danakon-
ungur Englendingum rétt til fiskveiða og
verzlunar við Island, ef þeir keyptu sér
þar til áskilin leyfi á 7 ára fresti. Þegar
Islendingar staðfestu samninginn á al-
þingi um sumarið, felldu þeir niður fisk-
veiðiheimildina. A næstu árum hertu
þeir baráttuna gegn erlendum fiskimönn-
um við ísland með lagasetningum, og
voru duggarar dæmdir réttlausir, hvar
sem þeir næðust, ef þeir ráku enga
verzlun.22) Samkvæmt íslenzkum lögurn
gátu því erlendir fiskimenn keypt sér
fiskveiðileyfi á Islandsmiðum með því að
flytja íslendingum kærkominn varning
og kaupa af þeim fisk. Af enskum tolla-
skýrslum frá fyrra hluta 16. aldar sést,
að fjöldi enskra fiskiskipa hefur notfært
sér heimildina.
Allar tilraunir danskra og norskra
stjórnarvalda til þess að hefta Islands-
siglingar Englendinga á 15. öld og beina
íslenzku verzluninni á forna braut til
lljörgvinjar urðu árangurslausar. 1 styrj-
öldinni um 1470 tók Danakonungur að
efla Hansamenn til Islandsferða, en bæði
Lýbika og Björgvinjarkontórinn þýzki
heittu sér eindregið gegn öllurn beinum
siglingum milli íslands og Hansastað-
anna,23) Hansamenn voru Englendingum
því ekki hættulegir keppinautar fyrst í
stað við Island.
Allt fram á 8. tug 15. aldar eru Eng-
lendingar að mestu einráðir á hafinu við
ísland, frá því að þeir hófu siglingar
þangað norður um 1409. Þótt siglinga-
°g verzlunarleiðir lokuðust með strönd-
um Evrópu sökurn styrjalda og sjóræn-
1;ngjar lægju þar fyrir kaupförum við
eyjar og annes, þá var Englendingum
ein leið ávallt örugg, en hún lá norður
og vestur í haf. Eftir að Hansamenn
hófu siglingar til íslands, tók enska
stjórnin að efla öryggi íslandsflotans,
gæta þess, að hann væri vel búinn vopn-
um og vistum og senda herskip honum
til varnar. Elzta heimildin um slíkar ör-
yggisráðstafanir er bréf Richards III. til
sjómanna í héruðunum Norfolk og Suf-
folk frá 23. febrúar 1484.24) Um 1500
höfðu tugir og jafnvel allt að hundrað
skip látið úr höfn í Englandi í nærfellt
heila öld og siglt norðvestur yfir Atlants-
haf. Slíkar siglingar voru nýjung í vestur-
evrópskri sögu. Nýtt flotaveldi var að
rísa á legg, og það sækir í vesturátt.
III.
Fyrstu lög, sem fyrsta parlament ríkis-
stjórnar Hinriks VIII. setur, fjölluðu um
afnárn laganna frá 1429. Þar segir m. a.,
að ýmsir þegnar konungs, sem þekktu
ekki ákvæði þeirra og sigldu til íslands
og annarra landa í ríki Danakonungs til
kaupa á fiski og öðrum vörum, hafi sætt
ströngum refsingum þeim til mikils tjóns
og niðurdreps, enda þótt fiskur og aðrar
vörur frá því landi séu mjög þarflegar
og nytsamar almenningi í rikinu.25) Nú
er ókunnugt, að nokkrum hafi verið
refsað eftir þessum lögum frá árinu
1464,26) en ónógar rannsóknir á skjöl-
um tímabilsins geta verið orsök þeirrar
vanþekkingar. Annars hafði lögunum
frá 1429 sjaldan verið beitt til þess að
hindra siglingar Englendinga til íslands,
heldur kröfðust Englandskonungar þess
einungis, að þegnar sinir keyptu hjá
sér undanþágur frá ákvæðum þeirra, og
var Játvarður IV. einkum örlátur á slík
leyfi.27) Eftir 1449 gátu Englendingar
siglt til íslands á löglegan hátt, ef þeir
urðu sér út um leyfi hjá Englands- og
Danakonungi og greiddu auk þess tolla